Kırgızistan’da Kürtlere sığınak olan bir köy

• Kırgızistan’ın Celal-Abad bölgesinde bulunan Kök-Yangak köyü, yaklaşık 50 yıl boyunca Kürtlere sığınak oldu. Sürgünler, iç çatışmalar ve göçlerin yaşandığı köyün tarihsel geçmişi oldukça dikkat çekiyor. 

İSMET KONAK/MA

Kırgızistan’da yer alan Kök-Yangak köyü, özellikle 1937-1938 sürgünlerinde Kürt ailelerinin iskân edildiği yerleşim yerlerinden biriydi. Köyde Tara Mamedova, İbrahim Seidov, Ali Bariyeviç Magayev gibi önemli şahsiyetler yetişti. 

Moskova yönetimi, 1930’lu yıllarda merkeziyetçi bir karaktere bürünmüş ve etnik kimliklere dönük politikada keskin bir değişikliğe gitmişti. 1920’li yıllarda uygulanan “korenizatsiya” yani yerlileştirme siyaseti aslında birçok etnisiteyi sosyalist yönetime entegre etmiş ve sonuç vermeye başlamıştı. Lakin 1930’lu yıllarda şekillenen “sentralist akıl”, kendi reçetesine kurşun sıkan bir hastanın aklına dönüştü. Bu çerçevede 1937-1938 yıllarında bazı etnik gruplar antisovyetizm, milliyetçilik ve Batılı devletler adına casusluk yapmakla itham edilmiş ve sürgün edilmişti. Kürtler de sürgün edilen unsurlar arasındaydı.

7 Temmuz 1937 tarihli karar gereğince, Ermenistan ve Azerbaycan’ın sınır bölgelerinde yaşayan Kürtlerden bin 325 kişi, Sovyet ülkesinin iç kesimlerine gönderilmişti. SSCB Devlet Güvenlik Bakanlığı 4. İdare’nin verilerine göre bin 325 kişiden 812 kişi Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne sevk edildi. Tabii bu resmi bir rakamdı. Gayri resmi rakamlar daha yüksek çıkabilir. 

122 aile sürgün edildi

Sürgünlerde güdülen amaçlardan biri Orta Asya’ya işgücü yaratmaktı. Kırgızistan’a gelen Kürtler İsfana, Suluktu/Sülüklü ve Celal-Abad taraflarına yerleştirildi. Kürtlerden 122 ailenin Celal-Abad okruğuna bağlı Kök-Yangak köyüne iskân edildiği düşünülüyor. Birkaç yıl içinde ise 122 aileden 40 ailenin firar ettiği tahmin ediliyor. 

Bu ailelerden biri Dilbar Abdullayeva Patiyeva (Kakoyeva)’nın ailesiydi. Ermenistan Nuraşinli Dilbar’ın son derece hazin bir hayat hikâyesi vardı. 1937 yılında sürgün günlerinde trende dünyaya gelmişti. Ailesi önce Kök-Yangak köyüne gitmiş ancak bir süre sonra Kazakistan’ın güney taraflarına göç etmişti. Dilbar’ın eşi Beybut Fatiyeviç Patiyev Kazakistan diasporasında oldukça nam salmış bir pedagogdur. 

Madene işgücü 

Kök-Yangak köyünün tarihsel gelişimi konusunda önemli incelemelerde bulunan tarihçi Uğur Dursun Adsız, Kırgızistan Kürtleri adlı eserinde köy hakkında dikkate değer röportajlar yaptı. Adsız, Kürtlerin köye “Kokan” dediklerini aktarıyor. Bu isimlendirmenin “Hokand Hanlığı” döneminden tevarüs ettiği tahmin ediliyor. Kırgızca “mavi ceviz” anlamına gelen Kök-Yangak, taş kömürü ile tanınıyordu. Kürtlerin özellikle burada bulunan madene işgücü sağlamak amacıyla sürgün edildiği varsayılıyor. Köy, 1943 yılında Kırgızistan SSC Yüksek Sovyeti’nin aldığı kararla “kent” statüsüne kavuştu. İkinci Paylaşım Savaşı esnasında Kök-Yangak’tan 250 kişi vatan savunmasında hayatını kaybetti. 

Kırgız ve Kürt çatışması 

SSCB’nin dağılmasıyla birlikte birçok yerde etnik çatışmalar yaşandığı gibi Kök-Yangak’ta da keşmekeş meydana geldi. Kırgızlar ve Kürtler arasındaki çatışmalar sonrası birçok Kürt aile kasabayı terk etmek zorunda kaldı. Bu ailelerden biri Kürt sanatçı Tara Mamedova’nın ailesiydi. 1983 yılında Kök-Yangak’ta dünyaya gelen Mamedova, 1993 yılında yaşadıkları yeri bırakmak zorunda kaldıklarını belirtiyor. Kederli bir ayrılık süreci Mamedova’nın ailesini Rusya’nın Saratov kentine sürükledi. Göç yolunda hiç unutmadığı anekdot, çok sevdikleri Kaştanka isimli köpeğin trene alınmaması ve sonra maalesef soğuktan donarak ölmesiydi. 

Mamedova’nın ailesi

Tara Mamedova’nın aile büyükleri aslında 130 yıl önce Van-Ağrı hattından Erivan’a göç etti, buradan ise Kök-Yangak köyüne sürgün edildiler. Çerkes isimli dedesi sık sık sürgün günlerini anlatırmış. Annesine olan bağlılığını her mecrada dile getiren Mamedova, onun hayatına yön veren asıl figür olduğunu söylüyor. Öğretmen ve sanatçı kimliği güçlü olan anne, daha önce Kırgızistan’da Elegez Kültür Merkezini açmış, bizzat müdürlük yapmış ve özellikle çocuklara Kürtçe eğitim vermişti. Kızı Mamedova’nın müzik, tiyatro ve dans alanında başarılı olmasında büyük emekleri vardı. 

Albay Ali Bariyeviç Magayev

Tarihçi Uğur Dursun Adsız’ın yine Kök-Yangak’tan söyleşi yaptığı birkaç portre daha dikkat çekiyor. Bunlardan Ramazan Seidov, şu anda Kırgızistan Kürtleri Birliği (Midiya) Başkanlığını yürütüyor. Onun ailesi de 1937 sürgününe maruz kalmış ve Kök-Yangak’a yerleştirilmişti. Şeyh Atmanlara mensup olan ailesi Van asıllıdır. Kök-Yangak’ın yetiştirdiği en önemli simalardan biri de Albay Ali Bariyeviç Magayev’dir. Büyükbabası Abdullah ve Büyükannesi Gule, tüm “evlad û iyal” ile 1937 yılında Ermenistan’ın Artaşat iline bağlı Davalu/Develi (şimdiki adı Ararat) köyünden alınıp Kırgızistan’a sürgün edildi. Albay Magayev’in söylediğine göre sürgün 2 ila 3 ay sürdü.