Amed'in su değirmenleri yok oluyor

• Amed'in anıtsal olarak tescillenen su değirmenleri tarihe karışmak üzere. Büyükşehir Belediyesi'nin 5 yıl önce ayakta kalan 7 su değirmeninin restorasyonu için aldığı karar, Belediyeye kayyum atandıktan sonra rafa kaldırıldı. Şimdi su değirmenlerinin mini HES'le dönüştürülmesi gündemde.

 

YILMAZ KAYA - AMED

Tarihleri 150 ile 300 yıllarına dayanan ve Amed'in su değirmenleri gerekli bakım ve restorasyonu yapılmadığı için kendi kaderine terk edilmiş durumda. 1900'lü yılların başında sayıları 26 olan su değirmenlerinin halen ayakta kalan 7'si Sur'ların dışında Hewsel bahçelerine bakan yamaçta bulunuyor.

Su değirmenleri, Anzele'den gelen güçlü su kaynağı ile çalışırken, kent merkezinden ve çevre köylerden getirilen tahıllar bu değirmenlerde öğütülerek un elde ediliyordu. 1960'lara kadar bile faal olarak çalışan bu su değirmenleri, kentleşme ile birlikte Anzele su kaynağından gelen suyun azalması ve elektrikle çalışan modern değirmenlerin kurulması ile  önemlerini yitirdi ve kendi kaderlerine terk edildi.

HDP proje hazırlamıştı

Tarihi su değirmenlerinin yok olmaması için Amed Kalesi ve Hewsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı çerçevesinde, HDP'li Büyükşehir Belediyesi 7 su değirmeninin restore edilmesi için proje hazırladı. Proje kapsamında su değirmenlerinin işlevsel hale getirilmesi ve koruma altına alınması planlanmıştı.

Büyükşehir Belediyesi Kültürel Miras ve Turizm Daire Başkanlığı, Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı, Park Bahçe ve Yeşil Alanlar Daire Başkanlığı ve Zabıta Daire Başkanlığı’nın hazırladığı proje kapsamında önce iki, ardından beş değirmen restore edilerek koruma altına alınacaktı. Proje kapsamında Belediye ekipleri, iki değirmenin bulunduğu yerdeki hafriyatları kaldırarak, çevre düzenlemesi çalışmalarına başladı.

UNESCO adaylık dosyasında

Projenin basına tanıtıldığı 18 Temmuz 2016 tarihinde konuşan dönemin Büyükşehir Kültürel Miras ve Turizm Daire Başkanı Nevin Soyukaya, Surlar ve Hewsel bahçelerinin UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi adaylığı dosyasında değirmenleri koruyacaklarını belirttiklerini, değirmenlerle ilgili projelerini geliştirip çalışmaya başladıklarını söylemişti. Soyukaya, Mardinkapı’daki Keçi Burcu’nun altında beş, Fiskaya tarafında ise iki tarihi değirmen olduğunu belirterek şunları ifade etmişti: "Değirmenler birleşik kaplar gibi alt alta sıralanmış. Sur içindeki kaynak sulardan beslenen değirmenler, suyu birbirine aktardıktan sonra Hewsel bahçeleri ve Dicle Nehri'ne akıyordu. Hewsel bahçelerinin kuzey ucunda beş, güney ucunda iki adet olan tarihi değirmenlerin restorasyonu, korunması ve koruma-kullanma dengesi içerisinde işlevlendirilmesine dönük bir proje geliştirdik. Proje  kapsamında öncelikle Keçi Burcu altında yer alan değirmen ile Fiskay'daki değirmenin restorasyonunu yapacağız. İki su değirmeninin restorasyonunu bir yıl içinde, kalan 5 su değirmeninin restorasyonunu ise 3 yıl içinde bitirmeyi hedefliyoruz."

Kayyumlar projeyi rafa kaldırdı

HDP'li Büyükşehir Belediyesi'nin su değirmenlerinin kurtarılması için yaptığı projenin ilk ön çalışması kapsamında, iki su değirmenin etrafındaki hafriyatlar temizlenmeye başlanmıştı. Ancak, Büyükşehir Belediyesi'ne kayyum olarak atanan Cumali Atilla ve şimdiki Vali Münir Karaloğlu tarafından, 5 yıl önce hayata geçirilmesi planlanan bu projeler rafa kaldırıldı. Hala Hewsel bahçelerine bakan 6 değirmen bakımsızlık nedeniyle yıkılma riski taşırken, mülkiyeti belediyeye ait olan bir değirmen ise kafe olarak özel şahıslara kiralanmış.

Değirmenleri mini HES yapacaklar

Dicle Üniversitesi Mühendislik Fakültesi de, su değirmenlerinin hidrolik enerji potansiyelinin ortaya çıkarılması ile ilgili yaptığı bir araştırma sonuçlarını 2017 yılında Ulusal Hidroloji Kongresi'ne sundu. Yapılan araştırmada, Hewsel bahçelerinde 7, Dicle ilçesinde 12, Satı köyünde 3, Ambar köyünde ise bir su değirmeninin olduğu tespit edildi.

Araştırmada, su değirmenlerinin mini HES (Hidro Elektrik Santral) olarak revize edilebileceği, kentte bulunan tarihi su değirmenlerinin sayısı ve konumunun tam olarak belirlenmesinden sonra Amed'in su değirmenlerinden elde edilebilecek hidrolik enerji potansiyelinin daha net ortaya çıkarılabileceği belirtilmişti.