Sadece binalar değil ahlak da çürük

Diyarbakır Mimarlar Odası EÅŸbaÅŸkanı Selma Aslan ile yapı üretim ve denetim süreçlerinde nasıl bir rant çarkı ve ahlaki çöküntü yaÅŸandığını konuÅŸtuk: 

• Ä°ktidarlar ya da sistemler kendilerini aynı zamanda yapı ve mekan üzerinden de var etmektedir. Bu iÅŸler o kadar rantsal sürdü ki bu enkazın altında aslında vatandaÅŸ olarak biz kaldık maalesef. DoÄŸaya savaÅŸ açan, daÄŸları, ovaları, meraları, kıyı kentlerini yani ülkenin her alanını inÅŸaata dönüÅŸtürdüler.
• Ülke genelinde yaÅŸanan ciddi bir problem de etik kurallarımızın ve deÄŸerlerimizin çöküntüye uÄŸraması. Yani deney sonuçlarını deÄŸiÅŸtirmeden tutalım da projede kullanılması gereken donatı demir çaplarına ve sayılarına kadar. ÖrneÄŸin inÅŸaatı yapan aynı zamanda denetim ÅŸirketi sahibi. Yani kendi kendini denetliyor.
• Deprem sonrası inceleme için gittiÄŸimiz Malatya’da yıkılan sıfır yeni bir yapının kolonlarının bir tarafında 16 çaplık 3 adet demir, diÄŸer tarafında ise 12’lik 4 demir kullanılmıştı. Burada demirden çalındığı çok net. Böyle yüzlerce örnek var. Trabzon'da sel oldu mesela. Yamaçlara yapılan TOKÄ°’lerin altında kaldı insanlar.

GÜLCAN DERELÄ°

MaraÅŸ merkezli depremde halk, inÅŸaat rejiminin enkazı altında kaldı. Yerelden merkeze uzanan bu rant rejimi, her yere durmaksızın mezar ev yapıyor. Can kaybı devasa. Propaganda makinesiyle övüle övüle bitirilemeyen otoyollar, havalimanları, tüneller, kamu binaları, hastaneler yerle bir oldu. Ä°mar afları ile çürük yapılar ruhsatlandırıldı. Halkın barınma hakkı arsızca istismar edildi. Fay hatlarına, tarım alanlarına, ormanlara dev inÅŸaat ordusuyla saldırıldı. Her yer beton oldu. Ä°ÅŸte o beton rejim bir depremle üzerimize yıkıldı. Her deprem sonrası güvenli barınma sorunu konuÅŸuldu ancak hiçbir adım atılmadan unutuldu. Çünkü rant çarkı hayattan önemli! Yapı üretim ve denetim mekanizmasının nasıl iÅŸlediÄŸini, rant çarkının yerelden merkeze nasıl iÅŸlediÄŸini Amed Mimarlar Odası EÅŸbaÅŸkanı Selma Aslan ile konuÅŸtuk. Aslan, sadece binaların deÄŸil ahlakın da çürüdüÄŸünü, çürük binaları yapanların aynı zamanda kendi kendilerinin denetçisi bir sistem inÅŸa edildiÄŸini, yapı denetimi yapanların laboratuvarda sonuçları deÄŸiÅŸtirdiÄŸini kaydediyor. Aslan'a kulak veriyoruz. 

MaraÅŸ merkezli depremin yıkıcı etkisi sonrası bir kez daha inÅŸaat rejiminin mekanizması gündeme geldi. Bu çürük yapılar nasıl inÅŸa edilebiliyor? ÖrneÄŸin kalitesiz malzemeler nasıl kılıfına uyduruluyor?

Sizin aracılığınız ile Türkiye illerinde bu deprem felaketine maruz kalan herkese çok geçmiÅŸ olsun diyorum. Çok üzgünüm ve çok canımız yandı. Åžimdi bu yapı üretim süreçlerinde birçok parametre bulunuyor yani tek başına ÅŸundan kaynaklı bu çürük yapılar inÅŸa edildi diyemiyoruz. Aynı zamanda da Türkiye yapı stoku bakımından eski ve kaçak yapılaÅŸmanın yoÄŸun olduÄŸu bir ülke. Durum böyle olunca bu yıkımlar ve oluÅŸan enkazların faturası da çok ağır oldu. KentleÅŸme süreçlerinde inÅŸa edilen yapıların inÅŸa edildikleri zeminin seçimi ile baÅŸlayan süreçler mevcuttur. Her geçen gün tarım arazilerinin imara açılması ve bu alanlarda inÅŸa edilen yapıların artarak devam etmesi ve zemin taşıma kapasitelerinin düÅŸük olması, teknik olarak buna uygun olmayan yöntemlerle yapı üretim süreçlerinin devam etmiÅŸtir. DiÄŸer bir konu yer bilimcilerin çalışmaları sonucu fay hatlarının dikkate alınarak inÅŸa edilmeyen yapılar. Mimarlık, mühendislik hizmeti alınmadan yapılan kaçak yapılar ve bu kaçak yapıların denetimsizliÄŸi ya da bu kaçak yapıların imar afları, imar barışı ile yasallaÅŸması bu sürecin bir parçasıdır.

Mimarlık ve mühendislik hizmeti alınarak yapılan yapı üretim süreci, 2011 yılından itibaren Türkiye’nin tüm kentlerinde uygulamaya konulan 4708 Sayılı yapı denetim kanununda tabidir. Bu kanun gereÄŸi inÅŸa edilen yapılarında can ve mal güvenliÄŸini teminen, imar planına, fen, sanat ve saÄŸlık kurallarına uygun, standartlara uygun kaliteli yapı yapılması yapı denetim firmalarının iÅŸlevleri arasındadır. Ancak yaÅŸanan bu depremlerde maalesef ki yapı denetim hizmeti almış yapılar da yıkıldı. Yapı denetim iÅŸ ve iÅŸlemlerini denetlemek yerel yönetimlerin ve Çevre Åžehircilik ve Ä°klim DeÄŸiÅŸikliÄŸi Ä°l Müdürlükleri'nin sorumluluÄŸundadır.

Bir diÄŸer önemli konu ÅŸu an uygulamada olan Åžantiye ÅžefliÄŸi YönetmeliÄŸi’dir. Bu yönetmelik gereÄŸi bir mimar ya da mühendis bir defa da 30.000 m2'ye kadar iÅŸ yüklenebilmekte. Bu da ÅŸu anlama geliyor ki ÅŸantiye ÅŸefinin iÅŸ yükünün fazla olması ve denetimindeki tüm iÅŸleri kontrolüne yetiÅŸememesidir. Aslında bunun yanında ÅŸantiye ÅŸefi aynı zamanda müteahhidin maaÅŸlı çalışanı olduÄŸu için de maaÅŸ aldığı müteahhidin iÅŸini denetlemesi zor olmaktadır. Daha vahim olanı ise kağıt üstünde kalan ÅŸantiye ÅŸefliÄŸinin çok yoÄŸun olduÄŸunu da duyuyoruz yani diplomaların kiraya verilmesi ve ÅŸantiye alanının denetlenmemesidir. (2022 yılının kasım ayında çıkartılan yeni ÅŸantiye ÅŸefliÄŸi sözleÅŸmesinde 30.000 m2 alanı düÅŸürülmüÅŸtür. 01.01.2024 tarihinde yürürlüÄŸe girecek.)

Yerel yönetimlerde ve ilgili diÄŸer kurum ve kuruluÅŸlarda mesleki uzmanlık alanlarında teknik eleman yetersizliÄŸi de bu sürecin bir parçasıdır.

Denetim mekanizmaları ile inÅŸaat ÅŸirketleri arasında nasıl bir iliÅŸki var? Burada nasıl bir çark iÅŸliyor?

 Yapı üretim aÅŸamalarında denetim mekanizmalarına aslında ilk sorunuzda biraz deÄŸindim diyebilirim. Yerel yönetimler bu sürecin bir parçasıdır. Özellikle de kaçak yapıların denetlenmesi yani engellenmesi gerekir ki bu süreç en çok sorunlu alandır. Çünkü yerel yöneticiler vatandaşın barınma sorununu çözemediÄŸi için bu konu siyasi rantın bir parçası olarak deÄŸerlendiriliyor ve bu süreçte denetimsiz, hiçbir mühendislik mimarlık alanında hizmet almadan devam eden yapılara seyirci kalmaktadır. Yapı denetim kuruluÅŸları da bu mekanizmanın en önemli unsurlarından biridir. Yapı denetim kanunu gereÄŸi ruhsatlı yapıların inÅŸa sürecinin her aÅŸamasında baÅŸlayıp iskan ruhsatı alıncaya kadar devam eden süreçte sorumlu kuruluÅŸlardır. Yapı denetim kuruluÅŸlarının holdingleÅŸmesi ile beraber çoÄŸu zaman inÅŸaat ÅŸirketinin aynı zamanda yapı denetim ÅŸirketi de olabiliyor. Yani hem bu yapı üretim sürecine katılıp hem denetleyen konumda. Yine bir ÅŸahsın birkaç yapı denetim firması da olabiliyor.

Yapı Denetim KuruluÅŸları; Çevre Åžehircilik ve Ä°klim Bakanlığı denetiminde faaliyetlerini yürüten kuruluÅŸlardır. Son çıkacak olan yönetmelik ile ise teknik öÄŸretmenler ve teknikerler de ÅŸantiye ÅŸefi olabileceklerdir. ÖÄŸretmenlik formasyonu alan birine verilecek inÅŸaat ÅŸefliÄŸi düÅŸündüÄŸünüzde alanın aslında ne kadar soruna açık, tamamen bilimden uzak yapılan çalışmanın bir parçası olduÄŸu görülmekte. (2022 yılının kasım ayında çıkartılan yeni ÅŸantiye ÅŸefliÄŸi sözleÅŸmesinde Teknik öÄŸretmenler ve teknikerlerde ÅŸantiye ÅŸefi olabilecekler. Bu yönetmelik 01.01.2024 tarihinde yürürlüÄŸe girecek.)