MED TV’den günümüze arşiv

Belçika/Denderleeuw’da bulunan arşiv, Kürdistan’ın sanırım en büyük ve kapsamlı arşivlerinden biri. Stêrk TV’nin Kürdistan’ın dört parçası ve diasporaya dönük yayın politikasından kaynaklı yayını, gün geçtikçe bu arşivi daha da büyütüyor.

FARUK SAKIK

Son yıllara kadar derli toplu bir Kürt arşivinden bahsetmek mümkün değildi. Kürtler ve Kürdistan’a dair araştırma yapan bir kişinin başvurabileceği bir arşiv merkezi bulunmuyordu. Kürdistan’a dair belgeler genellikle devletlerin arşivlerinde mevcuttur ancak bunlar kamuoyuna kapalıdır. Misyoner, seyyah ve arkeologlar da elde ettikleri verileri kendi ülkelerine taşımışlardır. Zaman zaman bu bilgi ve belgelere ulaşılıp paylaşıldı. Bu bilgiler hiçbir zaman Kürtler tarafından arşivlenmemiştir. Devletlerin yaptığı arşivler de genelde asimilasyon politikalarına payanda olarak kullanılmak için istiflenmiştir. Bunun en önemli sebebi, merkezi bir Kürt arşivinin bulunmamasıdır. 

Toplumsal hafıza olarak arşiv

Öğretmen, öğrenci, araştırmacı, yazar, aydın ve politikacı birçok kesim zaman içerisinde geçmişe dönük bazı bilgilere ihtiyaç duyuyorlar. Tabii ki ellerinde bu düzey bir bilgi bulunmadığında yapılan çalışmalar yüzeysel ve tatmin edici olmuyor. Mesleki olarak da ihtiyaca cevap veremiyor. Kürdistan’da sömürgecilik, uzun yıllar Kürt halkı kadar araştırmacıların da Kürt kültürü ve tarihine dair verilere ulaşmasını, tasniflemesini ve arşiv oluşturmasını engelledi. Sömürgeci devletlerin bu uygulamaları, yeni nesillere böyle bir arşivin, yani toplumsal hafızanın bırakılmamasına sebep olan en önemli etkendir. Arşiv, bir yönüyle kültürün geliştirilip korunması için de temel bir ihtiyaçtır. 

Son yıllarda Kürtler tarafından arşiv merkezleri oluşuyor. Özellikle medya kurumlarının gelişmesiyle her kurum kendi bünyesinde bir arşiv bölümü oluşturdu. Yine internet üzerinde de ‘Arşîva Kurd’ adında bir site de oluşturuldu. Çok özel ve büyük bir emek ile 20. yy’ın başından günümüze kadar yayınlanan gazete, dergi, bülten ve belge arşivlenmiştir.
Kürt basın yayın kurumları, 1995 yılına kadar çıkan gazete ve dergilerin arşivini tutuyordu. Ancak bu, yalnızca kendi yayınlarının arşiviydi. 

İlklerin adı MED TV 

Kürt medyası üzerinden geliştirilen merkezi arşiv, 1995 yılında MED TV’nin kurulması ile farklı bir boyuta taşınmış oldu. Kurulan arşiv bölümü, Kürt arşivinde sistematik bir oluşumun bir parametresi haline geldi. O kadar ki, tek bir kaset ya da belgesi bulunmayan medya çalışmalarının bir merkezi halini aldı. Zaman içerisinde yayınlanan bilgi ve belgeler, bu arşiv departmanında kodlanarak düzenli bir şekilde katalog haline dönüştürüldü. Bu arşiv, binlerce video kasetten oluşmaktadır. Kasetler, dergiler, gazeteler, fotoğraflar, film ve benzer dökümanlar arşivlenmeye başlandı. Belgesel ve program yapan birçok gazeteci dışarıdan topladığı belge ve bilgileri de bu arşive taşıyarak çok geniş bir kataloğun oluşmasına katkı sundu. 

MED TV uydu üzerinden yayın için kurulmadan önce de birçok Kürt şahsiyet bireysel olarak özel arşivler oluşturmuştu, bunlar biliniyordu. Birçok kişi yayınlanan gazeteleri yıllar içerisinde toplamış ve arşiv haline getirmişti. MED TV’nin en önemli başarılarından biri de, yıllar içerisinde bu kişileri tespit edip ilişkiye geçerek, arşivlerinin TV arşivine aktarılması oldu. Birçoğu hiçbir maddi beklenti içine girmeksizin biriktirdikleri arşivi MED TV ile paylaştı. Bu dönemlere ilişkin en dikkat çekici anektod şu: 1996 yılında Sputnik operasyonu ile MED TV kapatıldığında arşive ulaşılamayınca birçok kişi evinde tuttuğu arşivi tekrar İsveç’deki TV stüdyosuna taşıdı.

Dijitalleşmenin yarattığı kolaylık

Yıllar içerisinde teknolojinin değişim geçirmesi de arşivin biçim ve öz olarak farklılaşmasını sağlamıştır. 2010 yılına kadar her türlü görsel arşivleme BETACAM kasetler üzerinden yapılıyordu. Bu arşivde binlerce kaset bulunuyordu. 2010 yılında TV arşiv bölümü güncellendi ve 10 ayrı bilgisayar ve buna bağlı ekipmanlar ile bu geniş arşiv, dijital hale getirilmeye başlandı. Birçok çalışanın emeği ile 4 yıl süren bu süreç tamamlandı. Kolektif emekle hızlı ulaşılabilen ve etkili analiz yapma şansı veren bir arşiv ortaya çıktı. Oluşturulduğu tarihe, konu ve kişi ile konuşma veya açıklamaya dair ilk etapta göze çarpan yetkin bir arşiv oluşturuldu. Bahsettiğimiz konu yalnızca görsel materyallerin arşivlenmesi ile ilgiliydi. Bunun dışında yazılı metinler ve günübirlik hazırlanan dosya ve haberler de tarihi süreçlerin hafızalanması için önemli konulardır. Merkezi olarak yazılan tüm tekstler ve yazılar, kalıcı olarak kayıt altında tutuluyor. Arşiv çalışması halen devam ediyor. Özce bu dijital arşivin boyutlarından bahsetmek gerekirse, 1000 TB üzerinde bir veriden bahsedebiliriz. Çok rahat ve hızlıca ulaşılan bu belge ve bilgiler, özgür basının baş ucu kaynağı olmuştur. 

Konu ile ilgili en çok sorulan sorulardan biri de bu arşive nasıl ulaşılabilir ve yararlanılabilir sorusudur. Kürtler ve Kürdistan üzerinde araştırma yapanlar için artık en temel arşiv Belçika’da bulunmaktadır. Kürdistan’ın tüm parçalarından ve diasporadan medyaya yansıyan materyallerin çok büyük bir bölümü bu arşivde mevcuttur. Kürtler üzerine çalışma yapan bir yabancı televizyon yapımcıları da dahil birçok kişi zaman zaman bu arşivlerden yararlanıyor. Kürt tarihi ve Kürdistan için bulunmaz bir kaynak olan bu arşiv, ham materyaller şeklinde tasnif edilmiş sayısız veri ve bilgi barındırıyor. Modern ya da klasik, Kürt ve Kürdistan tarihi araştırılacaksa en önemli başvuru kaynağı buradadır. 

Günümüzde Belçika/Denderleeuw’da bulunan arşiv, sanırım Kürdistan’ın en büyük ve kapsamlı arşivlerinden biridir. Stêrk TV’nin Kürdistan’ın dört parçası ve diasporaya dönük yayın politikasından kaynaklı geniş bir yelpazede yapılan yayını, gün geçtikçe bu arşivi daha da büyütüyor.

 

60 yılın 60 önemli olayı bir kitapta

Benim gibi yüzlerce kişi, gün geldi bu TV’de program yaptı. Program esnasında topladığımız materyaller de bu arşive eklendi. Yine gün geldi Arşiv temalı bir TV programına ihtiyaç oldu. Amacımız dağınık şekilde işlenmiş toplumsal olayların görsel bir dokümanter haline dönüştürülmesiydi. On yıldır Stêrk TV’de arşiv programını yapıyorum. En büyük kaynak, işte bu bahsettiğimiz sınırlarını benim de bilemediğim TV arşividir. Toplumsal hafızamız ve tarihimiz üzerine dışardan bulunan belge ve bilgileri de halen arşive taşımaya devam ediyoruz. 

Roj TV’den Stêrk TV’ye birçok belgesel yaptım. Bunların sadece görsel bir materyal olarak kalması, beklenen ihtiyaca cevap vermeyeceği için ve herkesin böyle bir arşive ulaşma imkanlarının olmayacağını da hesap ederek bir kitap çalışmasına dönüştürdüm. Daha sonradan belgeselini hazırladığım toplumsal olaylar bir kitap olarak hazırlandı ve basıldı. Son 60 yılın 60 önemli olayını mercek altına alan ‘EWROJ’ kitabı, arşiv değeri gören bir kitap ve çalışma oldu. Bu kitap, içerik ve materyaller açısından arşiv değeri taşıyor. 

Sonuç olarak söylemek gerekirse; Kürdistan tarihine ve kültürüne sahip çıkmak için herkes elinde bulunan arşivi, bahsettiğimiz kurum arşivi ile paylaşmalı. Yoksa o arşivin bireysel olarak bir kişini elinde kalması bir anlam ifade etmiyor. Bu en geniş ulusal arşiv, Kürt özgürlük tarihine binlerce özgür basın emekçisinin kanı ve teri ile MED TV’nin kuruluş süreci ile nakşedilmiştir. Sayısız fotoğraf, yazı, belge ve video burada muhafaza ediliyor.