• Dört kişinin yaşamını yitirdiği Êlih’ın (Batman) Seyitler Mahallesi’nde su altında kalan evlerin çoğu kapatılan kanala yakınken, Hürriyet Mahallesi’ndekiler ise kayyum tarafından yeşil alan olarak kullanılan parkın alt kısmında bulunuyor. 
• Yağmurun ardından mazgal ve kanaldan geçemeyen su, mahallelere yayılıp taşarken yüzlerce evi de tarumar etti. Evleri, eşyaları ve bahçeleri büyük hasar gören yurttaşlar, kendi imkanlarıyla evlerini temizlemeye çalışıyor. 
• Yerine kayyum atanan Batman Belediyesi Eşbaşkanı Mehmet Demir, kayyumun belediyenin parasını halka değil, Emniyet ve diğer devlet kurumlarına harcadığını belirterek, Batman’da kayyum olmasaydı bu durum asla yaşanmazdı” dedi.

MEDİNE MAMEDOĞLU / BATMAN

Êlih'te ihmal sonucu dört kişinin yaşamını yitirdiği sel felaketinden sağ kurtulan yurttaşlar, kurtarma ekiplerinin olay yerine geç ulaştığı bilgisini verdi. Grêsavaro Deresi’nin üzerine beton dökülmesinin ihmal olduğunu kaydeden TMMOB İKK Sekreteri Vahdettin Tüzün, 2021’deki AFAD raporunda, sel riskinden bahsedildiğini ama bununla ilgili hiçbir önlemin alınmadığını söyledi. 

Êlih’in merkez Seyitler Mahallesi’ni vuran sel felaketinde Lalihan Güner (54) ile torunları Asenat (1), İsrafil (5) ve Birgül Güner (9) yaşamını yitirdi. Saatler süren arama çalışmaları sonrası cansız bedenlerine ulaşılan babaanne ve torunlarının olay sırasında 3062. Sokak'ta bulunan evde oldukları, sel sularının evin duvarını yıkması ile birlikte suya kapıldıkları ortaya çıktı. Mahallenin yanı başındaki su kanalının üzerinin kayyum döneminde betonla kapatıldığı için yağmur sularının sele dönüşmesiyle ortaya çıkan faciada, onlarca ev kullanılamaz hale geldi, sel sularına kapılan besi hayvanları telef oldu. Evlerinin içleri balçıkla dolan, eşyaları kullanılamaz hale gelen aileler, soğuk hava şartlarında her gün kendilerine kalacak yeni bir yer bulma derdinde. Valilik ve belediyenin kendilerine yardıma gelmediğini, çorba değil, ev istediklerini dile getiren yurttaşlar, yaşadıkları mağduriyeti anlattı. 

Sel belediyeyi de süpürdü

Hürriyet ve Seyitler mahallelerinde mağdur olan yurttaşlarla konuştuk. Valilik ve belediye tarafından bir çalışma yürütülmezken, evleri suyla dolan ve eşyaları kullanılamaz hale gelen yurttaşlar, kendi imkanlarıyla evlerini temizlemeye çalışıyor. Seyitler Mahallesi’nde su altında kalan evlerin çoğu kapatılan kanala yakınken, Hürriyet Mahallesi’nde bulunan evler ise kayyum tarafından yeşil alan olarak kullanılan parkın alt kısmında bulunuyor. Yağan yağmurun ardından mazgal ve kanaldan geçemeyen su, mahallelere yayılıp taşarken yüzlerce evi de tarumar etti. Evleri, eşyaları ve bahçeleri büyük hasar gören yurttaşlar, evlerine giren çamuru da kovalarla çıkarmaya çalışıyor. 

 

 

Gidecek bir evimiz yok

Halk yaralarını sarmaya çalışırken, ilk olarak selde annesi ve yeğenlerini kaybeden Mesut Güner ile görüştük. Aynı evde olduklarını, yeğenlerinin sel esnasında uyuduğunu belirten Güner, “Biz çıkana kadar sular çoktan evimizin içine girmişti. Çocuklarım kendi elimdeydi, onları çok zor çıkardım. Ben kendi çocuklarımı, annem ve babam da diğer çocukları kurtarmaya çalıştı. Ancak sel annem ve üç yeğenimi alıp götürdü. Onları da saatler sonra o selden çıkarabildik” dedi. Eşinin ve iki çocuğunun da yoğun bakımda olduğunu belirten Mesut Güner, “Onlar çıktıklarında bizlerin gideceği bir ev dahi yok” diyerek, yaşadıkları çaresizliği özetledi. 

 

 

Camdan çıkardık

Mahallede yaşayan ve Güner Ailesi’nin yardımına giden Bilal Aydın, “Yağan yağmurla eski dere yatağı taştı. Mazgal kapağı taktılar ama temizlemedikleri için taştı. Bir anda sel olunca Güner Ailesi’nin evini su bastı. Kapıları da açılmadığı için onları camdan çıkarmak zorunda kaldık. Ailenin çoğunu camdan çıkardık ama anneyi ve diğer çocukları kurtaramadık” diye konuştu. Her yağmur yağdığında aynı sorunla karşı karşıya geldiklerini belirten Bilal Aydın, “Yetkililer mahalleye saatler sonra geldi, geldiklerinde de hiçbir şey yapmadı. Uzun süre ellerinde bir ekipman yoktu, daha dün yeni yeni mahallede çalışmaya başladılar” dedi.

 

 

AFAD ekipleri gelmedi, polisin de elbisesi kirlenir

Siirt’ten gelen Alican Güner de AFAD’ı saatlerce aramalarına rağmen ekiplerin mahalleye gelmediğini söyledi. Telefonundaki arama kayıtlarını göstererek o gece yaşadıklarını anlatan Alican Güner, başka şehirden mahalleye AFAD’dan önce geldiklerini dile getirdi. Polislerin, “Elbisemiz kirlenir” diyerek arama çalışmalarına katılmadığını söyleyen Güner, şöyle devam etti: “Ekipler geldiğinde iş işten geçmişti. Cenazelerimiz onların gözü önünde suyun üzerinde yüzüyordu. Kimse yardıma gelmedi, insanlar kendi imkanlarıyla hayatlarını kurtardı. Eğer erken müdahale olsaydı belki o çocuklar yaşıyor olacaktı. Biz o gece kalkıp Siirt’ten geldik onlar bizden sonra geldi.” 

 

 

Eşyalar kullanılamaz halde

Selin yaşandığı Hürriyet Mahallesi’nde oturan Salih Şemdin, elindeki çekpasla iki gündür evini temizlemeye çalışıyor. Birinci katta olan evinde bütün eşyalarının kullanılamaz hale geldiğini ve üç katlı evde dama çıkarak hayatlarını kurtardıklarını söyleyen Salih Şemdin, “Evi günlerdir temizliyoruz, yardımımıza gelen kimse olmadı. Şimdi ne yapacağımızı bilmiyoruz. Ne olacağını da bilmiyoruz. Bu evde kalmaya korkuyoruz. Tek istediğimiz dayanışma ve yardım” şeklinde konuştu. 

 

 

TOKİ’nin suyu buraya akıyor

Selin yaşandığı mahallelerde ilk günden bu yana çalışma yürüten kişilerden birisi de yerine kayyum atanan Batman Belediyesi Eşbaşkanı Mehmet Demir. Selin doğal bir affet olarak değil, ihmaller zincirinin sonucu olduğunun altını çizen Demir şunları söyledi: “Savaro deresi dediğimiz bölge sel oluşmasına çok müsait bir yer. Yenişehir, TOKİ’deki bütün sular buraya akıyor. Bizden önce şehre atanan kayyum buraya menfezi yaparken hatalı yapmıştı. Açık olması gereken ve bir düzeye kadar indirilmesi gereken menfez evlerin birinci katını da geçiyordu. Bu süreçte açık olmayan menfez gelen suyun kanala ya da mazgala gitmesine engel olunca bir noktadan sonra patlamış. Patlamayla birlikte biriken suyu da diğer mahallelere dağıtmış. Burada menfezin başında mazgallar var. O parmaklık tarzındaki mazgalların meteroloji uyarıları yapıldığı dönemde temizlenmesi gerekiyor. Temizledikleri zaman bu su oradan geçer ama bunu yapmadıkları için başından itibaren su kanala girmemiş ve taşarak buralara zarar vermiş.” 

 

 

Kayyum atanınca yarım kaldı

Mahallede ciddi bir altyapı sorununun olduğunu söyleyen Demir, buna dair projelerinin atanan kayyum nedeniyle yarım kaldığını vurguladı. Demir, “Biz normalde her yıl Batman’ın 5 mahallesinin altyapı çalışmalarını yapmak için önümüze bir hedef koymuştuk. Kayyum atanınca bu projemiz yarıda kaldı. Gelen kayyum da bunu devam ettirmediği için böyle bir felaket yaşandı. Doğalgaz için çalışma yaptıklarında çalışmalarından sonra yolları yapmadıkları için rögarların hepsi tıkanmış ve her yeri su bastı” dedi. 

 

 

Halka değil, polise kaynak

Belediyenin elindeki parayı halka değil, emniyet veya kaymakam gibi kurumlara harcadığının altını çizen Demir, şunları ekledi: “Kentin var olan altyapı sorununu çözmekten ziyade belediye gelirlerini daha çok diğer kurumların ihtiyaçlarını karşılamak için kullanmışlar. Üniversiteye ve emniyete hizmet binası yapmışlar ama mahallelere herhangi bir çalışma yok. Gelen para halktan ziyade diğer kurumlara harcanmış. Bu yapılan harcama da kanuni değil. Batman’da kayyum olmasaydı bu durum asla yaşanmazdı. Alınabilecek hiçbir önlem alınmadı. Eğer önlem alınsaydı ya da çalışmalarda bir sistem olmuş olsaydı bu kadar tahribat yaşanmazdı.”

 

*****

AFAD raporunda uyarı var

TMMOB İKK Sekreteri Vahdettin Tüzün, 2021’deki AFAD raporunda, sel riskinden bahsedildiğini ama bununla ilgili hiçbir önlemin alınmadığını söyledi. 

 AFAD tarafından 2021’de hazırlanan “Batman İl Afet Risk Azaltma Planı”nda, 2006’da 29-30 Ekim ve 1-2 Kasım tarihlerinde bölge genelinde etkili olan yağışlar sonucu kentte 10 kişinin yaşamını yitirdiği, binlerce konut ve işyerinin hasar görmesine/yıkılmasına, binlerce büyük ve küçük baş hayvanın telef olmasına sebep olduğuna dikkat çekildi. Raporda, sel ve taşkın tehlikesinden dolayı yapılan etütler sonucu hazırlanan jeolojik etüt raporu ile Kısmet, 19 Mayıs, Çarşı, Akyürek, Huzur, Yeşiltepe, Çay, İluh, Hürriyet, Karşıyaka ve Petrolkent mahalleleri yerleşim birimindeki alanların Bakanlar Kurulu Kararı ile Afete Maruz Bölge (AMB) ilan edilerek yapı ve ikamete yasaklandığı vurgulandı. Merkezde yaşanan taşkınların sebepleri de raporda şöyle sıralandı: “Dereler üzerinde bulunan sanat yapılarının membadan gelen rüsubat ya da atıklar yüzünden tıkanması ve tam kapasite çalışamıyor olması, bazı mevcut sanat yapılarının kesitinin yetersiz olması, plansız kentleşme nedeniyle dere yataklarına yerleşim yapılması, dere yataklarından malzeme alınarak dere akış rejiminin ve dere yatağı morfolojisinin bozulması, dere yataklarına malzeme boşaltılarak derenin kapasitesinin azaltılması, meydana gelen ani yağışlar ve Mansap şartının sağlanmamasıdır.”

Yaşanacak tahribat 

Yine raporda taşkın ve yaşanacak tahribatlara da dair de şu ifadeler yer aldı: “Batman il merkezindeki düzensiz yapılaşma ve altyapı eksikliklerinden dolayı en küçük yağışlarda bile şehrin bir çok yerinde hayatı durma noktasına getirmektedir. Olası taşkınlarda Petrolkent ve Karşıyaka mahallelerinde Batı Raman eteklerinden İluh Deresine doğru akışa geçen yan derelerin taşıdığı sular düzensiz yapılaşma ve altyapı eksikliklerinden dolayı İluh Deresi’ne varmadan önceki kesimlerde tahribata neden olacaktır. İluh Deresi’nin beslenme havzası dışında Batman ilinin kuzeydoğusunda akışa geçen sularda Petrol Mahallesi’ndeki topoğrafik olarak düşük seviyede olan noktalarda birikecektir. (2006 yılında şehir merkezinde meydana gelen taşkında olduğu gibi).” 

Şakuli Deresi’ne dair ıslah çalışmalarının yapıldığı ancak Grêsavaro ve Aşağıkonak derelerinde yapılaşma nedeniyle güzergâh açılmadığından ıslah çalışması yapılamadığı vurgulanan raporda, “Savara (Grêsavaro) ve Aşağıkonak derelerinin İluh Deresi ile bağlantısının kesik olmasından, Batı Raman eteklerinden İluh Deresi’ne doğru akışa geçen suların İluh Deresi’ne varmaması nedeniyle, Petrolkent ve Karşıyaka mahallelerinde taşkına neden olacaktır. Bu nedenle dere yataklarının hemen açılması gerekir” uyarıları da yer aldı. 

 

 

Çözüm önerileri de sıralandı

Raporda, çözüm önerileri de şöyle sıralandı: “Batman şehir merkezini kuşaklama kanal gibi çevreleyen batman sol sahil sulaması ana kanalının kış sezonunda taşkın sularını da alacak şekilde projelendirilip Batman Çayı’na drenajı sağlanması halinde il merkezi taşkın sorunu en aza indirilmiş olacaktır. Batman şehir merkezinden geçen yan derelerin ve özellikle İluh Deresi’nin membasında üst havza iyileştirme çalışmaları kapsamında çeşitli tersip bentleri, enerji kırıcılar, depolamalar yapılarak şehir merkezi olası taşkınlardan en az hasarla kurtulması sağlanacaktır. İluh Deresi’ni besleyen yan derelerden gelen suların dereye akışını sağlamak amacı ile İluh Deresi kenarındaki ve yan derelerin akışını engelleyen konutların yıktırılması. İluh Deresi’nin herhangi bir nedenle (köprü yıkılması, duvar yıkılması vs.) engellenmesi halinde İluh Deresi taşarak kanala sıfır yerleşim bölgelerinde hasara neden olacağından emniyet kanalın sağında ve solunda bir emniyet şeridi oluşturmak gerekmektedir. Bu nedenle İluh Deresi’nin sağında ve solunda 50 metre mesafede kurulu olan yerleşim yerlerinin boşaltılıp düzeltilmesi sağlanmalıdır. Dere yatağı üzerinde kurumumuz görüşü alınmadan yapılan yol geçişleri dere yatağı debisine göre projelendirilmedikleri için tehlike arz etmektedirler.  Geniş bir yağış havzasına sahip olan Avşo Deresi ivedilikle ıslah edilmesi gerekmektedir. Çay Dersi ile İluh Deresi’nin bağlantısının yapılması gerekmektedir. Savaro ve Aşağıkonak derelerin İluh Deresi ile bağlantısının sağlanarak, Batı Raman eteklerinden İluh Deresi’ne doğru akışa geçen suların İluh Deresi’ne bağlantısının sağlanması gerekmektedir.”

Kayyumlar çözüm üretmiyor

Her ne kadar iki yıl önce hazırlanan raporda sel ve taşkına dair uyarılar ve çözüm önerileri yer alsa da kayyum yönetimindeki belediye ve kentin diğer kurumları, oluşabilecek risklere dair önlem almadığı son yaşanan sel baskınlarında bir kez daha ortaya çıktı. MA’dan Rukiye Adıgüzel ve Fethi Balaman’a konuşan Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Êlih İl Koordinasyon Kurulu (İKK) Sekreteri Vahdettin Tüzün, ihmaller zincirinin ölümlere yol açtığını söyledi. Tüzün, “Raporların hiçbiri göz önüne getirilmedi. Bilimsel gerçekliğin dışında rant amaçlı politikalar kenti ne yazık ki bu hale getirdi. Kayyum politikasının bu kentte çözüm üretmediğini bir kez daha gördük. Can kayıplarının yaşanmasına, yüzlerce evin ciddi hasar görmesine neden oldu” dedi. 

Hiçbir çalışma yapılmadı

AFAD’ın 2021 tarihli raporunda Grêsavoro’da sel baskını oluşabileceği belirtilmesine rağmen hiçbir şekilde önlemin alınmadığını dile getiren Tüzün, şöyle devam etti: “AFAD kendi raporlarını bile gözardı etti. Önlemler alınmadı, bu durum devam ediyor. Şehircilik, belediye hizmet anlayışı sadece ağaç, çiçek ekmek değil maalesef. Hizmet etmek kentin altyapısı, üstyapısı ile bir bütündür. Bunun böyle olmadığını ne yazık ki küçük çocukların cansız bedeniyle gördük. İhmal var ortada.” 

Meteoroloji tarafından aşırı yağış olacağı yönünde uyarı yapıldığını da anımsatan Tüzün, kayyım yönetimindeki belediyenin hiçbir yerde önlem çalışması yapmadığını belirtti. Tüzün, şunları ekledi: “Bu felaketin açtığı yaralar, kapanmayacak. Ders çıkararak, telafi etmemiz lazım. Özellikle bulunduğumuz mahallede 90’lı yıllarda köylerden kentlere hızlı bir şekilde göç etmek zorunda kalan insanların barındığı evler genelde. Yani halk yoksul bir şekilde derme çatma, zor bela idare edebileceği konutlarda yaşıyor.”