John CHARLTON*: Kanlı Pazar 1887
13 Kasım 1887 tarihinde Metropolitan Polisi, Londra'da bir işsizlik gösterisine yönelik vahşi bir saldırı gerçekleştirdi. Londra'nın farklı bölgelerinden gelen ve tek kolon halinde hareket eden yürüyüşçüler, Trafalgar Meydanı'na yaklaştıkları vakit ayrı ayrı saldırıya uğradılar. Cop ve sopalarla dövülüp ara sokaklara sürüldüler. Pankartlara el konuldu, polislerce yırtılıp direkleri parçalandı. Meydana doğru koşarak ilerleyenlere polis atları saldırdı. Ulaşan çok az sayıdaki kişi ise süngülerle karşı karşıya geldi. Birçok gözaltı oldu. İki kişi, aldıkları darbelerden dolayı daha sonra yaşamını yitirdi. Olay, kısa süre içinde "Kanlı Pazar" olarak adlandırılmaya başlandı.
Bu olay, faaliyetlere daha sert ve acımasız bir boyut kazandırdığından yeni sosyalist hareket için bir dönüm noktası olarak görüldü. Hareket yeniydi. Demokratik Federasyon henüz 1884 yılında kurulmuştu. Çok geçmeden Sosyal Demokrat Federasyonu (SDF) ismini aldı ve 1885 yılında William Morris, Eleanor Marx ve Tom Mann'in dahil olduğu bir grup Sosyalist Lig'i (SL) kurduğunda ilk bölünmeyi yaşadı. Her iki kuruluşun üyeleri, ayrıca 1884 yılında oluşturulan Fabian Derneği'ne bağlıydı. Sosyalist olmayan radikaller, İrlandalı milliyetçiler ve hatta Liberal Parti'nin kimi üyeleri de içinde yer alıyordu. Yeni bir hareket kendini tanımlamaya başlıyordu.
Sadece çok az sayıda yaşlı Çartizm'in (1) militan günlerini hatırlıyordu. Viktorya döneminin refah yıllarını o çatışmalar takip etmişti. Özellikle kalifiye işçiler tarafından çok sayıda parçalı endüstriyel mücadeleler gerçekleştirilmişti, ancak hiçbir sosyalist grup işçilerin günlük endişelerine dayanan bir örgüt kurmayı başaramamıştı.
1880 yılına gelindiğinde, kibirli İngiliz egemen sınıfının güveni sarsıldı. Tarım hiçbir yerde İrlanda'da olduğu kadar ağır darbe almadı. Tahliyeler ardından kıtlık tekrar vurdu. Kent işçileri ciddi işsizlik sorunu yaşadı. Direniş vardı. İrlandalı milliyetçiler, İrlanda ve anakara Britanya'da gerilla kampanyaları yürütmüşlerdi. İşçiler, Lancashire pamuk fabrikalarında ve Northumberland, İskoçya ve Yorkshire kömür madenlerinde ve birçok diğer sektörde ve bölgelerde greve gittiler. İşsizliğe karşı gösteriler yaygınlaştı.
Bu, sosyalist hareketin yeni kurulduğu ve kök saldığı ortamdı. Hareketin önde gelenlerinin çoğu Morris, Eleanor Marx, SDF lideri HM Hyndman, George Bernard Shaw, Annie Besant ve Beatrice Webb gibi orta sınıf aydınlarıydı. Fakat Tom Mann ve John Burns gibi mühendisler ve gaz ateşçisi Will Thorne gibi bir grup başarılı genç ajitatör, işçi sınıfının da ilgisini çekmiştir. Başından itibaren sokaklarda, Doğu Londra'nın rıhtım kapılarında konuşma kürsülerinde konuşuyor, İrlandalı gösterilerinde yayınlarını satıyor ve Northumberland ve İskoçya grevcileri ile yürüyorlardı.
Polisin tacizlerine uğradılar. 1885 yılında Londra'nın merkezindeki Uluslararası Kulüp polis baskınına uğradı, arandı ve üyeleri gözaltına alındı. East End'deki sokak toplantıları dağıtıldı. Fakat onların kimi büyük başarıları vardı. 1886 Şubat ayında onbinler, İrlanda'daki baskıyı protesto için yönünü Londra’daki Trafalgar Meydanı'na çevirdi. Sonrasında kızıl bayrağı taşıyan John Bums, Pall Mall boyunca yürüyüşe öncülük etti. Kendi kulüp pencerelerinden beyefendiler tarafından taşlanan işçiler, kulüp pencerelerini kırarak ve Oxford Caddesi'ndeki mağazaları yağmalayarak, sınıf nefretlerini açığa çıkardılar. 1887 Paskalya Günü'nde sosyalistler, Engels'in 'istisnasız şimdiye kadar burada gerçekleşen en büyük mitingimiz' dediği gösteriye katıldılar. Yaklaşık 150 bin kişi 15 platformda gerçekleşen konuşmaları duymak için Londra'daki Hyde Park'ta biraraya geldi. Sorun, İrlandalıların tüm vatandaşlık haklarını ortadan kaldıracak olan Suçlar Yasa Tasarısı'nın yenilenmesiydi.
Sokaklardaki militanlığın hızlı büyümesinden dolayı yaz sonlarında saldırılarını artırdılar. Yeni Tory (muhafazakar) Hükümeti, sokaklarda kendi otoritesini kurmaya kararlıydı.
Metropolitan polisi, yeni komiseri, eski sömürge valisi Sir Charles Warren, Trafalgar Meydanı'ndaki tüm mitingleri yasaklayarak göreve başladı. Memurları, başkent genelinde haftalarca taciz ve tutuklamalar gerçekleştirdiler. Radikaller ve İrlandalılar, 13 Kasım tarihi için Trafalgar Meydanı'nda bir gösteri çağrısı yaptılar. Sosyalistler, East End'in çeşitli yerlerinde birlikler oluşturarak, iştiyak ile bu faaliyete kendilerini verdiler. Warren çok özenle hazırlandı. Binlerce polis uzun coplarla donandı, palalar ve ateşli silahlar meydana yığıldı. Ayrıca caddelerde, meydanın etrafında mangalar vardı. İngiliz ordusunun özel muhafız birliği The Life Guards da daha fazla gözdağı vermek amacıyla oradaydı. Tarafsız bir gözlemci meydanda saldırıyı izledi. Lanark bölgesi, radikal-sosyalist milletvekili Cunningharn Grahame'in gözaltına alındığını bildirdi: 'Sayın Grahame'in gözaltına alınması tamamlandıktan sonra, bir polis memuru ve diğer bir kişi daha arkadan hızla yöneldi. Şok edici bir şiddet ve vahşetle kafasına vurdular. Hatta bundan sonra beş-altı diğer polis onu meydana sürüklediğinde, bir diğeri arkadan onu saçlarından yakaladı ve başından geriye sürükledi. Milletvekili bu şekilde metrelerce sürüklendi.'
Bu olay hareketi sindirmeye yetmedi. Aksine misilleme yapmaya yönelik bir ilham gibiydi. Göstericiler, bir sonraki Pazar da dışarıdaydı ve daha sert polis saldırılarına maruz kaldı. Saldırı sırasında polis atının üzerine yürüyen ve polisin çarpıp düşürdüğü radikal genç Alfred Linnell, daha sonra hastanede öldü. Aralık ayındaki cenazesi, sosyalistler tarafından düzenlenen büyük bir siyasi etkinlik haline geldi. Solun önde gelen isimlerinden çoğunun katılımının yanısıra, daha da önemlisi kuyruk oluşturmuş onbinlerce doğu Londralı, cenaze yürüyüşündeydi.
Hem Engels hem de William Morris, "Kanlı Pazar" olaylarını ve sonrasını, polis gruplarının devletin gücünü en uçlarda kullanmasını, açıklığa kavuşturulması gereken bir an olarak gördüler. Katılımcıların çoğunun yaralanma ve gözaltına alınmayı önlemek için çatışmak yerine kaçması akıllıca olmuştu. Bazıları, sistemde reform yapmanın tek yolunun içeriden 'barışçıl' çalışmadan geçtiği inancındaydı. Devrimci sosyalistlerin nihai kararı, sistemi yenilgiye uğratmak için meydan okumaya devam etmek fakat bununla birlikte illa ki büyük kitleleri kazanmak ve daha iyi yöntemler geliştirmek oldu.
William Morris, Alfred Linnell'in mezarı başında bir konuşma yaptı. Morris ''Bu yeryüzünü güzel ve mutlu bir yer yapmak için, böyle şeylerin bir daha yaşanmadığını görmek amacıyla örgütlenmeye başlamak bizim işimiz'' dedi.
(1) Çartizm, 1838'den 1850'ye kadar olan dönemde, İngiltere'de, politik reformlar için işçi sınıfının verdiği mücadeleye ve bu mücadele etrafında şekillenen işçi hareketine verilen isimdir.
* İngiliz sosyalist tarihçi
* Bu yazı ilk kez Socialist Review dergisinde yayınlandı.
İngilizce'den çeviri: Suna ALAN
