Alevi inancı ve kadın evliyalar üzerinde çalışma yürüten Ayten Şimşir, tanrıça kültüründen kalan çok sayıda ismin zamanla erkekleştirilip unutturulmak istendiğini söyledi.
SEMRA TURAN / MA /DERSİM
Alevilik inancında farklı bir yeri olan Dersim’in dört bir tarafında sayısız ziyaretler bulunuyor. Bu ziyaretlerin birçoğu erkek ismi ile anılsa da Dersimliler birçok ziyarette kadın evliyaların yattığını, ancak zamanla erkek ismi verildiğini söylüyor.
Alevi inancı ve kadın evliyalar üzerinde çalışma yürüten Ayten Şimşir, Dersim’deki kadın ziyaretleri üzerinde derlediği bilgileri paylaşarak, kadın evliyaların etkilerini anlattı.
Erkekleştirilip unutturulmak isteniyor
Şimşir, Ana Fatma ziyaretinin Munzur’un kıyısında olduğunu, oradan akan suyun şifalı olduğuna inanıldığını belirtti. Şimşir, “Kimilerine göre Ana Fatma’nın İslamiyet’in etkisiyle kadim yolumuza girdiği söylense de Alevilikte Ana Fatma rahimdir. Rahmet çeşmesidir. Kubbe-i Rahman’ın sahibidir” dedi.
Şimşir, “Yapılan araştırma ve alan çalışmalarına baktığımızda bugün yüksek güvenlikli bölge ilan edilerek alana gidiş gelişlerin yasaklandığı Ana Bûyerê’nin şifacılıkta önemli bir yeri olduğunu, Bûyerê gölünün suyunun sayısız hastalığa deva olduğu anlatılagelir. Yine Ana Bûyerê’nin doğum konusunda uzman olduğu gebe kalamayanlara yönelik özel tedavi yöntemleri olduğu yöre halkınca bilinir. Ana Bûyerê ne yazık ki günümüzde unutulmaya yüz tutmuş hatta erkek olduğu yöre halkına kabullendirilmeye çalışılan ana kadın ziyaretgâhlarımızdandır” diye konuştu.
Tanrıçalar kültüründen kalma ziyaretgahlar
Şimşir, “Dersim’in kutsal mekanlarından Duzgin Bawa olarak bilinen ve sır olduğuna inanılan eren/evliyanın üç kız kardeşi olarak bugüne kadar gelen Haskar/Jelê ve Karsniye’nin kimi araştırmalara göre bölgenin kadim tarihinden kalan mitolojik semboller olduğu, bu ziyaretlerin tanrıçalar kültüründen kaldığı belirtilir” diye kaydetti.
Alevilik bir kadın inancı
Dersim’de atılan her adımda bir kutsal ziyaretle karşılaşmanın mümkün olduğunu yineleyen Şimşir, sözlerini şöyle sürdürdü: “Dersim, yaşayan ve asimilasyon politikalarına rağmen kendini koruyan Alevilik inancında bir ana kadın inancı olma ve kadını Xu-dâ vasfıyla vücut bulmuştur. Tekçi egemen aklın inancımızı her geçen gün kadınsızlaştırarak tek tipleştirmeye çalıştığı, kendi hakikatinden uzaklaştırarak tarihine, kültürüne, ikrar verdiği canlı cansız, varlığa yabancılaştırmaya dönük politikalar ürettiği dem î devranlardan geçiyoruz.”
Birer bedelgâhlar
Şimşir, konuşmasını şu sözlerle tamamladı: “Tüm asimilasyon politikalarına ve doğamızdan/ziyaretgâhlarımızdan uzaklaştırılma çabalarına rağmen inancımızı var edip bugüne taşıyan Ana Kadınlar direniyor. Ziyaretgâhlarına, kutsal tüm değerlerine inanç ve bağlılıkla sahip çıkıyor. Coğrafyamızın birçok bölgesinde ana kadın ziyaretleri talan edilmiş, neredeyse yok edilmiş, unutturulmuş haldeyken Dersim kadını köklerine bağlılığını kadın ziyaretgâhlarını canlı tutarak sağlıyor. Tanrıça Ma’nın memelerinden fışkıran Munzur gözelerinin bereketi ve bolluğuyla inancını besleyip bugüne taşıyan, ateşlerle sınanıp birer bedelgâh olan ana kadınlara aşk olsun...”
Dersim’deki kadın evliyalar
Dersim’de yapılan araştırmalara göre Ana Fatma, Xaskarê, Jelê ve Bûyerê isminde 4 kadın ziyaret yeri var. Özellikle kadınlar tarafından ziyaret edilen evliyalar hakkındaki bilgiler çok kısıtlı. Hüseyin Çakmak ile Erdal Gezik tarafından hazırlanan “Ra Haq” kitabında kadın evliyaların etkisi ve kimler olduklarına yer veriliyor. Kitapta adı geçen 4 kadın evliya şöyle:
Raya Heq’te en önemli evliya: ANA FATMA
Dersim merkeze 3 kilometre uzaklıkta olan Ana Fatma; Hz. Ali’nin eşi, Hasan ve Hüseyin’in annesi. Raya Heq içerisinde önemli yeri olan az sayıda kadın evliyadan biridir. Ahirette kadınların şefaatçisi ve özelikle de kadınların bahtını veren evliya olarak kabul görülür. İnancın kutsal saydığı en önemli tarihsel kişilerle doğrudan bağlantılıdır: Bu niteliklerden ötürü temiz bir soy, bereketlilik ve masumiyeti temsil eder. Kadınlar tarafından günlük hayata en çok ay ile özdeşliği ile anılır. Ay güzellik, temizlik ve nuru temsil eder. Ana Fatma’nın sureti olarak adlandırılır. Özellikle dolunay çıktığında eller ona dönük halde “Ya Ana Fatma, şerafetinden bizi mahrum bırakma, soyumuzu ve ailemizi; bizi ayırma” diye dua edilir. Dilekler tutulur ve onun ışığının düştüğü yer öpülür. Ondan gelen rızkın temiz ve helal olduğuna inanılır.
Yine çocuklara banyo yaptırılırken, “Ana Fatma sana iyi bir gelecek ve kader nasip eylesin” duaları edilir. Ayrıca Ana Fatma’ya kötü haberlerin Çarşamba günü geldiği varsayılır. Bu nedenle Alevilerde Çarşamba günleri banyo yapmak için kazan kurulmaz. Ana Fatma, bolluk ve bereketin de simgesidir.
İyiliğin temsili:HASKAR
Nazmiye ilçesi Duzgin Bawa mevkiinde bulunan Haskar, Duzgin Bawa’nın kız kardeşi ve aynı zamanda mezarının olduğu yer. Burada çıkan su “Haskar’ın çeşmesi” olarak adlandırılır. Ziyarete gidenler bu sudan içmeden yoluna devam etmez. İyi niyetli insanların bu sudan içmeleri durumunda bir eksilme olmazken, kötü niyetli insanların önünde suyun kuruduğuna inanılır. Bu kişiler yolcuğu kesip geri döner.
Güzellik ve temizliğin sembolü: JELÊ
Dersim merkez kırsal alanında bulunan Jelê de Duzgin Bawa’nın kız kardeşlerinden biridir. Kendi adıyla anılan bir ziyaretgahı vardır. Ziyaretgahı Duzgin Bawa’nın mekanının karşısındadır. Jelê, güzellik, saflık ve temizliğin sembolü olarak anılır.
BÛYERÊ: Şifacı
Erkek olarak bilinen ancak kadın evliya olan Buyerê de Pilemorî (Pülümür) ile Pûlûr (Ovacık) ilçeleri arasında kalıyor. Buyerê’nin şifacılıkta önemli bir etkisi vardır.
