Edebiyat dünyasının 2021'i

• 2021’in ilk aylarında Sidar Jîr’in yeni Kürtçe romanı Şerm yayınlandı. Aryen Yayınları çoğunlukla hapishanelerde olan yazarların şiir, öykü ve romanlarını okurla buluşturmaya devam etti. Nilüfer Şahin’in ilk romanı Gün Işırken, Musa Şanak’ın şiir kitabı Kenbaz okurla buluştu.

DENİZ FARUK ZEREN

2021 yılında koronavirüs pandemisinin yarattığı fiziksel, ruhsal ve giderek de düşünsel geri çekilme, darlaşma ve yalnızlaşma hayatın her alanına olduğu gibi edebiyata da sirayet etti. Gün gün ağırlaşan ekonomik ve sosyo-politik baskılanmayı da hesap edersek travmatik bir yıl geçirdiğimizi söylemek zor olmayacaktır. Hal böyleyken üretmekten, paylaşmaktan geri durmamaya çalışan yazarlar ve yayınevleri için özellikle bir önceki yılın sonlarından 2021 bahar aylarına kadar online bir açılımdan bahsetmek gerekir. Online eğitim, online alış veriş, online sosyalleşme, konserler derken online edebiyat da girmiş oldu hayatımıza. Birçok yazar ve yayınevi söyleşiler, okur buluşmaları çeşitli tartışama etkinliklerini hatta sanal kitap fuarlarını sosyal medya platformları ve uygulamalar üzerinden gerçekleştirdi. Bu yöntemin kullanılma yoğunluğu bakımından okur, yazar, şarkıcı, ressam vb. Herkes için yeni bir deneyim oldu. 

Özellikle önceki yılın sonlarından başlayan Edebiyat Günleri etkinlikleri ve giderek 2021 ilk aylarında yoğunlaşan planlanmış söyleşi, tartışma programlarıyla Wêjegeh Amed önemli işler gerçekleştirdi. Bu işler önemli bir deneyim birikimini de sağladı. Onlarca yazar, araştırmacı, şair bu online buluşmalarla biraz olsun nefes aldı. Başka yayınevleri, dergi ve fanzinler de önemli, keyifli çevirim içi buluşmalar gerçekleştirdiler. 

Şerm

2021’in ilk aylarında Sidar Jîr’in yeni Kürtçe romanı Şerm yayınlandı. Jîr, Google ADS’ye kitabının reklamını vermek isteyince Google ADS’nin Kürtçeyi tanımsız dil olarak bildirdiğini ve reklam başvurusunun sakıncalı bulunduğunu kamuoyuyla paylaştı. Dolayısıyla Kürtçe’yi bu yıl da sansür ve yok sayılmanın beklediğini görmüş olduk.

Zaten yıl içerisinde Can Yayınları’nın Paulo Coelho’nun On Bir Dakika ve Salman Rushdie’nin Floransa Büyücüsü adlı kitaplarında Kürdistan sözcüklerini sansürlediği ortaya çıkmış, tepkiler üzerine yayınevi söz konusu kitapların son baskılarının toplanıp hatanın düzeltileceğini açıklamıştı, ancak süreç nasıl işledi, bu açıkladıkları düzeltmeler yapıldı mı bilinmiyor. 

Yine yılın ilk aylarında Lal Laleş ilk defa Türkçe şiire Nora, İstanbul Bir Hiçtir ile giriş yaptı. Yoğun imgelem ve kuvvetli kurgu dünyasıyla Türkçe şiir okurunu kısa sürede sarıp sarmaladı kitap. Uzun zamandır bu yoğunlukta bir şiirle karşılaşmamış Türkçe okuru için gayet keyifli bir eser oldu. Ancak özellikle Kürt okurun eleştirileri ile de karşılaştı kitap “güneş doğudan yükseliyor ama doğu neden karanlık hala” dizeleri hararetli tartışmalara yol açtı. Dil sürçmesi olamayacağına göre bu bir inkâr mıydı? İnkârı da Lal Lalêş’e yakıştıramayacağımıza göre… Kendisi bu eleştirileri olgunlukla takip etti, sessiz kaldı. Kim bilir belki sonraki eserinde ne olduğunu gösterecektir okurlarına. 

Gün Işırken ve Kenbaz

Bu yıl da Aryen Yayınları çoğunlukla hapishanelerde olan yazarların şiir, öykü ve romanlarını okurla buluşturmaya devam etti. Nilüfer Şahin’in ilk romanı Gün Işırken, Musa Şanak’ın şiir kitabı Kenbaz ve daha birçok yazarın eserleri bin bir türlü zorluk ve en önemlisi yok sayılmaya rağmen kendilerine yol açmaya devam ettiler. 

Aram Yayınları da edebiyatımıza saygın eserler kazandırdı. En önemlisi on kitaptan oluşan çocuk klasiklerinin Kürtçe’ye kazandırılması oldu. Tom Sawyer, Pollyanna, Küçük Kara Balık, Oliver Twist gibi eserlerin Kürtçe basılması gelecek nesiller için umut verici. Umarız bu yıl gereken ilgiyi görür ve çok fazla baskı yapar bu klasikler. Kürtçe çeviride önemli bir atılım da Kawa Nemir ve Avesta Yayınları’ndan geldi. Belli ki uzun süreli bir çalışma ve beklemenin sonucu yıl içinde peş peşe İngilizce’den Kürtçe’ye William Shakespeare’in Soneler’i, Macbeth, Bezirganê Venedîkê, Romeo û Juliet Kürtçe olarak basıldı. Kürtçe’ye ve Kürtçe okuruna büyük katkıları olacak bu çevirilerin de bu yıl ilgiye doymasını dileriz. Ayrıca Kawa Nemir, Peyvên Biçûk ile şiirini okurlarıyla buluşturdu. 

 

Pûnga Li Bajêr

Bu yıl, Selim Temo da beş yıl aradan sonra Pûnga Li Bajêr adlı şiir kitabıyla okurlarına ulaştı. Yalnız okurlarına değil yıl sonuna doğru, aynı zamanda KHK’lı bir akademisyen olarak Temo, ihracına sebep olanlara kına göndererek onlara da ulaştı. 2021 Selahattin Demirtaş Efsun adlı romanıyla hareketlendi. Hapishane koşullarında dışarıdan aldığı destekle yazdığı Efsun Demirtaş'ın yazarlığında yeni bir kilometre taşı oldu.

Uzak Değil

2021 aynı zamanda Eylem Ata Güleç’in Uzak Değil adlı öykü kitabıyla okuma sevincini, hatırlama kederini ve bilme yükünü vurdu omuzlarımıza. Amed’in derinliklerinden evrenselin derinliklerine yol açan kurgusuna, işçiliğine ve içeriğine göre daha uzun yıllar hafızalardan silinmeyecek, hatırlanacak, konuşulacak bir eser olduğunu teslim etmek gerekir. Kâmil Erdem’in “Yok Yolcu” adlı öykü kitabı da derinliği, duruluğu ve sadeliğiyle demli, ustalıklı bir iş olarak hafızamıza kazındı.  Murat Özyaşar Kafa Dergisi’nde yazmaya devam ederken yıl içinde Sarı Kahkaha’sı Soranîce yayınlandı. Aslı Gibidir ve Diyarbakır Hikâyeleri adlı eserleri Fransızca ve Farsça yayınlandı. Yeni yılda dergi öyküleri yazılarının haricinde yeni bir eserle gelecek mi? Göreceğiz. Emir Ali Yağan için bu yıl ağır hastalıklarla geçti, sevenlerini okurlarını korkuttu ancak sonunda Gitmek Bir Uzun Öykü adlı toplu şiirleriyle okurlarını sevindirdi. Derli toplu bir okuma olanağı ve uzun bir yolculuk olanağı oldu bu kitap. Fırat Cewerî bu yıl sanatının kırkıncı yılını karşıladı. Yazılar, söyleşiler ve anılardan oluşan Berê Gotin Hebû adlı kitabıyla kırkıncı yazarlık yılını okurlarıyla birlikte kutladı. Haydar Karataş'ın Gece Kelebeği'nin İngilizce baskısı da 2021'in önemli gelişmelerindendi. İngilizce'de Dersim'in okunacak olması gelecekte iyi yankılar bulacaktır.

Yine bu yıl Hasan Hayri Ateş ikinci romanını yayınladı. Şer Zamanıydı, Ateş'in dil, kurgu ve teknik sıçrama yaptığını ve yeni eserler beklememiz gerektiğini gösterdiğinden önemliydi. 2021 İlhan Sami Çomak'a özgürlük getirmedi. Yeni yılda İlhan dahil bütün tutuklu yazarların özgür olmasını diliyoruz.

Taş ve Gölge

2021 ayrıca Burhan Sönmez’in Taş ve Gölge kitabı ile bir ölümsüz eser daha kazanmış oldu. Bu şiiri, destanı ve hikâyeyi şiddetle birleştiren, taşa ve gölgeye dönüşmüş hayatların metni gelecekte çok daha fazla konuşulacak. Henüz Taş ve Gölge’nin sevincini yaşarken yine bu yıl içinde Burhan Sönmez’in uluslararası PEN Başkanlığı’na seçildiği haberi yılın büyük edebiyat olaylarından biri olarak kayıtlara geçti. Sevincimiz ve gururumuz katlandı. 

Bu yıl ilklerin de yılıydı. Nobel ve Booker ödüllerini Afrikalı yazarlar aldı. Tanzanya doğumlu Abdulrazak Gurnah’ın Nobel Edebiyat Ödülü’nü alması önemliydi. Booker ödülünü de Güney Afrikalı Damon Galgut’un “The Promise” kitabı kazandı. Bu ilkler merkezden bir kayma eğilimi mi? Dünyanın geri kalanının sesinin gürleşmesi mi? Biraz da zamanla göreceğiz. 2022 yılının ne edebiyat dünyası için ne getireceğini ise hep beraber göreceğiz.