Mustafa LALA: Halk danslarının deformasyonu üzerine

Kürdistan folklorunun temeli dengbêjlere dayanır. Eski zamanlarda dengbêjler halk toplantılarında stranlar söyler, insanlar bu stranlar eşliğinde çalgısız dans ederlermiş. Günümüzde hemen her ezgide duyabileceğimiz zurnanın Kürdistan'a geliş tarihi belli değil ama sonradan geldiği kesin. Yapılan kapsamlı çalışmalarla zurnanın temelinin Dom aşiretine bağlı Pakistan'ın Karaçi bölgesinden geldiği anlaşılmış. Ama Kürtlere ne zaman, ne şekilde temas etmiş bilinmiyor. Yaşanan bu kültür tahribatının boyutları çok büyük. Bu anlamıyla geleneği tekrardan yaymak bizi çok zorluyor.

Esasen Kürt halk oyunlarında kadın çok önemli bir yer tutuyor. Kadının kostümü, taktığı takılar, el sanatları dansın niteliğini belirleyen önemli faktörler. Ama günümüzde bu konuda da ciddi bozulmalar görmek mümkün. Kadınların erkek taklidi yapması, erkekvari dansları, kadının danstaki önemini benimsememiş eğitimcilerden ders alması, halk oyunlarında kadının reddedilmesi gibi birçok etkeni bunun nedeni sayabiliriz. Kürt halk oyunlarının tarihine baktığımızda kadın ağır oynamasıyla endam taşır. Fistanının etekleri hiçbir zaman kalkmaz. Kürdün en önemli oyunu 'Govend'de bile kadın katıldığında ritim yavaşlar ve oyun ağırlaşır. Ancak Kürdistan folklorunu derleyenlerin kültürü çarpık benimsemesi nedeniyle Kürdistani motifi esas almamışlardır.

TEV-ÇAND Folklor Bölümü, öze dönüşte örnek teşkil edecek birçok çalışma yaptı. Bunlardan biri olan Kürdistan Folklor Haritası çalışmasının özellikleri iyi anlaşılırsa verimli bir zemin yakalanmış olur. Kürdistan'ın dört parçasında halk oyunlarının genel çerçevesi söyle;

*  Bakur (Kuzey Kürdistan), Kürt Halk oyunları olarak Kürdistan'ın en zengin parçası. Yapılan derlemelerde Ermeniler, Süryaniler, Asuriler ve Araplara ait halk oyunlarının olduğu anlaşılmıştır. 

*  Başur'da (Güney Kürdistan) ise Behdînan, Soran, Şengal bölgeleri Kürt halk dansları yönüyle oldukça zengin. Diğer bölgelerde birçok halk yaşadığı için dansların birbiriyle etkileştiğini söyleyebiliriz.

*  Rojhilat'ın (Doğu Kürdistan) batısı, Bakur'un Serhad bölgesinin devamıdır. Bir kısmında Behdînan etkisi, bir kısmında ise Soran etkisi vardır. Hewreman yöresine ait kültürler derlenmemiştir.

* Rojava'nın (Batı Kürdistan) Dêrika Hemo ve Efrîn dışındaki bölgeleri halk oyunları konusunda asimile olmuş, kostümleri dahi kalmamıştır. Qamişlo, Serêkaniyê, Kobanê, Girê Sipî, Amudê bölgelerinde ise Xerbî (Deşta Bêrî) kültürü hakimdir. Qamişlo geçiş bölgesidir. Daha önceleri bu bölgede Torî Kültürü yoğun olarak görülmüşse de günümüzde dili dışında bir şey kalmamıştır. 

TEV-ÇAND, kültür ve sanat politikasında Avrupa'da halk oyunlarına verdiği önemle 19 yıldır gelenekselleşen folklor okuludur. Yeterli olmasa da 2012 yılından beri dengbêj ve oyunların buluşması için çalışmalar yapıyor. Kürdistan'ın dört parçasında bu çalışmaların yürütülmesi için geniş bir kadro ve akademik eğitim planlaması içerisinde.

Halk oyunlarını yorumlamada dünya halklarının kendileri için öne çıkardıkları anlamlar vardır. 

- Klasik icra tarzları ve otantik oynamalarla mahalli icra tarzı

- Düzenlemeli (koreografi) icra tarzı

- Stilize (koreografi, müzik ve zengin kostüm) icra tarzı.

Bu icra tarzlarında modernizm ya da dinamik folklor adı altında çok büyük tahribatlar yapıldı. Oysa özüne uygunluk esas alınırsa, elbette bu icra tarzları Kürt folkloruna hizmet eder.