Bilinmezlik kuyusu: Çocuk cezaevleri

• Çocuk tutukluların arttığı Türkiye’de, “Günümüzde Çocuk Ceza İnfaz Kurumları” başlığı altında bir rapor hazırlandı. Raporda çocukların ve ailelerinin haklarını bilmediği, cezaevlerinin denetlenmediği belirtilerek, "Hak ihlalleri açısından çocuk cezaevleri bir bilinmezlik kuyusuna dönüşmüş durumdadır” denildi.

Savaş, yoksulluk, eğitimsizlik, anti demokratik politikalar, ötekileştiren uygulamalar, toplumsal kutuplaşmalar, ırkçılık, çocuk emek sömürüsü, çocuğa yönelik şiddet, çocuğa kötü muamele, açlık ve daha sayılabilecek pek çok neden çocukları “suça” itiyor. 

Çocuk tutukluların arttığı Türkiye’de, çocukların ıslahevinde, yine cezaevlerinde ne tür uygulamalara maruz kaldığı tam olarak bilinmiyor. 

Konuya ilişkin “Günümüzde Çocuk Ceza İnfaz Kurumları” başlığı altında bir rapor hazırlayan CHP İnsan Haklarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Gülizar Biçer Karaca, çocuk cezaevlerini bilinmezlik kuyusu olarak tanımlıyor.

Raporun içeriğine ilişkin Gazete Duvar’dan Ogün Akkaya’nın geçtiği habere göre, Türkiye’de "kendi sınırları çizilmiş, yetişkin ceza adaletinden bağımsız kılınmış bir çocuk adalet sistemininden” çok suçu ve cezayı merkeze alan suç kontrol anlayışı hakim.

Çocuklar temel haklarını kullanamıyor

Raporda, “Onarıcı bir yönü olmayan çocuk ceza infaz kurumları çocukların psikososyal durum ve ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır. Çocuk cezaevlerinin tutulma şartları ve infaz usulleri çocuğun çocuk olmaktan gelen haklarına erişememesine neden olmaktadır" denildi. Raporda ayrıca çocukları izleme görevi olan kurumların görevini yerine getirmediği, hak ihlallerini takip eden sivil toplum kuruluşlarına izin verilmediği, ailelerin yeterli bilgiye sahip olmadığı belirtilerek, "Hak ihlalleri açısından çocuk cezaevleri bir bilinmezlik kuyusuna dönüşmüş durumdadır” tespiti dikkat çekti.

Ceza infaz usullerinin kimi zaman çocukların yetişkinler gibi infaza uğramalarına neden olduğu belirtilen raporda, ceza infaz kurumlarındaki tutulma şartlarının çoğu zaman örgün eğitimde olması gereken çocukların eğitim haklarına erişememelerine, sağlık sorunları yaşayan çocukların ise sağlığa erişimde ihlallere yol açabildiği bilgisine yer verildi. Raporda ayrıca çocukların cezaevlerinde aldıkları disiplin cezaları, sağlık problemleri konusunda çocukların ailelerinin de bilgilendirilmesi gerektiği vurgulandı. 

Çocuk cezaevleri denetlenmiyor

Yine cezaevlerinde inceleme yapması gereken kurumların inceleme yapmadığı ve rapor hazırlandığı kaydedilen raporda Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun (TİHEK) 2017-2020 yıllarını kapsayan toplam 79 cezaevi ziyaretlerinden yalnızca ikisinin çocuk cezaevlerine yönelik olduğu bilgisi yer aldı.

15 Nisan 2020’de yayınlanan 7242 sayılı yasayla koşullu salıverilme süreleri değişti. İnfaz hesaplamasında 12-15 yaş arasında hapishanede geçirilen her bir gün 3 gün, 15-18 yaş arasında hapishanede geçirilen her bir gün 2 gün sayıldı. Raporda, salgın döneminde yapılan bu değişikliklerin hükümlü çocuklar için tahliyelerinin yaklaşması anlamına geldiği ancak tutuklu çocukların alternatif yollarla denetimde tutulmalarına ilişkin herhangi bir düzenleme yapılmadığı belirtildi.

345 çocuk annesiyle birlikte cezaevinde

Adalet Bakanlığı’nın 2015-2019 yıllarını kapsayan stratejik planındaki hedeflerinden birinin çocuk mahkemelerinin yaygınlaştırılması olduğu bilgisine yer verilen raporda, 5 yıllık planın sonunda 4 adet çocuk ağır ceza mahkemesi ve 12 adet çocuk mahkemesi eklendiği bilgisine yer verildi. Adalet Bakanlığı’nın 2021 yılı faaliyet raporundan verilerin de yer aldığı rapora göre Türkiye genelinde 22 çocuk ağır ceza mahkemesi ve 112 çocuk mahkemesi bulunuyor. Raporda ayrıca Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine yer verildi. Buna göre anneleriyle birlikte cezaevlerinde tutulan çocukların sayısı pandemi dönemi öncesinde Kasım 2018 itibariyle 743, pandemiden sonra Mart 2021 itibariyle 345 olarak kayıtlara geçti.

Ceza infaz kurumları çocuklara uygun değil

Türkiye’de Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumları’nın Ankara, Diyarbakır, Hatay, İstanbul, İzmir, Kayseri ve Mersin illerinde, Çocuk Eğitimevleri'nin ise Ankara, İstanbul, İzmir ve Elazığ illerinde bulunduğu bilgisine yer verilen raporda, ceza infaz kurumlarının çocukların bedensel ve ruhsal sağlıklarına uygun olmadığının altı çizildi.

Ceza infaz kurumlarında tutulan çocukların eğitim ve sağlık haklarına erişimlerinin de oldukça kısıtlı veya hiç olmadığı belirtilen raporda şunları ifade edildi: “Çocuk ve gençlik kapalı ceza infaz kurumlarının tutulma şartları, eğitimevlerinden ağırdır. Çocukların burada dış dünyayla iletişimleri, eğitim-öğrenim hakkından faydalanmaları, boş zaman aktiviteleri ve kültürel faaliyetlere erişimleri son derece sınırlıdır. Eğitimevlerinde bu haklara ulaşım nispeten daha kolaylaştırılmıştır. Yetişkin hapishanelerinin çocuk koğuşlarında kalan çocuklar ise haklara erişim açısından daha zorlayıcı şartlar altındadır.”

Denetimli serbestlik modelleri benimsenmeli

Çocuk adalet sisteminin iyileştirilmesine yönelik önerilerilerin yer aldığı raporda, çocuk cezaevlerini izleme kurullarının herhangi bir ihbara gerek duymadan belirli aralıklarla izleme ve kontrol ziyaretlerinde bulunması önerildi. Raporda devamla şunları belirtildi: “Koruyucu ve destekleyici tedbirler, suçu önleme hedefiyle de revize edilmeli ve uygulanmalıdır. Çocukken suç işlediği iddiasıyla hapsedilen kişiler için süreli hapis cezalarında asgari koşullu salıverilme süresi gözden geçirilmeli, infaz sisteminde dış dünyayla uyumu güçlendirecek denetimli serbestlik modelleri benimsenmelidir. Çocuk tutuklu, hükümlülerin avukatlarıyla, sivil toplum kuruluşlarıyla, çocuk hakları alanında çalışan hukukçularla dinlemeye tabi olmadan ücretsiz ve sınırsız iletişim kurabileceği kanallar oluşturulmalıdır. Çocukların hastane sevkleri, kullandıkları ilaçlar, doktor raporları, aldıkları disiplin cezaları, talep dilekçeleri vb. vasileri, aileleri ve avukatlarının ulaşabileceği bir sistemde tutularak çocuğun maruz bırakıldığı durumlar hakkında yakınlarının düzenli bilgi edinmesi sağlanmalıdır. Çocuk Adalet Sistemi alanında çalışan sivil toplum örgütlerinin hapishanelerde hak temelli izleme faaliyetleri yapması için sivil toplumu da kapsayıcı bir politika benimsenmelidir.”

HABER MERKEZİ