Alevi inancında Xızır

Alevi inancındaki kutsal günlerden biri de Xızır oruçlarıdır. Haftada üç gün tutulan Xızır oruçları, ocak ayının son haftasında başlar ve şubatın ortalarına kadar sürer.
Xızır orucu tutanlar, dileklerinin gerçekleşeceğine yani murat ettiklerine ulaşacaklarına inanırlar. Orucun başlangıcı güneşin doğuşu, bitimi ise güneşin batışıdır. Oruç tutanlar, sabah güneş doğarken yakınındaki bir taşı veya ağacı öperler, ‘Ya Xızır’ deyip niyetlerini açarlar.
Mezopotamya’nın kimi bölgelerinde, perşembe gecesi Xızır’ın evleri ziyaret edeceğine inanılır. Bu nedenle perşembe akşamı, bir tepsi içerisinde öğütülmüş buğday ile yapılan ‘qawut’ veya un hazırlanır. Bu lokmanın üstü kapatılarak ayrı bir odaya konulur. İnanca göre dilekleri kabul olan ve temiz kalpli kişilerin evleri Xızır tarafından ziyaret edilir, qavut veya unun üzerine bir iz bırakır. Salı günü başlayan oruçlar, perşembe günü yapılan cem ile sonuçlanır.

Dêrsim’de Xızır Kurbanı
Kimi yörelerde qawut yerine kurban kesilir ve komşulara dağıtılır. Bu sıradan bir kurban değildir. Kurban edilecek hayvan en az 3 ay öncesinden aile cemaati tarafından ortak seçilir. Bu üç ay süresince iyi beslenir. Kurbana düzenli tuzu, suyu ve yemi verilir. Kurban, kesilmeden önce yıkanır ve temizlenir. Kurban kesilirken, kanına kimsenin basmamasına dikkat edilir. Kurban kesilirken akan kan ya bir çukura akıtılır ya da üzeri temiz bir beyaz örtü ile kapatılır. Kesilen kurban etinin bir kısmı kazanda pişirilerek ev halkına sunulur. Kalan büyük bir kısmı ise komşulara dağıtılır. Kurbanın kemikleri asla çöpe atılmaz. Kurban kemikleri açılan bir çukura özenle yerleştirilerek üstü toprak ile kapatılır.
 
Xızır ile İlyas
Alevi inancına göre ölümsüz olan Xızır ile İlyas ise her yılın 6 Mayıs’ında buluşur. Rivayet edilir ki, Xızır karada, İlyas ise denizde görevlidir. Bu buluşma için her yılın 6 Mayıs gününde Xıdırelez törenleri düzenlenir.
 Alevi inancında Xızır’ın yeri
Dêrsim inancında Xızır’ın yeri ‘Kurêys’ ve ‘Duzgın’ ile eş değerdedir.
Dêrsim’de 12 Alevi Ocağı bulunuyor ve bu ocaklara mensup olanlardan kimisi Türkçe, kimisi Kurmancî, kimisi Kirmanckî konuşmaktadır. Bu dil farklılıklarına ve renkliliklerine Dêrsim’de Xızır’a yönelik okunan gulbanglarda da rastlamak mümkün. Xızır kimi gulbanglarda “Asparê Astorê Qirî/ Bozat’ın Süvarisi”, “Meymanê Khalikî/Ceddimin konuğu”, “Meymanê Dewrês Silemanî/ Dewrês Sıleman’ın Konuğu”, “Xiziro khal/ aksakallı Xızır”, “Xizirê gavanu/ güçlükleri aşan Xızır”, “Xizirê Serê Dengiz u Deryaî/ Deniz ile Deryaların Üstündeki Xızır”, “Asparê Serê Qosanî/ Koşan Dağının Atlısı”, “Asparê Bağira Sipîye/ Bağır Dağının Atlısı”, “Iqrardarê Çaremîne Birau/ Dörtkardeşin İkrarı”, “Mordemê Gavanê Çetinî / Çetin Engellerde Yetişen”, “Mordemê Saata Tenge/ Dar Günlerde Yetişen” olarak tanımlanır.
Dêrsim’de “Sîyabend û Xecê” ve benzeri masallarda çocuklara Xızır şu şekil tanıtılır: Aksakallı Xızır (Xızıro Khal) bir ilaç yapar ve bunu bir saksağana verir ona der ki, “Bu ilacı götürüp insanların üstüne serpiştir ki, artık uzun ömürlü olsunlar, çok erken yaşlanmasınlar!” Ve saksağan gelip bir çam ağacına konar. Saksağan Xızır’ın sözünde durmayarak ilacı onun kulları yerine kendi başına serper. İlaç ortalığa saçıldığından, bundan hem çam ağacı ve hem de ağacın altında bulunan bir yılan nasibini alır. Bu nedenle insanların ömrü kısadır. Ama saksağanın, çam ağacının ve yılanın ömrü bir hayli uzun...
Dêrsimli Alevilerine “Xızır hangi biçimde görünür” diye sorulduğunda ise “Xızır yaşlı, uzun ak sakallı, beyaz giyisiler içinde, elinde asası ve altında beyaz atı vardır. Xızır her yerde hazır ve nazırdır” cevabını alırız.
Dêrsim’in bazı gölleri Xızır’ın resmi mekanı olarak bilinir. Bunlar arasında Erzincan ve Pülümür yöresindeki Yıxır Gol, Golê Xızıri, Aci Gol, Gola Bağıre adıyla bilinen göl ve göletlerdir.
Xızır, Alevi inancına göre gök ve yeryüzünde dolaşan ilmin en yüksek seviyesine ulaşmış varlıktır. Xızır dara düşenlerin, ezilenlerin, hastaların, fakirlerin imdadına koşandır. Alevilere göre Xızır, kimi zaman bir melek, kimi zaman kurtarıcı kimi zaman ise yaratıcıdır. Kimi bölgelerde Xızıra Xıdır ismi verilirken, kimi bölgelerde Bozatlı Xızır, Kıratlı Xızır, Xızır Nebi, Xızır Aleyiselam denilir. Xızır’a verilen değer dualara ve sözlere de yansır; “Xızır yardımcın olsun”, “Xızır gibi yetiştin”, “Xızır eli değmiş”, “Kul bunalmazsa Xızır yetişmez”, “Hanene Xızır uğrasın”, “Xızır yoldaşın olsun.”

NİHAL BAYRAM/RIZA AYDOÐDU