Halkların İstanbul Newrozu

• Kürt halkının Newroz bayramı Türkiye’nin megapolü olan İstanbul’da yıllar boyu devam eden mücadeleyle halkların ortak taleplerini dile getirildiği bir karşı çıkış şölenine dönüştü.

FERHAT ÇELİK
Bir başkaldırı ve direniş günü olarak gerçeğine Türkiye metropollerinde de ulaştı. MA’dan gazeteci Ferhat Çelik 1979’dan başlayarak Newrozların 2023’e ulaşma serüvenini yazdı.  
Newroz’un en önemli kutlama adreslerinden biri olan ve “Halkların bahçesi” olarak da tanımlanan İstanbul’da Newroz, 43 yıldır kesintisiz bir şekilde kutlanılıyor. İlk ateşin 1979'da yakıldığı ve bugün milyonlara ulaşan İstanbul Newrozlarındaki tek talep ise Kürt sorununun demokratik ve barışçıl yollar ile çözülmesi oldu. 1999'da Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan'ın İmralı'ya getirilmesinin ardından "Barışın teminatı İmralı'dadır" diyen milyonlar, bu yıl da “Öcalan’a Özgürlük” talebiyle alanlarda olacak. “Dem Dema Serkeftinê ye” şiarıyla kutlanacak olan bu yılki Newroz’un adresi ise Yenikapı Meydanı olarak belirlendi. 
 
91-94 her mahalle Newroz alanı
İstanbul’da bilinen ilk Newroz kutlaması, baskıların yoğun olduğu 1979 yılından Küçükçekmece’de bulunan İnci Düğün Salonu’nda gerçekleşti. Burada bir araya gelen bin 500’e yakın kişi, Newroz’un ilk ateşini sembolik de olsa yaktı. 1990’lara kadar ara ara kesintiye uğrasa da Newroz’a katılanların sayısı her geçen gün arttı. 90’lı yıllarda bölgede yaşanan savaş nedeniyle köyleri yakılan yüz binlerce Kürt, İstanbul’un birçok noktasına dağıldı. 1991'den 1994 yılına kadar merkezi Newroz’ların kutlanmasına izin verilmezken, halk İstanbul’un tüm meydan ve mahallelerini Newroz alanlarına çevirdi. Yasağa rağmen bu yıllarda alanlara çıkmak isteyen yurttaşlara sert müdahalelerde bulunuldu. Bu yıllardaki kutlamalarda çok sayıda kişi yaşamını yitirirken, yüzlerce kişi yaralandı.
 
Türk devletinin Nevruz’u!
1995 yılında ise halkların direnişi, devleti Newroz politikasında değişiklik yapmaya zorladı. Newroz’u özünden koparmak amacıyla devlet erkanı, düzenledikleri resmi “Nevruz” kutlamalarına katıldı. “Nevruz” kutlamaları sadece devlet erkanından oluşurken, aynı yıl İstanbul’da binlerce kişi Fatih Parkı’nda Newroz ateşini yaktı. Polisin müdahale ettiği Newroz’da darp edilerek gözaltına alınan 23 kişi çıkarıldığı mahkemece tutuklandı. 
 
Kazlıçeşme meydanı, “Newroz halkındır” 
Tüm baskı ve engellemelere rağmen kutlamalar mahallelerden merkezi alanlara taşınırken, Newroz kutlamalarına katılan kişilerin sayısı da gittikçe arttı. 1996’da tüm yasaklara rağmen Kazlıçeşme’de bulunan bir futbol sahasında bir araya gelen on binlerce kişi, Newroz ateşini “Bijî Newroz” sloganları eşliğinde yaktı. Newroz sonrası dağılan kitleye polis müdahale ederek 50 kişiyi gözaltına aldı. Newroz’un adresi 1997’de ise Şişli Abide-i Hürriyet Meydanı oldu. HADEP'in (Halkın Demokrasi Partisi) düzenlediği kutlamaya on bine yakın kişi katıldı. Binlerce kişi, giydikleri yöresel kıyafetlerle devletin Newroz'u "Nevruzlaştırmasına", "Newroz halkındır" cevabını verdi. 1998’de de Newroz yüzbinlerin katılımıyla Zeytinburnu Kazlıçeşme Meydanı’nda kutlandı.
 
Komploya karşı ‘isyan ateşi’   
1999 İstanbul Newroz’unda ise, halklar çeşitli semtlerde binlerce kişiyle, 15 Şubat’ta uluslararası bir komployla Türkiye’ye getirilen PKK Lideri Abdullah Öcalan’a özgürlük talebi için sokaklara çıktı. İstanbul’un dört bir yanında binler, “isyan ateşi” diyerek Newroz ateşini yaktı.
İstanbul Newroz’u 2000’li yıllarda artık toplumun farklı çevrelerinin de katılımıyla daha kitlesel olarak kutlanmaya başladı. Valilik yasağına rağmen 2000’deki kutlamaların adresi Şişli’de bulunan Abide-i Hürriyet Meydanı oldu. Alana akan binlerce kişiye sert müdahalede bulunan polis, onlarca kişiyi yaraladı, yüzlercesini de gözaltına aldı. Alanda Newroz’u kutlayamayan halk, aynı gece İstanbul’un birçok noktasında yaktıkları ateşler etrafında çektikleri halaylarla kararlılığını gösterdi.
 
Yer gök Newroz
2001’deki Newroz da yasaklanmasına rağmen halk yasağı tanımayacağını açıklayarak Kazlıçeşme Meydanı’na aktı. Meydana çıkan birçok noktada görevlendirilen binlerce polis, Topkapı ve civarında halka müdahale etti. Gün boyu halk ile polis arasında birçok noktada çatışmalar yaşandı. Yaralananlar, gözaltına alınanlar oldu, ancak aynı günün akşamı bir kez daha mahallelerde ateşler yakıldı, halaylar çekildi. Adeta İstanbul’da yer gök Newroz oldu. 
2002 yılındaki Newroz kutlamaları da İstanbul Valiliği tarafından yasaklandı. Yasaklamaya rağmen sokaklara çıkan kitle Cevizlibağ, Topkapı, Aksaray güzergahında ana yola çıkarak trafiği durdurdu. Sloganlar ile bu güzergahta yürüyüş yapan on binlerce kişi Topkapı’da bir araya gelmek istedi. Kitleye müdahale eden polis yaklaşık 500 kişiyi gözaltına aldı. Diğer yıllarda olduğu gibi halk, yine Newroz ateşini İstanbul’un tüm ilçelerine yaydı. 
  
‘Öcalan irademizdir’
2003'ten sonra Newroz'un İstanbul'daki adresi Zeytinburnu'nda bulunan Kazlıçeşme Meydanı oldu. Bu Newroz'da Kürt sorununun çözüm talepleri dile getirilmekle beraber, diğer yıllardan farklı olarak savaş karşıtlığı ve Irak'a müdahale de protesto edildi. Yıllar boyunca Kürtlerin meydanlardaki barış çağrıları 2004 yılında da tekrarlandı. Ancak bu talebe cevap verilmeyince 2004 Haziran'ından çatışmalar yeniden başladı. Newroz kutlamalarında Kürt Halk Önderi Öcalan'ı siyasi irade olarak kabul edilmesi talebi öne çıkarken, bu konuda düzenlenen kampanyada 3,5 milyon insan Öcalan'ı irade olarak kabul ettiğini beyan etti. 2005-2006 Newroz kutlamalarına katılan yüzbinler ise "Öcalan'ı siyasi irade olarak kabul ediyor musunuz?" sorusuna hep bir ağızdan onay verdi. 
 
‘Sağlığı sağlığımızdır’
2007 yılı kutlamalarına PKK Lideri Abdullah Öcalan'a yönelik baskılar, tecrit ve zehirlenme iddiaları damgasını vurdu. Kazlıçeşme Meydanı'nı dolduran yüzbinlerce kişi, Öcalan için, "Sağlığı sağlığımızdır" sloganı ile hassasiyetini dile getirdi. Aynı zamanda Demokratik Konfederalizm ilanı meydanlarda yapıldı. 2008 Newrozu'na "Êdî Bes e" hamlesi damgasını vurdu. Yerel seçimlere denk gelen ve milyonlarca kişinin katıldığı 2009 Newroz kutlamalarına ve alınan sonuçlara ise devlet “KCK operasyonları” ile karşılık verdi. 
 
‘Ya özgürlük ya özgürlük’
Tarih 2010’u gösterdiğinde ise yine Kazlıçeşme Meydanı'nda bir araya gelen yüzbinlerin arasında Kürt, Türk, Ermeni, Süryani, farklı inançlar, işçiler, kamu emekçileri yer aldı. Yüz binlerce insan Terörle Mücadele Kanunu’nun (TMK) kaldırılmasını, askeri ve siyasi operasyonların durdurulmasını, Kürt sorununun diyalog ve müzakere ile çözümünü haykırdı. Demokratik Kent Konseyi'nin organizasyonuyla 2011 yılında da İstanbul Kazlıçeşme'de “Ya özgürlük ya özgürlük” sloganıyla Newroz kutlandı. On binlerce kişinin katıldığı Newroz kutlamasında renkli görüntüler ortaya çıktı. 
 
Hacı Zengin yaşamını yitirdi
2012’deki İstanbul Newroz’u, birçok yerde olduğu gibi yasaklandı. İstanbul’da yasağa rağmen kutlamanın adresi ise Kazlıçeşme Meydanı oldu. Alana ilerleyen on binlere polis saldırdı. Saldırı sonrası birçok semtte çatışmalar yaşandı. Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) Arnavutköy ilçe yöneticisi Hacı Zengin, atılan gaz bombasının kafasına isabet etmesi sonucu hayatını kaybetti.
 
'Öcalan’a özgürlük Kürtlere statü’ 
"Çözüm" adı altında başlatılan süreç koşullarında girilen ve “Öcalan’a özgürlük, Kürtlere statü” şiarıyla yapılan 2013 Newroz kutlamalarına, Öcalan’ın manifestosu damga vurdu. Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) ile Halkların Demokratik Kongresi’nin (HDK) örgütlediği Newroz’da yüzbinler buluştu. O dönem İmralı Heyeti’nde yer alan BDP milletvekili Sırrı Süreyya Önder alanda toplanan yüzbinleri Kürtçe ve Türkçe selamlayarak "Size Sayın Öcalan'ın selamlarını getirdim, selamlar olsun" dedi. Ardından Öcalan’dan gelen mesaj okudu.
 
Öcalan’ın mektubu damga vurdu
2014’te ise Newroz 30 Mart'ta yapılacak olan yerel seçimlere giderken yapıldı. “Özyönetimle özgür kimliğe. Kentimizi de kendimizi de biz yöneteceğiz” şiarı ile Kazlışeçme’de kutlanan Newroz'a yüzbinler katıldı. Son yılların en yüksek katılımlı kutlaması olan Newroz’da daha önce Diyarbakır’da okunan Öcalan’ın Newroz mesajı Türkçe ve Kürtçe olarak okundu. 2015 yılındaki Newroz da Topkapı surlarında binlerin attığı “Bijî Newroz” sloganlarıyla Kazlıçeşme’de 1 milyondan fazla kişinin katılımıyla kutlandı. Newroz alanı Türkiye’yi halkların bahçesine çevirdi. Kutlamalarda DAİŞ’in Şengal ve Kobanê’ye yönelik saldırılarına dikkat çekildi.
Tüm Türkiye’de olduğu gibi İstanbul’da da 2016’da Newroz, baskı ve abluka altında kutlandı. Bakırköy Halk Pazarı’nda “Her yer Newroz her yer direniş” şiarıyla kutlanması planlanan Newroz, İstanbul Valiliği tarafından yasaklandı. HDP binalarının kuşatılması ve tüm yollar kapatılmasına rağmen halk Newroz alanına girmeye çalıştı. Polisin müdahalesi ardından İstanbul’un tüm ilçeleri, bir hafta boyunca Newroz'u her yere yaydı. Newroz kutlamalarında “öz yönetim” direnişleri selamlandı. 
 
Kartal meydanı: ‘Mutlaka kazanacağız’
15 Temmuz 2016'da ilan edilen Olağanüstü Hal'in (OHAL) gölgesinde kutlanan 2017 yılı İstanbul Newroz’unun adresi ise Kartal Meydanı oldu. Merkezi bir konumda olmayan Kartal Meydanı’na iznin çıkması, “Newroz’a katılımın düşük olması için burası verildi” şeklinde yorumlansa da on binlerce kişi Kartal Meydanı’nı hınca hınç doldurdu. “Mutlaka kazanacağız” sloganıyla gerçekleşen Newroz kutlamasında OHAL'in kaldırılmasının talep edilerek, HDP Eş Genel Başkanları Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş’ın ortak mektupları okundu.  

Efrîn direnişini selamlama Newoz’u
2018’deki Newroz’un yeri ise Bakırköy’de bulunan Halk Pazarı alanıydı. “Newroz direniştir, faşizme karşı halkların baharıdır” şiarıyla kutlanılan Newroz’da büyük bir coşku ve Türkiye’nin Efrîn’e yönelik saldırıları nedeniyle öfke vardı. Yüz bini aşkın kişinin katıldığı Newroz’a Efrîn direnişi selamlandı ve Abdullah Öcalan üzerindeki tecrit protesto edildi.
 
‘Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız’
2019 Newroz’u da "Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız” şiarıyla Bakırköy Halk Pazarı’nda kutlandı. Bu Newroz’da Öcalan üzerinde devam eden tecridin kaldırılması talebiyle Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı ve Halkların Demokratik Partisi (HDP) Hakkari Milletvekili Leyla Güven’in başlatmış olduğu, ardından Türkiye’deki bütün cezaevlerine yayılan açlık grevlerine dikkat çekildi. Yüzbinlerin katılımıyla kutlanan Newroz'da tecridi protesto etmek için Gebze Kadın Kapalı Cezaevi'nde yaşamına son veren Ayten Beçet'in geride bıraktığı mektubu okundu. Yüzbinler ise “Bizlere düşen, tecridi kırmak için bedenini açlığa yatıranların kararlılığını kitleselleştirmektir” mesajını verdi. 
 
Newroz tekrar evlerde ve mahallelerde
1979’dan 2019’a kadar tüm engelleme ve müdahalelere rağmen kutlanılan İstanbul Newroz’u 2020 yılında ise koronavürüs engeline takıldı. “Adalet, demokrasi, özgürlük için” şiarıyla kutlanması planlanan Newroz, salgın nedeniyle iptal edildi. Fakat salgına rağmen halklar, tıpkı 1990’lı yıllara olduğu gibi mahallelerde ve evlerinde yaktıkları ateşlerle Newroz’u kutladı. 
 
Yenikapı’dan ‘Direnelim, özgüleşelim’ mesajı
Salgın rağmen 2021 Newroz ateşi Yenikapı Meydanı’nda yakıldı. Yüzbinlerin katılımıyla “Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim" şiarıyla kutlanan Newroz’a toplumun tüm ötekileştirilmiş kesimleri katılarak taleplerini dile getirdi. Öcalan üzerindeki tecride karşı öfkenin doruğa çıktığı kutlamada, HDP'nin kapatılması, İstanbul Sözleşmesine tepkiler ön plana çıktı. Newroz adeta  “birleşik mücadele” ruhuna dönüştü.
 
‘Dem dema serkeftinê ye’
2023 Newroz ateşi ise 29’u il olmak üzere 62 merkezde yakılacak. “Dem dema serkeftinê ye” şiarı etrafında bir araya gelecek olan halklar, “Öcalan’a özgürlük” talebini haykıracak. Newroz kutlamalarının ilk ateşi, 15 Mart’ta Türkiye’nin saldırılarının sürdüğü Federe Kürdistan Bölgesi’nin sınır hattında bulunan Şırnak’ın Beytüşşebap ilçesinde verilecek. İstanbul’daki Newroz ateşi ise 20 Mart’ta Yenikapı’da yakılacak. MA / İSTANBUL