Yılda 24 bin hak ihlali

• Türkiye’de 329 bin 151 tutsak, 147 cezaevinde tutuluyor. Cezaevlerinin 43'ü 'Kuyu Tipi' diye nitelendirilenlerden. Geçen yıl en az 23 bin 899 hak ihlali yaşandı.
• Türk cezaevlerinde 42'si geçen yıl olmak üzere 6 yılda en az 2 bin 258 kişi yaşamını yitirdi. 2023 yılı sonuna kadar en az 426 tutsağın, tahliyeleri belli periyotlarla engellendi.

İHD MYK Üyesi Nuray Çevirmen, son bir yıl içerisinde tutsaklara yönelik en az 23 bin 899 bin ihlalinin büyük bir bölümünü işkence başlığı altında topladıklarını vurguladı.

İnsan Hakları Derneği (İHD) Merkez Hapishaneler Komisyonu, 2023 yıllı cezaevleri hak ihlali raporunu açıkladı. Raporu okuyan İHD MYK Üyesi Nuray Çevirmen hak ihlallerinin ailelerin ve avukatlarının yaptığı başvuru ile İHD’nin yaptığı çalışmalar sonucu elde edildiğini belirtti. Çevirmen, 2023'te 51 kentte bulunan 6 tanesi açık olmak üzere toplam 147 cezaevinde en az 23 bin 899 hak ihlalin yaşandığını, hak ihlallerinin gün geçtikçe arttığını söyledi. Çevirmen, İHD’nin ulaşabildiği verilerin, gerçek durumun çok kısıtlı bir bölümünü ortaya koyduğunun altını çizerek, Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğünün, siyasi, yabancı uyruklu, hasta tutsaklar, yaşamını yitiren tutsaklar, LGBT+ bireylerin yanı sıra engelli, bebek ve kadınlara ilişkin verileri de kamuoyuna açıklamadığına dikkat çekti.

Bir yılda 19 yeni cezaevi

Çevirmen, 2023'te 19 yeni cezaevi açıldığını, bu yıl da 12 cezaevi açılmasının planlandığını belirterek, "Bu da göstermektedir ki; Türkiye’nin mevcut iktidar anlayışı genel itibarıyla insanları hapsetme üzerine bir gelecek tahayyülü öngörmektedir” dedi. 

8 ayda 78 bin tutuklama 

Çevirmen 8 ayda 78 bin kişinin tutuklandığını ve cezaevleri nüfusunun 2 Mayıs itibarıyla 329 bine yükseldiğini kaydetti. Tutsakların yaşadığı sağlık sorunlarını da tek tek sıralayan ve bu ihlallerin ortaya çıkmasına neden olan uygulamaları da “insanlık onuruna aykırı” olarak belirten Çevirmen, 6 bin 639 sağlık hakkı ihlali tespit ettikleri söyledi. Çevirmen, 2018'den beri cezaevlerinde en az 2 bin 258 kişinin; 2023'te de en az 42 kişinin yaşamını yitirdiğini kaydetti.

En az 17 bin 218 işkence

İşkence başlığı altında en az 17 bin 218 ihlalin meydana geldiğini söyleyen Çevirmen, bunlardan 772’sinin darp, tehdit ve hakaret, 175’nin çıplak arama, 567 ağız içi arama, 252 ayakta sayım, 240 havalandırma hakkının engellenmesi şeklinde sıraladı. Çevirmen, oda ve koğuşlarda yaşanan sorunlar, ajanlık dayatması, kameraların yaşam alanlarına konulması, baskın ve aramalarda eşyaların dağıtılmasının yanı sıra pek çok konuya da dikkat çekerek, 169 ayrımcılık yasağı ihlalinin de yaşandığını söyledi. 2 bin 246 iletişim ve haberleşme hakkı ihlalinin de yaşandığını dile getiren Çevirmen, 2 bin 216 bin bilgiye erişim hakkının gasp edildiğini aktardı. 

424 tutsağın tahliyesi ertelendi

İdare ve Gözlem Kurullarının yol açtığı ihlallere de işaret eden Çevirmen, şunları söyledi: “Yönetmelik doğrultusunda kurulan kurullar, kendilerini mahkeme yerine koyarak mahpuslar hakkında değerlendirmede bulunmakta, koşullu salıverilme ve denetimli serbestlik haklarından yararlanıp yararlanmayacaklarına karar vermektedir. Ayrıca İdare ve Gözlem Kurulu, mahpusların yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce aldığı disiplin cezalarını da gerekçe yapıyor. Bu da ‘geçmişe yürüme yasağı’ ilkesine aykırıdır. Kurullar, soyut ve subjektif yorumlarda bulunmakta, siyasi mahpuslardan da pişman olduklarına dair beyan istemektedir. Yüzlerce politik mahpus denetimli serbestlik ve koşullu salıverilme haklarından mahrum bırakılmaktadır. Yönetmeliğin uygulanmaya başlandığı tarihten 2023'ün sonuna kadar en az 426 mahpusun tahliyeleri belli periyotlarla engellendi.”

İmralı için yanıt vermiyor

Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan ve İmralı'daki diğer üç tutsağa uygulanan tecrit ve yansımalarına da dikkat çeken Çevirmen, tecridin uluslararası normlara aykırı olduğunu anımsattı. Çevirmen, Abdullah Öcalan ile görüşmek üzere 29 Kasım 2023’te başvuru yaptıklarını, ancak Adalet Bakanlığının hala herhangi bir yanıt vermediğini söyledi. Çevirmen, 3 Nisan’a kadar süren dönüşümlü açlık grevine 91 cezaevinden yaklaşık olarak bin 997 kişi katıldığını, şimdi de cezaevlerindeki boykutun sürdüğünü ifade etti.  

2 bin 983 çocuk tutsak

Cezaevlerinde en az 13 bin 819 kadın tutsağın yanı sıra en az 2 bin 983 çocuk tutsağın olduğunu da paylaşan Çevirmen, şöyle devam etti: “Ağız içi aramalardan kaynaklı sağlık hakkı ihlal edilen kadın mahpuslara dair başvurular kurumumuza yapılmıştır. Hijyen ve temizlik malzemelerinin verilmemesi, sıcak suya ve temiz suya erişim problemleri de yaşanmaya devam ediyor.

24 saat izleyen kameralar

Kadın mahpusların yaşam alanlarını gören kameralar da mahremiyetini ortadan kaldıran uygulama olarak devam ediyor. Koğuşlar bu kameralarla 24 saat izleniliyor. Ayrıca iç kameralar banyo-tuvalet kapılarını görürken, dış kameralarda yatakhane ve tuvalet içlerini görüyor.”

İhlallerin son bulması için taleplerini de sıralayan Çevirmen, Türkiye’nin de altına imza attığı uluslararası normları uygulamasını istedi.