Türkiye’nin işkence haritası çıktı

• Türkiye Araştırmaları Enstitüsü öncülüğünde 12 Eylül 1980 darbesiyle ilgili Türkiye’nin ilk dijital müzesi ve insan hakları arşivi açıldı. Tarihsel Adalet için Bellek Müzesi’nde 142 dijital, 75 fiziki dava dosyası, binlerce sayfalık hukuki belge, 250 saati aşan 100 sözlü tarih kaydı, 518 fiziki belge, 65 gazete ve 150 kitap yer alıyor. 

 

MIHEME PORGEBOL/İSTANBUL

Dijital alanda Türkiye’nin yakın tarihine ışık tutmaya, belge ve tanıklıkları kayıt altına alıp darbe sürecinde yaşananları kamuoyunda görünürleştirmeyi amaçlayan müzenin açılış etkinliği Pazartesi akşamı İstanbul’un Kadıköy ilçesinde bulunan Moda Sahnesi’nde geniş bir katılımla yapıldı. Açılış programına Türkiye yakın tarihindeki en önemli dönüm noktalarından olan 12 Eylül askeri darbesinde kaybedilen, işkence edilen ve katledilenlerin yakınları katıldı. Katılımcılar arasında milletvekilleri, siyasiler, yazar ve sanatçılar da hazır bulundu. 

12 Eylül’ün yıl dönümünde

1980 yılında Türkiye toplumu açısından büyük kayıplara sebep olan askeri darbenin yıldönümü dolayısıyla 12 Eylül’de yapılan açılış öncesi darbe sürecinde yaşananların panoramasını sunan bir sergi yapıldı. Bellek Müzesi’nin amaç ve faaliyet alanlarını örnekleyen sergide “İşkence Haritası”, “Sözlü Tarih Koleksiyonu”, Dava Dosyaları Koleksiyonu”, Bellek Nesneleri Koleksiyonu” ve “Darbenin Sorumluları” gibi başlıklarda 12 Eylül ve sonrasında yaşananlara dair tanıklıklar ve teşhirler yer aldı. Müzede il il işkence yapılan mekanlar ifşa edildi. 

Bir umudu var etmek için

Sergiden sonra yapılan açılış konuşmalarında söz alan müze koordinatörlerinden Eylem Delikanlı, bu çalışmayı birçok kurum ve paydaşla iletişim halinde yürüttüklerini söyledi. Bu girişimi kalıcı olacak şekilde ileriye taşımaya kararlı olduklarını da ekleyen Delikanlı şu detayları paylaştı: “Bu çalışmayı bir umudu var etmek için yapıyoruz. Müzemiz üç adet daimî koleksiyondan oluşuyor; Sözlü Tarih Koleksiyonu, Dava Dosyaları Koleksiyonu ve Bellek Nesneleri Koleksiyonu. Hali hazırda Sözlü Tarih Koleksiyonu içerisinde 40 adet video kaydı, 60 adet ses kaydı olmak üzere toplamda 250 saatin üzerinde bir kayıt arşivi oluşturduk. Bu kayıtların hepsi şu an için erişime açık değil ama yavaş yavaş hepsini açacağız. Bellek Nesneleri Koleksiyonu içerisinde 30 ayrı kişi ve kurumdan 30 binin üzerinde bellek nesnesi var. Dava Dosyaları Koleksiyonunda ise bu sene ağırlıklı olarak işkence konularını ele aldık. Şu an 25 işkence dosyasının işlendiği bir koleksiyon oluşturduk. Bunun yanında bu senenin sonunda erişime açacağımız toplu dava dosyalarının incelemesini de koleksiyona dahil edeceğiz.”

Türkiye’nin ilk işkence haritası

Fiziki bir 12 Eylül bellek mekânı olmadığı için müzeyi dijital ortamda yapmak zorunda kaldıklarını belirten Delikanlı, buna rağmen dijital ortamın sunduğu olanakları da sonuna kadar kullandıklarını belirtti. İl il işkence yapılan mekanların ifşa edildiğini kaydeden Delikanlı şöyle devam etti: “Eğer fiziki bir mekânımız olsaydı müzemiz bütün bölümleri, koleksiyonları, dokümantasyon ve eğitim çalışmalarıyla tam teşekküllü bir hafıza müzesi işlevi görebilirdi. Ama dijital ortamın da avantajlarını kullandık. Örneğin Türkiye’nin ilk işkence haritasını çıkarmaya çalıştık. Bu harita bir veri tabanına bağlı olarak çalışıyor. Bu veri tabanı da birinci ve ikinci kişilerle görüşerek topladığımız bilgilerle oluşturuldu. Elimizde 13 bin kişinin maruz bırakıldığına ilişkin bir işkence verisi var. Bu kişilerden 5 bini birinci kaynaklardan teyit edilmiş olarak yer alıyor haritada. Biz bu bilgileri bir araya getirerek işkencenin bir yöntem olarak sistematik ve yaygın bir şekilde darbe yönetimi tarafından uygulandığının altını doldurmaya çalışıyoruz. Bizim kullandığımız veriler aslında çoğunlukla kamusal erişime açık bilgiler ama verilerin bir araya gelmesiyle bir bütünlüklü resim oluşturabildiğimizi düşünüyoruz.” 

Eylem Delikanlı, elinde döneme ait bilgi, belge ve kayıt olan herkese müzeye katkı yapma çağrısında da bulundu. 

18 Eylül’e kadar sürecek olan açılış etkinlikleri kapsamında önümüzdeki günlerde film gösterimleri, sergiler ve atölyeler de yapılacak. Müze, “Geçmiş Bugündür” sloganıyla www.BellekMuzesi.org adresi üzerinden ziyaret edilebilir.