Kürdistan’da ÇED istilası

• Kürdistan’ın 24 kenti ve 192 ilçesinde, 2 bin 207 ÇED başvurusu yapıldı, 625’i hakkında “ÇED gerekli değildir” kararı verildi.

Kürdistan’da tarihi, kültürel ve toplumsal hafızayı hedef alan ekolojik yıkım politikaları, son bir yılda barış söylemlerinin öne çıktığı bir dönemde daha da yaygınlaştı. 1 Ekim 2024 ile 9 Ağustos 2025 tarihleri arasında Kürdistan’ın 24 kenti ve 192 ilçesinde, 2 bin 207 ÇED başvurusu yapıldı, 625’i hakkında “ÇED gerekli değildir” kararı verildi. 149’u için “ÇED olumlu” denildi. 753 ÇED başvurusu için işlenen resmi süreç başlatılırken geri kalan başvurulardan bazıları ret/iade edilirken bazıları için halk katılımlı toplantı yapılması kararları verildi. 

En fazla ÇED başvurusunun yapıldığı kent 207 başvuru ile Dîlok olurken, “ÇED gerekli değildir” kararlarının en fazla verildiği kent ise 58 karar ile Xarpêt oldu. Bir önceki yıl aynı tarihleri kapsayan 1 Ekim 2023 ile 9 Ağustos 2024 tarihleri arasında yapılan toplam başvuru sayısı 2 bin 655 olurken, Dîlok (Antep), Şirnex (Şırnak), Meletî (Malatya), Erzirom (Erzurum), Sewas (Sivas) kentlerinde yapılan başvuru sayılarında artış gösterirken, 18 ilde azaldı Dersim'de ise aynı kaldı. 

Şirnex’ta ekokırım

Kürdistan’da ekokırım politikalarının hayata geçirildiği kentlerin başında Şirnex ve ilçeleri geliyor. Uzun yıllardır "Güvenlik" gerekçesiyle yaşanan orman kıyımı, petrol ve maden faaliyetleri ile baraj ve HES'lerle kentin her noktasında büyük bir tahribat yaratıldı. Kentte 1 Ekim 2014 ile 9 Ağustos 2025 tarihleri arasında 116 ÇED başvurusu yapılırken bunlardan 49’u için “ÇED gerekli değildir”, 4 tanesi için “ÇED olumlu” kararı verildi ve 42 başvuru ile ilgili süreç başlatıldı. Yapılan başvurular en çok GES, petrol arama, maden kırma, eleme ve yıkama alanlarında olurken aynı tarihler arasında bir önceki yıl yapılan başvuru sayısı 85 olmuştu. Şirnex’ta artan ÇED başvuruları ile ekokırım hızlandırıldı. ÇED başvurularının yanı sıra kentte uzun yıllardır askerlerin gözetiminde korucuların eliyle Besta, Gabar ve Cûdî başta olmak üzere onlarca noktada ağaç kesimi gerçekleştiriliyor. Su kaynakları açısından zengin olan kentte, süre gelen ekokırım politikaları nedeniyle en fazla su kaynaklarına sahip olan Elkê (Beytüşşebap) ve Qileban (Uludere) hattında birçok su kaynağı, Hezex (İdil) ve Silopiya (Silopi) da gölet ve dereler kurudu.

Tarihsel mekanlar hedefte

Mezopotamya Ajansı’ndan Emrullah Acar’ın haberine göre ÇED başvurularının yapıldığı alanlarda maden, baraj, GES, RES, HES, orman kıyımı ve petrol aramaları ile tarihi hafıza oluşturan mekanlar hedef alınıyor. Ilısu Barajı projesiyle sular altına gömülen 12 bin yıllık Hasankeyf ilçesinde olduğu gibi bugünde yapılan güvenlik barajları ve maden çalışmaları ile tarihi mekanlarda hafıza yok edilmeye çalışılıyor. 1 Ekim 2024 ile 9 Ağustos 2025 tarihleri arasından 153 ÇED başvurusunun olduğu Amed’in Licê (Lice) ilçesine bağlı Korxa kırsal mahallesinde, Karayolları Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü tarafından "Kalker Ocağı, Mekanik Plent ve Kırma Eleme Tesisi" çalışması başlatıldı. Dinamitlerin patlatılması halinde Xorxa ve Hêdîk kırsal mahalleleri ile 8 bin yıllık geçmişi olduğu bilinen tarihi Birkleyn Mağarası da etkilenecek. 

Aynı şekilde Devlet Su İşleri (DSİ) 10. Bölge Müdürlüğü’nün, Şirnex merkeze bağlı Kasrik Beldesi'nde bulunan Nerdüş Deresi üzerinde hayata geçirmek istediği “Nerdüş Barajı HES ve Sulaması, Malzeme Ocakları, Kırma-Yıkama-Eleme Tesisi ve Beton Santrali Projesi” ile Silopiya'nın (Silopi) Xezayî, Akyıldız, Şivesor, Aynvan, Xirapreşk, Giri kundan köyleri ile, Cizîr'in (Cizre) Behmor, Hebler, Seyrantepe, Şax, Yakacık ve Keruh köyleri sular altı gömülecek. ÇED raporu bakanlık tarafından kabul edilen proje ile tarihi hafıza mekanları olan onlarca alan su altında kalırken, bunlardan Şax köyüdür. 24 Haziran 2024 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 1'inci derece Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan edilen bir köy. Şirnex’ın Qileban (Uludere) ilçesine bağlı Sêgirk (Şenoba) beldesinde yapılmak istenen baraj ile doğa harikası Heftbori de yok edilecek. 

Amed'in Pasûr ilçesine bağlı Geliyê Godernê’deki tarihi bölgede ise Silvan Barajı'nın yapımı sürerken, patlatılan dinamitler bölgedeki tarihi Taş Köprü'ye zarar verdi. Barajın yapımı sonrasında 50 köy ile birlikte Süryani, Ermeni ve Kürtlere ait tarihi yerler ile doğa güzellikleri de sular altında kalacak. Yine sular altında kalacak doğa harikalarının biri de Amed’teki Geliyê Godernê Şelalesi. 

Dêrsim’de Munzur Nehri’nin kaynağı olan gözeler de tehdit altında. Gözeler, Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararı ile 1'inci Derece Doğal Sit Alanı statüsünden 2'inci Derece Doğal Sit Alanı statüsüne düşürüldü. Karara tepki gösteren çevreciler, bu kararla gözelerin şirketlere peşkeş çekilerek talana açılmak istendiğini kaydetti. ŞIRNEX