Mam Zeki bir inançtı
Mam Zeki’nin birlikte mücadele yürüttüğü dava arkadaşları: “Artık Mam Zeki hazır değil, onun yerine konuşacağız ve görevlerini üstleneceğiz. Bu bizim için bir görevdir. Toparlanmaya ve değerlerimize sahip çıkmaya mecburuz.”
Ezîdxan’ın MAM ZEKİ’si 5.BÖLÜM
Hazırlayan: Egîd EREN
Mam Zeki Şengalî’nin ardından hazırladığımız dosyanın bugünkü bölümünde mücadele arkadaşlarından Xane Agal, Heso Ekinci, Salih Özdoğan ve Cahit Zerdeşti’ye yer vereceğiz. Tümü Êzîdî olan bu isimlerin tanışıklıkları mücadelenin ilk dönemlerine, 1978’lere kadar uzanıyor.
Xane Agal’ın kızkardeşi Binevş Agal (Berivan) ile eşi Ali Agal da özgürlük mücadelesinin şehitleri. Hikayesini dinlediğimizde Xane Agal ve şehit eşi Ali Agal’ı mücadeleyle tanıştıranın Mam Zeki olduğunu öğreniyoruz. O günlere dönerek başlıyor anlatmaya: “1979’da Batman’ın Beşiri ilçesine bağlı Bazivan (Kumgeçit) Köyünden Celle’ye göç ettik. Ülkeden yeni gelmiş, her şeyin yabancısıydık. Büyük bir hasret ve özlem vardı. Böyle bir süreçte özgürlük mücadelesiyle tanıştık.
Gerçekten, susamış birinin su aramaya çıkması gibiydi arayışımız. Ülkeden kopuşta, birçok şeye açtık. Bu açlıkla bir arayış içinde girdik ve yurtsever arkadaşlarla karşılaştık. Eşim Heval Aliyle birlikte Almanya’ya geldik. Zeki arkadaş bizden önce buraya gelmişti. Hareketi tanıyordu. Êzîdî toplumuyla tanışıyor ve büyük bir bağlılığı vardı. Yurtseverliği geliştirme, mücadeleye yeni arkadaşlar katma çabası içeresindeydi. Zeki arkadaş, birebir bizi mücadeleyle tanıştırdı.
Tüm sorularımı yanıtladı
Haval Zeki ve eşim birlikte eve gelip, derneğe gitmemi, eylem ve etkinliklere katılmamı istediler. ‘Benim bir kadın olarak oralarda ne işim var?’ deyip, tepki gösterdim. Eşime de, ‘oralara gitme ne işin var’ dedim. ‘Bu nasıl bir iş ne yapıyorsunuz’ diye sordum. Bu soruların hepsini Heval Zeki’ye de sordum. Evimizde, yaptığımız sohbetlere tüm bu soruların hepsinin cevabını verdi bana.
Heval Zeki öncümüzdü
Ben de çalışmalarda yer almaya başladım. O dönemler çalışma yürüten yoldaşlarımız arasında, şehit düşen Heval Berivan, Abdullah Sevgat, Ahmet Ergin de vardı. Bunlar militandı. Burada çok değerli bir çalışma yürütüyorlardı. Bilinçli bir çalışma yürütüyorlardı. O zaman televizyon yoktu. Biz kasetler dağıtıyorduk. Serxwebûn, Berxwedan dergileri geliyordu.
O dönemde ERNK ilan edildi. ERNK’yi tanıtmak istedik. Birçok gece düzenliyor ve çok aktiftik. Nerede bir Kürt ailesi varsa, gerekirse 100 kilometre uzakta olusun, görüşmek için yol gidiyorduk. Hepimiz fabrikalarda çalışıyorduk. Ancak Heval Zeki öncüydü. Kapı kapı dolaşıyorduk. Propaganda yazılı ve sözlü yapıyorduk.
Eşi, yoldaşı şehadete ulaştı
Eşim Ali Agal bir süre Celle’de çalışma yürüttükten sonra tamamen partiye katıldı. Onun çalışma alanı Fransa’ydı. Ülkeye dönüş yapmak istediğini bildirdi. Kabul edildi. Fransa’da vedalaştık. 1988’da ülkeye dönüş yaptı. Batmanlı yoldaşı Xalit Balta ile 1990’da Kurtalan bölgesinde çıkan bir çatışmada şahadete ulaştı.
93 Newroz’unda Qamişlo’da
Heval Zeki’yle birlikte uzun bir süre çalışmalar içinde yer aldık. Birçok yerde karşılaşıyorduk. Ben 1992’de Kürdistan’da akademiye gittim. Akademinin son devresi bizdik. İsmi ‘Zafer Devresi’ydi. O zaman Heval Zeki Kürdistan Ulusal Meclisi (KUM) üyesiydi. Heval Zeki ile KOM’dan bir komisyon Qamişlo’ya gelmişti. Ben de bu dönemde Qamişlo’da çalışmalar yürütüyordum. Tamda 93 Newroz’una denk geldi görüşmemiz. Halk alanlara çıkıyor kimse evde kalmıyordu. Birlikte Newroz’a gittik.
Öcalan’la görüşme: Halkınıza hizmet edin
Daha sonra Avrupa’ya tekrar geldi. Ancak tutuklandıktan kısa bir süre tekrar ayrıldı. Sonra Önderlikle görüştük. Bizlere, ‘Êzîdîler için çalışma yürüteceksiniz. Şengal halkın içine gideceksiniz. Özgürlük fikrini onlarla anlatacaksınız. Yaşanan hakikate sahip çıkacaksınız. Bu halka gerekeni layıkıyla yerine getireceksiniz. Êzîdîler olarak topluluğunuzu daha iyi tanıyorsunuz. Êzîdî arkadaşlar yönünü kendi toplumlarına çevirmeli. Halkına hizmet etmeli. Ben diğer arkadaşlardan daha çok sizi tanıyorum. Yanlış ve yetmezlikler olmaması için, Şengal Êzîdîleri içinde çalışma yürütmelisiniz’ dedi. Bu esaslar üzerine Zeki arkadaş zaten Êzîdîlerin içinde çalışma yürütüyordu. Zeki arkadaşla, Musul’da bir evimiz vardı.
Bu dönemde militanlığı Heval Zeki’de gördük. Daha o zamanda Heval Zeki Şengal’de tanınmıştı. Şengal’de yaşanacak devrimin başıydı. Yeni özgürlük mücadelesini halka anlatıyorduk. Saddam’ın sistemi yıkılmıştı, KDP bu bölgeyi himayesine almak istiyordu. KDP bize saldırıyor arkadaşlarımızı cezaevine koyuyordu. Heval Zeki, birçok yol ve yöntemle arkadaşlarımızın serbest bırakılmasını sağladı.
Şehadeti önümüzde ışıktır
Savaş uçakları Şengal’i bombaladığında Heval Zeki’nin hedef alındığını düşünemedim. Haberi aldığımızda inanmak istemedik. Korkularımız büyüktü. Şehit düşmesi çok ağır bir duygu. Mam Zeki, bir inançtı. Onun talebi bizimde talebimizdir: “Özgür ve onurluca bir yaşam.” Bunun için bir gün mücadelesinde tereddüt etmedi. Şahadeti hep önümüzde bir ışık olacaktır. Ölüm beni bulana dek bu davanın takipçisi olacağım.
İlk Kürdistan işçi derneğini açtı
Heso Ekinci: 1981 yazında mücadele sayesinde bir araya geldik. Heval Zeki ve yanındaki bir grupla, Celle’de Kürdistan İşçi Derneği açıldı. Bende birkaç kez derneğe gittim. 83’de, Heval Zeki grubuyla iletişime geçtim. Görüşmelerimizi bu güne dek sürdü. Heval Zeki kendisine doğru bildikleri konusunda kimseyi dinlemezdi. Doğruya göre yürürdü. Ülkeye gideceği akşam gece saatlerine kadar evinde kaldık. Daha sonra telefon üzerinden birkaç kez görüşmemiz oldu. 2013’te, Mam Zeki’nin abisi Süleymanla, Kandil’e görüşmeye gittik, 5 hafta orada kaldık 2 gece Mam’ın misafiri olduk. Döndükten sonra 2016’ya kadarda telefonla görüşmelerimiz sürdü. On binlerce şehidimiz var. Lakin birlikte kalkıp gezdiğimiz arkadaşlar olunca acısı çok ağırdır. 40 yıllık mücadelesinin sonuçları bugün görülebiliyor. Êzîdxan halkı bu emeğin bilincindedir.
Projesi yarım kaldı
Salih Özdoğan: Viranşehirliyim. 1978’de Mam Zeki’yle tanıştım, 2 dönem birlikte çalıştık. Ben ERNK çalışanıydım. Mam Zeki bir dönem bizim bölge sorumlumuzdu. Şehadetinden önce bir telefon görüşmemiz oldu ve bir projesi vardı. Tüm eski arkadaşlar Kandil’de toplanacaktık. Bu projenin iki yıl önce gerçekleşmesi gerekiyordu. Lakin yaşanan çetin savaştan ötürü bu proje için bir türlü koşullar uygun olmadı. Bu sözü vermiştik o da hazırlık yapıyordu.
1999’da bende Şengal’e gittim. Êzîdî halkı üzerinden büyük etki bıraktı. Mam Zeki’yi bir umut olarak görüyorlardı. Sanki Heval Zeki Şengal için doğmuştu. Şahadetini öğrendiğimiz zaman tüm arkadaşlara evine gittik. Ama şehit düştüğünü söylemeye cesaret edemedik. O gece söyleyemedik sabah haber verdik. Halen bir yoldaşı olarak, yaptığımız tüm anmalara rağmen inanmak istemiyoruz. Ancak bu bir savaş, amansız bir düşmanımız var ve mümkündür bu durumlar. Yaptığımız ve isteklerimizin bedeliği ağırdır.
Düşmanlığı yok etti
Cahit Zerdeşti: Batman’ın Beşiri ilçesindenim. Heval Zeki’yle 30 yıldan fazla bir süredir tanışıyoruz. Birlikte çözüme kavuşturduğumuz birçok kan davası oldu. Bize örnek oldu. ‘Mam’ ismini biz vermedik. Halk bu unvanı ona layık gördü. 1998’de Önderlik sahasından döndüğümde Mam Zeki cezaevinden çıktı. Birkaç dönem birlikte kaldık. Mam Zeki toplumumuz öncüsü ve dervişidir. Şehadeti büyük bir kayıptır.Mam Zeki doğan tüm çocukların, umudu ve geleceği oldu.
Êzîdî kadınlar olarak borçluyuz
Tembiye Yevsen: Mam Zeki’yle çocukluğumu yaşadım. Eğer bugün burada duruyor ve konuşuyorsam bu Mam Zeki’nin emeğidir. Êzîdî kadınlar olarak konuşuyorsak Mam Zeki sayesindedir. Onun için başımız diktir. Mam Zeki’nin yanında olduğumuz zaman hayat bir o kadar yaşanılır ve güzeldi. Eğer gerçekten üzülüyorsak bunu vereceğimiz mücadeleyle göstereceğiz. Bizden talep ettiği: Ulusumuzu sevmemizdir.
Mam Zeki’nin öğrencileri:
İlk Êzîdî gerillalar Binevş Agal
Kürdistan’ın şafak atacağı yıl olarak tarihe geçecek 1984 yılının Nisan ayının ilk günleri... Bir grup Kürt Hannover’den dönemin başkenti Bonn’a uzun bir yürüyüşe çıkmıştır. Bir ay süren Hannover-Bonn yürüyüşünün sadece bir tek genç kadın eylemci vardır, o da Celle’den gelen grupta yer alan 17 yaşındaki Binevş Agal’dir. Şüphesiz hiç kimse Almanya’nın ortasından geçen bir yürüyüşün Binevş Agal’ın yüzlerce kilometre uzakta, Kürdistan’da yapacağı diğer uzun yürüyüşlere “göz kırpma” olacağını bilemezdi.
Binevş Agal 1966 yılında Batman’ın Beşiri ilçesinde dünyaya geldi. Ailesi yüzlerce yıllık bir Kürt aşk destanı “Cembeliyê Mirê Hekkarî û Binevşa Narin”den esinlenerek adını Binevş koymuştur. 12 Eylül 1980 cuntası öncesine denk gelen o yıllarda, Batman işçi hareketi ve güçlü örgütlenmesiyle dikkat çekiyordu. PKK kurucularından Mazlum Doğan’ın yolu bu kente düşmüş ve ‘Apocu hareket’ ilk kitlesel örgütlemesini yapmaya başlamıştır. 12 Eylül’ün ayak seslerinin duyulduğu o kısa zaman aralığında, Bazbut köyünden bir Êzîdî genç Ahmet Ergin Apocularla tanışır.
Darbenin gelmesiyle 19 yaşındaki Ergin’in yolu Almanya’ya, Celle’ye çıkar. Ahmet Ergin Celle’ye geldikten sonra Zeki Şengali ve Abdullah Savgat ile mücadelesine, Êzîdîlere Apocuları, Kürdistan devrimini anlatmaya kaldığı yerden devam eder.
Bu üç genç; Şengali, Ergin ve Savgat’ın öncülüğünde 1981’de Celle’de küçük bir lokal açılır. İki odadan oluşan bu küçük dernek aynı zamanda Avrupa’da Apocuların açtığı ilk derneklerden biri olacaktır. Aynı yıl Diyarbakır cezaevindeki vahşeti protesto için küçük bir çadır eylemi yaparlar. Bu arada 1980’nin ilk yarısında Beşiri, Viranşehir ve Midyat’ta kalan son Êzîdî aileler de gelmiştir. Aralarında Binevş Agal’ın ailesi de vardır...
Binlerce yıllık gelenek bozulmaz, bütün göç yollarında olduğu gibi Êzîdîler burada da toplu yaşamaya başlarlar. Kim bilir, belki de toplu olmaları onları bütün sürgünlerden ve zulümlerden korumuştur. Gruplar, bazen de köyler halinde Hannover-Bremen-Bielefeld üçgenindeki kent ve kasabalara dağılırlar. Beşiri’den gelenlerin çoğu Hannover’e 40 km uzaktaki Celle’yi tercih eder.
Genç Binevş, 1984’teki yürüyüşten sonra aktif şekilde PKK’ye katılmayı tercih etti. Katılımı Êzîdîler arasında büyük bir olaya dönüştü. ‘Nasıl bir Êzîdî kadın evden çıkar ve devrime katılır’ diyorlardı. Binevş katıldıktan sonra Avrupa’da kalmak istemedi. Israrla Kürdistan’a dönmek istedi. 1985’te Mahsum Korkmaz Akademisi’ne gider. PKK’nin Ortadoğu Sahası çalışmalarına katılan Binevş Agal, bir süre sonra Batı Kürdistan’a geçer. Rojava’da PKK’nin ilk kadın hareketi çalışmalarına katılır.
Cizre’deki Binevş
Sonra Binevş Agal Rojava’nın Cizre’sinden Kuzey’in Cizre’sine geçer. 1988 baharının son günleridir. Cizre’de “Zozan” ismini alan Agal, halk örgütleme çalışmasına katıldı. Artık bir şehir gerillasıdır. Fakat silahından çok, örgütleme yeteneğini kullanır.
Kürdistan’ın kadim kenti Cizre, 1988’in yazı ve sonbaharında, adeta bir “Berivan efsanesi” ile dolup-taşar. Hemen hemen her evde hikayesi, bir anısı anlatılır. Gittiği her evde izler bırakır. Taa ki Cizre yakınlarında gerillaya ait bir mağarada küçük bir tabanca Türk askerinin eline geçinceye kadar. Tabancanın üzerinde “Zozan” yazılıdır. Asker ve polisler artık Cizre sokaklarında “Zozan” kod adlı bir kadın gerillanın dolaştığından emindir. Takip sıkılaşmıştır, 18 Ocak 1989 günü kaldığı eve operasyon düzenlenir. Önce evin sahibi Emin Elçi Torun’u katlettiler. Ardından Binevş’i…
İlk serihildan
Berivan’ın şahadeti, bir yıl sonra, 1990 Newroz’unda patlayacak Cizre serhildanının da ilk kıvılcımıdır, Berivan’ın katledilmesine öfkedir. Cizre gibi medrese ve camilerle dolu bir kentte, üstelik Êzîdî de olmasına rağmen Berivan’ın mezarı türbe gibidir. Çocuğu olmayan insanlar, hastalar, yaşlılar mezarının başına gidip şifa arar.
İlk Êzîdî şehit
Ahmet Ergin (Rizgar): PKK’nin kayıtlarındaki ilk “Êzîdî şehit”tir, belki de Kürdistan dağlarındaki ilk Êzîdî gerilladır. 1960 yılında Beşiri’nin Bazbut köyünde dünyaya geldi, genç yaşta Apocu harekete katıldı. 1982 yılında Avrupa’dan Ortadoğu’ya geçti. Ortadoğu’daki PKK Parti Okulu’ndaki eğitiminden sonra Kürdistan’a giden ilk gerilla grupları arasında yer aldı. 3 Mart 1986 günü Sason-Baykan-Kozluk üçgeninde bulunan Dodan dağında iki gerilla arkadaşıyla birlikte yaşamını yitirdi.
Abdullah Sevgat (Ömer): 1980 yılında aktif devrimciliğe başladı. Celle ve daha sonra Avrupa’nın birçok merkezindeki çalışmalarından sonra 1985 yılında gerilla saflarına katıldı. Beşiri Êzîdîlerinden olan Savgat, 28 yaşındayken 6 Aralık 1987 günü Mardin-Mazıdağı’nda 6 arkadaşıyla birlikte yaşamını yitirdi.
Ali Agal (Xwedêda): Celle’den 1985 yılında PKK’ye katıldı. Avrupa çalışmalarından sonra 1987 yılında Kürdistan’da gerilla mücadelesini sürdürdü. Binevş Agal’ın ablası Xane Agal’ın hayat ve mücadele arkadaşı olan Ali Agal, 1990 yılında Kurtalan kırsalında şehit düştü.
Behiye Yasit (Hacer): Binevş Agal’dan sonra PKK saflarına katılan ikinci Êzidi kadındır. 1965 yılında Beşiri’de dünyaya geldi. 1986 yılında ailesiyle birlikte geldiği Celle’de PKK ile tanıştı. Bir yıl sonra aktif devrimciliğe başladı ve hemen gerilla saflarına katıldı. 4 Aralık 1989 günü 11 arkadaşıyla Dicle nehrini geçmeye çalışırken Türk ordu güçlerinin pususuna düştü. Yasit ve 11 gerillanın cenazesi Cizre’de, Binevş Agal’ın yanına defnedildi.
Hayri Daban (Ömer): PKK’nin kurucularından Delil Doğan’ın 1970’li yılların ortasında Viranşehir’in köylerinde ilkokul öğretmenliği yaptığı sırada örgütlediği ilk Êzîdîlerdendir. 1980’lerin ortasında gerilla saflarına katıldı ve 17 Eylül 1989 günü Dargeçit’te yaşamını yitirdi.
Bekir Çelik (Rizgar): Celle’de PKK ile tanışan ilk gruptandır. 1987’de gerilla saflarına katıldı. 6 Mayıs 1990 günü Siirt’in Eruh ilçesi kırsalında yaşamını yitirdi.
Sebriyê Hewrê (Cemil): Rojavalı ilk Êzîdî gerilla olarak biliniyor. Batı Kürdistan’ın Tirbêspî kentinde dünyaya geldi. 1980’lerin ortasında PKK’ye katıldı. 1990 baharında Beytüşşebap kırsalında günlerce süren bir çatışmada bir grup gerillanın takım komutanı olarak yaşamını yitirdi.
Kasım Özden (Sipan): Celle’den PKK saflarına katılan ikinci kuşak ilk gerillalardan biridir. PKK’ye 1989’da katıldı, 1990 yılında Mahsum Korkmaz Akademisi’nde gördüğü eğitimden sonra Kuzey Kürdistan’a gitti ve 14 Nisan 1992 günü Mardin’de yaşamını yitirdi. Şehit Zeki Şengali’nin oğludur.
Not: 2014 yılında ANF’dePerwer’ Yaş’ın hazırladığı dosyadan derlendi.
