HUNERKOM, AKADEMİ VE MÎR

• Hunerkom'un öncülüğünde  özellikle 1987-2004 yılları arasında her yıl çoşkulu müzik ve halk dansları festivali gerçekleştirildi.  Bu yıllar arasında 200 halk dansları grubu kuruldu.

 

Firaz Baran

 

2007 yılında ilk kitabım yayımlandı. Kitapta Kürdistanlı üç kurumun Avrupa'da yaptığı müzik çalışmalarını inceledim. Bu kurumlar Hunerkom (1983-1994), Akademiya Çand û Hunera Kurdî (1994-2001) ve Mîr (2001)'di. Kitap Kurmancî diliyle yazıldı ve Mezopotamya Yayınevi tarafından basıldı. Kitap bittiği zaman ulaştığım temel sonuçlar, şunlar oldu:

 

Bu üç kurum, 100 Kürt sanatçısı için kaset ve CD çıkardı. Bu sanatçı ve gruplardan bazıları şunlar: Koma Berxwedan, Kamkaran, Aram Dîkran, Beser Şahin, Adnan Karim, Cemal Tîrêj, Ciwan Haco, Aslika Qadir, Çopî, Diyar, Mahmut Baran, Zozan, Mikail Aslan, Natalya, Necmedîn Xolamî, Seîd Yûsiv, Koma Şîrvan, Dilşad Seîd, Dilovan, Sena, Seyîdxan, Şemdîn, Şehîd Sefkan, Şehîd Mizgîn, Şehîd Çiya, Şehîd Serhat, Xelîl Xemgîn, Kawa, Sosin, Xêro Abbas, Qadir Dîlan...

1987'den itibaren her yıl Mîhrîcan yapıldı

Hunerkom'un öncülüğünde başlayan Mîhrîcan, müzik ve halk dansları festivaliydi. Özellikle 1987-2004 yılları arasında her yıl, yılın belli bir haftasında büyük bir heyecanla gerçekleşti. Bu yıllar arasında 200 halk dansları grubu kuruldu. Bu gruplar Kürdistan'ın farklı yörelerinden halk dansları, onların öyküleri ve kıyafetlerini derledi. Bu grupların bir özelliği de, hepsinin ismini bir Kürdistan şehidinden almasıydı. Örneğin Hollanda'da çıkan Koma Zîlan. Bu grup, uluslararası bir yarışmada birincilik ödülü de almıştı.

Mîhrîcanlara katılan grupların temelini, şehirlerde bulunan Kürt dernekleri oluşturdu. Avrupa'da 200'ün üzerinde Kürt derneği var. 2000'li yılların ortalarına kadar her derneğin bir müzik ve halk dansları grubu olurdu. Bu gruplarda en az 20 genç yer alırdı. Bu gençler kendi dilleriyle şarkılar söylüyor, üyesi oldukları halkın danslarını öğrenip sergiliyorlardı. Bu etkinlikler, onların asimile olmasını engelliyordu. Biraraya gelen grup üyelerine bazen Kürdistan üzerine seminerler veriliyordu. Bu, onları kendi ülkelerinin tarihine ilişkin bilgi sahibi yapıyordu.

Akademiya Çand û Hunera Kurdî'nin yaptığı önemli bir çalışma şu oldu: Kurum, 1997'den itibaren her yıl Halk Dansları Kampı düzenledi. Bu kamplarda öğretmenler yetiştirildi. Mezun olan ve sertifikalarını alan 150 öğretmen, yaşadıkları şehirlerde halk dansları kursları verdi.

Şehitler üzerine iki yüz eser

Hunerkom, Akademi ve Mîr Müzik'te çıkan kasetlerde tespit edebildiğim kadarıyla Kürdistan şehitlerini anlatan iki yüze yakın eser okundu. Örneğin günümüzde şehit anmalarında en çok okunan "Ez şehîd im, pakrewan im" isimli eseri iki şehit babası olan Ozan Cömert kendi albümünde seslendirdi.

25 Mayıs 1988'de Serhatlı tanınmış gerilla komutanlarından Ahmet Kesip ve sekiz arkadaşı, Botan’da bulunan Benavok’ta şehit düştü. Ozan Şemdîn'in söylediği ‘25ê Gulanê’ eseri, Ahmet Kesip ve arkadaşlarını anlatır.

1989 Ocak ayında Binevş Agal (Bêrîvan), Türk devleti tarafından Cizîra Botan’da esir alındı ve yargısız infaz edildi. Agal'ın şehadeti Kürdistan'da bir deprem etkisi yarattı ve yüzlerce genç kadın gerilla saflarına katıldı. O süreçte kadın gerillaların en çok aldığı kod isim, Bêrîvan oldu. Sanatçılar da Agal'ın yaşamından ve mücadelesinden etkilendi ve "Bêrîvanê" ismiyle şarkılar yazıp söyledi. Bu sanatçılar arasında Dilgeş ve Şehrîbanê Kurdî ilk akla gelenlerdir. Bu konudaki son örneği de Şehit Serhat'tan verelim.  Şehit Serhat'ın, Şehit Sema Yüce ve Hewlêr şehitleri üzerine yazıp bestelediği eserler tüm Kürdistan'a mal oldu.

1997: Kürt Köyü

Akademiya Çand û Hunera Kurdî, 15 Ağustos 1997 günü Almanya'nın Düsseldorf kentinde bir Kürt köyü kurdu. Yeşil ve ağaçlarla örülü bir alana üç kon (kıl çadır) açıldı. Çadırların içi, yaylada olan bir Kürt evi gibi döşendi. Sanatçılar bu köyde milli kıyafetleriyle dolaştı. Çadırların çevresine Kürdistan'ı anlatan maketler yerleştirildi. Maketlerle Nemrut, İshak Paşa Sarayı, Hasankeyf, Diyarbakır Surları anlatıldı.

Bu köyün içine giren, kendisini Kürdistan'da sanıyordu. Köyü hazırlayan sanatçılar, Amele ve Pîro Galî idi.

Aynı köy, yıl içerisinde Almanya'nın Heidelberg, Münih, Viyana, Köln ve Freiburg şehirleri ile Danimarka ve Fransa'da da kuruldu. Toplamda 100 bin Avrupalı bu köyü ziyaret etti. Bu şehirlerde yaşayan Kürdistanlılar da köye büyük bir ilgi gösterdi. Köyleri yakılan yaşlılar gelip çadırın içinde geceliyordu. O günlerden geriye kalan bir hatıra da yaşlılarımızın kıl çadırların içinde ağlama sesleri oldu.

Şemdîn’in dengbêjlik kültürüne katkısı

Sanatçı Şemdîn, 1998 yılında Med TV ekranlarında Şevbêrka Dengbêjan isimli bir programa başladı. Yaklaşık 20 yıl sürdürdüğü bu programa yüzlerce dengbêji misafir etti. Bu çalışma ile Kürdistan dengbêjlerinin haritası çıkarıldı.

Dengbêjlik kültürü Kürdistan toplumu içinde tekrar popüler hale geldi, kıymeti daha fazla görünür oldu. Birçok ilde Mala Dengbêjan kuruldu. Artık açılan her Kürtçe televizyon mutlaka bir dengbêj programı yapıyor. Tüm bu çalışmalar neticesinde yüzlerce dengbêjin okuduğu binlerce yöresel eser gün yüzüne çıktı. Bu sonuçların en önemli aktörü olan Hozan Şemdîn, bir Hunerkom ve Akademiya Çand û Hunera Kurdî çalışanıdır.

Med TV ve Kürt müziği

Diasporada Med TV'nin Kürt müziğine katkısı üzerinde de durmak gerekiyor.

Uluslararası yayın yapan ilk Kürt televizyonu Med TV idi. 1995 yılında açılan bu televizyon, 77 ülkede yayın yapıyordu. Burhan Karadeniz'in deyimiyle Med TV, "Sanal Kürdistan"dı. Kürdistan'ın inançları (Müslüman, Hristiyan, Alevi, Êzîdî) ve etnik yapıları (Kürt ve Süryani) orada kendini ifade ediyordu. Bu nedenle "Ortadoğu'nun demokrasi maketi" olarak adlandırıldı. Bu, kendini müzik konusunda da yansıtıyordu. Hozan Şemdîn'in dengbêjler konulu programından söz ettik.

Bunun yanısıra Med TV, Kürt müziği ve sanatçılar için de bir nefes borusu oldu.

Bir gün Mistefa Dadar ile televizyonda sohbet ediyorduk. "Televizyon açıldı. Biz sürgündeki sanatçılara büyük bir motivasyon oldu. Artık sadece evlerimizin içinde şarkı söylemeyeceğiz. Bu televizyon ile bütün Kürdistan'a şarkı söyleyeceğiz" dedi.

Müzisyen Hisên Rêber, Soranî ve ona bağlı şivelerde, tiyatrocu Barzan Şaswar da Soranî ve Kurmancî programlarla Rojhilatê Kurdistan ve Başûrê Kurdistanlı sanatçıları ekranlara taşıdı. Hekîm Sefkan, Seyîdxan, Berfîn Hezil ve Sîdar Yigit de daha çok Bakurê Kurdistan ve Rojavayê Kurdistanlı sanatçılar ile Kurmancî, Soranî ve Zazakî lehçelerinde müzikler yayınladı.

Med TV'nin ses kalitesi hep örnek gösterildi. Sanatçılar, "O kadar kaliteli bir ses ayarı yapılıyor ki burada okunan eserler stüdyo kalitesinde. Burada okuduğumuz eserlerle bir albüm hazırlanabilir" diyorlardı. Ki, Med TV'de okunan şarkılardan Kürdistan'da çok sayıda korsan albüm hazırlanmıştır. Hatta bu konuda komik bir anı Hozan Şemdin'e aittir. 2006 yılına Güney Kürdistan'a giden sanatçı, bir tablacıda kendi albümünü görünce şaşırmıştır.

Hunerkom, Akademî ve Mîr Müzik'te albüm çıkaran şehit sanatçılarımız Sefkan, Çiya, Mizgîn ve Serhad ile yaşamını yitiren Mahmut Baran, Aram Dîkran, Seîd Yûsiv, Dilgeş ve Xalê Ehmed'i saygıyla anıyorum.

Amele Hunerkom’un her şeyiydi

Sanatçı Amele, baştan itibaren Hunerkom, Akademî ve Mîr Müzik çalışmalarında yer aldı. Resim çizdi, tiyatro oynadı, halk oyunları eğitmenliği yaptı ve Mîhrîcan jüri üyeliğinde bulundu. 80'li yıllarda Kürdistanlılar, Avrupa'da kapalı spor salonlarında geceler düzenliyordu. Bu geceler yapılırken salonun dekorunu da yine sanatçılar hazırlıyordu. Amele, yıllarca kara kalemle Kürdistan şehitlerinin resimlerini çizdi. Bu resimler, geceler yapıldığı zaman salonun dört bir yanına asılıyordu. Üstteki fotoğraf 80'li yıllarda yapılan bir geceye ait. Fotoğrafın üst kısmında görüldüğü gibi salon bir başta bir başa Amele'nin çizdiği şehit resimleriyle donatılmış.

Kandil Dağı, Ha Gerîla…

Zamanında Med TV'de yayınlanan ‘Kaniya Stranan’ isimli programda sanatçıların kısa portreleri de yayınlanıyordu. Bu programda Şehit Sefkan üzerine şu bilgiler aktarıldı:

"1960 yılında Dêrsim'in Lalûşax köyünde doğdu. 1978'de Amed'de Eğitim Enstitüsü'ne kaydoldu. Burada PKK'yi tanıdı ve devrimci çalışmalara başladı. 1979'da Lübnan'a giderek askeri eğitim aldı. 1980 ortalarında Dêrsim'e dönerek askeri ve siyasi çalışmalara başladı. Amaçları gerilla hareketini başlatmaktı. 12 Eylül 1980 askeri darbesi olunca tekrar Lübnan'a ve oradan 1982 yılında Almanya'ya geldi. Hunerkom'un kuruluş çalışmalarında yer aldı ve kurumun amblemini Şehid Sefkan çizdi. Kandil Dağı, Ha Gerîla ve 4ê Gûlanê gibi eserler ona aittir. Ha Gerîla şarkısı halen halkın dilindedir. 1984 yazında Kürdistan'a döndü ve üzerine şarkı söylediği Kandil Dağı'nda gerilla mücadelesine katıldı. Sanatçı Sefkan, 16 Nisan 1985 günü Irak Komünist Partisi'nin bir komplosu sonucu yedi arkadaşıyla birlikte şehitler kervanına katıldı."

Hunerkom’da Sovyet ekolü

Hunerkom çalışmalarında bir Sovyet ekolünden de söz etmek gerekir. Sovyetler Birliği'nde eğitim görmüş veya yaşamış bazı Kürt sanatçılar, Avrupa ülkelerine gelerek Hunerkom çalışmalarında yer aldılar. Bunlardan en tanınanı Aram Dîkran'dır. Sanatçı önce Hunerkom’un, sonraki dönemlerde de Akademî'nin organize ettiği konserlere katıldı. Yine Akademiya Çand û Hunera Kurdî ile Mir Müzik albümlerini çıkardı.

Hunerkom ve Akademî çatısı altında albüm çıkaran Sovyet ekolünden diğer sanatçılar ise şunlardır: Aslika Qadir, Dilovan, Diyana Wekîl, Hemîdê Mecîd, Zadîna Şakir, Natalya, Kerem Tahar Gerdenzerî, Casimê Cerdo, Gîrîşê Emo ve Milazimê Îsko.