Jina’nın ardından İran’da kültür ve sanat

• Kültür-sanat ve sinema alanları direnişin en çok hissedildiği alanlardan oldu. Özellikle yeni nesil kadın yönetmenler, rejimden iyice bağımsızlaşarak daha radikal filmlere yöneldiler.

SUSAN WEİNBLATT

Jina Amini’nin 16 Eylül 2022’de İran’da sözde ahlak polisi tarafından katledilmesinin yıl dönümü yaklaşıyor. Kadınlar da bu tarihte Jina’ya verdikleri sözü hatırlatmak için hem İran’da ve Rojhilat’ta hem de dünyanın dört bir yanında eylem hazırlıklarına başladılar. Jina Amini’nin katledilmesinden sonra başlayan eylemlere damgasını vuran slogan ise Kürt kadın hareketinin yaratmış olduğu “Jin Jiyan Azadî” sloganı oldu ve bu slogan etrafında ve kadınların öncülüğünde birleşen kitleler İran’da rejim karşıtı bir harekete dönüştü. Ancak rejimin yanıtı da sert oldu ve özellikle idam cezaları, hapishane ve işkence yöntemleri ile direniş bastırılmaya çalışıldı. Buna rağmen birinci yılında direniş devam ediyor.

Kültür-sanat ve sinema alanları da bu direnişin en çok hissedildiği alanlardan birisi oldu. 1979’dan beri İran’da rejimin dünyaya kendi propagandasını yapmak için en önem verdiği alanlardan birisi sinemaydı. Ünlü sinemacıların bir kısmı bakanlık desteği ile yaptıkları filmlerle uluslararası alanda rejimi temsil ederken bir kısmı da rejim karşıtı filmler ürettiler ve bunun sonuçlarını hapis cezalarıyla veya sürgünle ödediler. Özellikle yeni nesil kadın yönetmenler ise rejimden iyice bağımsızlaşarak daha radikal filmlere yöneldiler. Sinema İran’da her zaman büyük bir savaş alanıydı ve zorunlu başörtüsü meselesi bu savaşın da ortasında yer alıyordu. İranwire isimli sitenin yorumuna göre, ünlü İranlı erkek yönetmenlerin birçoğu yıllarca rejimin başörtüsünü İran’ın doğal ve kültürel yapısının bir parçası gibi görünmesine katkıda bulunduğu söyleniyor. Kadın oyuncu başörtüsünü çıkarabilir mi? Ne kadar çıkarabilir? Çıkardığında yüzü görünebilir mi? İranlı sinemacılar yıllarca bu ince hattın üzerinde simgesel oyunlar oynadılar, ta ki bir gün sokaklar başörtüsünü çıkaran ve artık bunu istemediğini haykıran binlerce kadınla dolana kadar.