Dijital arşiv devrimcidir

• Dijitale aktarılan ve erişime açılan arşiv, imtiyazları ortadan kaldırır, arşivlenen değeri kültürel bir sermaye olmaktan çıkarır, sahibi için birer nostalji nesnesine dönüştürür.

İBRAHİM BULAK

 

Görsel, işitsel ve yazılı materyal ve dökümanların arşivi, bir ulusun belleğinin günümüze ulaşması ve kültürel üretimi için oldukça önemlidir. Kürtler gibi yıllardır yok olmamak için çetin bir mücadele veren halkların, ölülerini sakladıkları mezarları bile paramparça edilirken söz konusu arşivleme olduğunda egemen, emperyal devletler ile kıyaslamak çok da akla yatkın değildir. Aynı zamanda egemen uluslar ve emperyal devletlerin arşivleri koloni ve mağdur halklar için de önemli, zira talan edilen kimlik ve tarihine dair izleri o arşivlerde bulmak mümkün. Bu minvalde ezilen halklar nezdinde arşivlemenin kendisi için bir direniş formudur diyebiliriz. 

Riya Teze’nin akıbeti

Kürtler, uzun yıllar süren savaşın ardından isimleri değişse de kendi ülkelerinde birçok alanda kimlik ve gelenek oluşturdular. Bunun yanı sıra sürgünde de belleği muhafaza edecek kurumlar açtılar ki, zaten son 50 yılda Kürtlerin hatırı sayılır görsel, işitsel ve yazılı üretimlerin bir kısmının mekanı da sürgünün ta kendisiydi. Hakeza Kürtlerin sınırları içerisinde yaşadıkları devletlerin arşivlerinde de Kürtleri ilgilendiren önemli değerler bulunuyor. Söz gelimi en uzun soluklu Kürtçe gazete olan Riya Teze’nin tüm sayılarının ve Sovyetler zamanında basılan Kürtçe kitapların korunduğu düzenli bir arşivin olmayışı ciddi bir sorun. Bu konuda oraya giden Kürt araştırmacıların hoyratça tutumu ile beraber Ermenistan devletinin arşivlemedeki yaklaşımı da çok iç açıcı değil. (Konu ile ilgili kısa bir gezi-gözlem yazısı için Dawid Yeşîlmen’in PolitikART’ın 248. sayısında yayınlanan Lêkolînên Wêjeya Kurdî li Kafkasyayê yazısına bakılabilir.)

Şeffaflık ve kültürel sermaye 

Sürgünde oluşturulan kurumların arşivleri, araştırmacılar için önemli merkezler durumundadır. Fakat Kürt kurumlarının arşivlerini açmada çok misafirperver olduğunu söyleyemeyiz. Araştırmanın amacı ve ne için yapıldığı arşivi açıp açmamada belirleyici olabileceği gibi siyasi ve örgütsel aidiyet ve yakınlıklar da önemli roller oynayabiliyor. Yine bazı kurumların güvenlik ve farklı kaygılardan dolayı arşiv konusunda şeffaf olamama gibi bir sorunu da var. Bunun yanında kurumsal ve bireysel olarak da kendine sınırlar çizip, elindeki arşivi ulusal bir değerden öte kültürel sermaye olarak gören bir yaklaşımın varlığından da söz edebiliriz. Şeffaf olamama ve kültürel sermaye olarak görmenin Kürt arşivciliğinde doğurduğu zorluklar, haliyle araştırmacıların da işini zorlaştırıyor.    

Neden dijitale aktarılmalı?

Bu zorluklar için dijital dünya çok büyük bir imkan sunuyor. Mesela, dijitale aktarılan ve erişime açılan arşiv, imtiyazları ortadan kaldırır, arşivlenen değeri kültürel bir sermaye olmaktan çıkarır, sahibi için birer nostalji nesnesine dönüştürür. Dijitale aktarılan her türlü belge artık örgütsel fonksiyonunu yitirir bir ulusal değer haline gelir. Dar bir kesimin ulaşabileceği arşivi herkesin erişimine açık hale getirir. 

Dijitalde önemli bir mecra: Arşîva Kurd

Bu hususta diasporada hayat bulan ‘Arşîva Kurd’ adındaki internet sitesi için özellikle bir parantez açmak gerekiyor. Buna benzer internet sayfaları tematik olmaları sebebiyle de fokusu belli okuyucuların işini kolaylaştırıyor. 
Arşîva Kurd, özellikle yakın dönem süreli yayınların arşivine ulaşmak isteyen Kürt araştırmacıların çok yakından tanıdığı dijital bir kütüphane. En önemli özelliği, 1970’li yıllardan sonra Avrupa, Kuzey Kürdistan ve Türkiye’de çıkmış Türkçe ve Kürtçe süreli yayınlar üzerine en kapsamlı ve geniş mecra olmasıdır. Yine az da olsa farklı dillerde kitaplar ve süreli yayınlar mevcut. 70’li ve 80’li yıllarda Kuzey Kürdistan’daki Kürt örgütlerini yakından tanımak isteyen her insanın taleplerine cevap olabilecek bir site. Günden güne arşivini büyüten Arşîva Kurd, örgüt farkı gözetmeksizin Kürtlerle ilgili tüm kaynaklara yer veriyor. Bu tür mecraların çoğalması ve içeriğini olabildiğince zenginleştirmesi her bakımdan Kürtler için faydalıdır.