Eşbaşkanlıktan geri dönüş yok

• Kürt Özgürlük Hareketi'nin paradigması doğrultusunda Kürt kadınların öncülüğünde yürütülen mücadelenin kazanımlarından olan eşbaşkanlık sistemi, vazgeçilmeyen kazanımlardan oldu. İktidarın hedefinde olan bu sistem, saldırılara rağmen sürdürülüyor ve ilham oluyor.

Bir taraftan kadınların haklarına, yaşamlarına saldırılar sürerken, diğer yandan mücadeleleri kazanımlarla güçleniyor. Bu kazanımlardan biri de eşbaşkanlık sistemi. Eşbaşkanlık uygulamasını dünyada ilk kez Alman Yeşiller Partisi hayata geçirdi. Türkiye ve Kurdistan’da eşbaşkanlık sistemine Kürtler öncülük etti. Siyasi parti çalışmalarında kadın kolları ile başlayan süreç, eşbaşkanlık sistemi ile eşit temsiliyete kadar geldi.

İlk Eşbaşkan Aysel Tuğluk

Halkın Emek Partisi’nin (HEP) ardından Halkın Demokrasi Partisi (HADEP) ile kadınların aktif katılımı gelişti. Karma siyaset içerisinde bulunan kadınlar, ideolojik gelişimle özgün mücadeleyi şekillendirdi, ivme kazandırdı. Kadın kolları ile çıkılan yolda önemli kazanımlar elde edildi. Siyasette eşbaşkanlık sisteminin fiili olarak uygulandığı ilk parti Demokratik Toplum Partisi (DTP) oldu. 2005'te kurulan DTP’nin Eşbaşkanları ise Aysel Tuğluk ve Ahmet Türk oldu. Halkların Demokratik Partisi (HDP) de kadınların mücadeleleri sonucunda eşbaşkanlık sisteminin resmi olarak uygulandığı ilk siyasi parti oldu.

Yerele yönetimlere de taşıdı

Eşbaşkanlık sistemi, 2013’te resmen kabul edildi. Böylece Türkiye'deki partilerde eşbaşkanlığın önü açılmış oldu. Kürt hareketi, 30 Mart 2014’teki yerel seçimlerde fermuar sistemini hayata geçirerek eşbaşkanlığı yerel yönetimlere taşıdı. Daha önce yüzde 35 (pozitif ayrımcılık) ve yüzde 40 (kota sistemi) uygulanmıştı. Böylece yüzde 50 kadın temsiliyeti ve eşit temsiliyet hayata geçirildi.

İlk belediye eşbaşkanları

2004 yerel seçimlerinde 9 kadın, 2009 yerel seçimlerinde ise 15 kadın belediye başkanı seçildi. Kurdistan ve Türkiye’de belediye başkanı kadın oranını da artıran kadın politikalarına sahip tek parti DTP oldu. 2014'te ise BDP eşbaşkanlık sistemi ile yerel seçimlere girdi ve partinin seçimlerde 97 belediyeyi kazanması, sistemin toplumsallaştığını, toplumda karşılığı olduğunu da gösterdi. Bunun üzerine Ekim 2014’te Diyarbakır 1.İdare Mahkemesi, Amed Büyükşehir Belediyesi’nin eşbaşkanlık uygulamasının hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle yürütmesinin durdurulmasına karar verdi. Mahkeme 7 ilçe belediyesinde de eşbaşkanlık uygulamasıyla ilgili yürütmeyi durdurma kararları aldı. Van 3. Bölge İdare Mahkemesi de İpekyolu Belediyesi’ndeki “Belediye Eşbaşkanları Çalışma Yönetmeliği” uygulamasıyla ilgili yürütmenin durdurulmasına hükmetti.

Saldırılara karşı savunuldu

İktidarınş, 2016'da ilan ettiği Olağanüstü Hal (OHAL) kapsamında yayınlanan Kanun Hükmünde Kararnameler ile belediyelere kayyumlar atanarak, seçmenin iradesi gasp edildi. Amed Büyükşehir Belediyesi’nde olduğu gibi birçok yerde, eşbaşkanlık sisteminin parti tüzüğü ve belediyelerde yönetmelikle karar altına alınmasına rağmen kayyum atamalarının gerekçelerinden biri, bu sistem olarak gösterildi. HDP’nin 2019’da yayınladığı “Kayyum Raporu”na göre Eylül 2016’dan sonra üç büyükşehir, 10 il, 63 ilçe ve 22 belde ile toplam 95 belediyeye kayyum atandı. 93 belediye eşbaşkanı, yüzlerce belediye meclis üyesi ve il genel meclis üyesi tutuklandı. Hem genel siyasette hem de yerel yönetimlerde eşbaşkanların hedef alınmasına karşı “Eşbaşkanlık mor çizgimizdir” denilerek, sahiplenildi.

Eşbaşkanların çoğu tutuklandı

HDP, 31 Mart 2019 yerel seçimlerinde üçü büyükşehir, 5'i il, 45'i ilçe, 12'si belde olmak üzere 65 belediyeyi kazandı. Belediyelerden 6'sına mazbata verilmezken, 48’ine kayyum atandı. Seçimin üzerinden 5 ay geçmeden 19 Ağustos 2019’da, HDP’nin yüzde 62 oyla kazandığı Amed, yüzde 56 oyla kazandığı Mêrdîn ve yüzde 53 ile kazandığı Wan Büyükşehir Belediyelerine kayyum atandı. Belediye eşbaşkanları, savcıların yürüttüğü soruşturmalar gerekçe gösterilerek görevden alındı ve eşbaşkanların büyük kısmı gözaltına alındıktan sonra tutuklandı. HDP’nin hazırladığı rapora göre; kayyum atanan 48 belediyenin sınırları içerisinde yaşayan, hangi partiye veya adaya oy verdiği fark etmeksizin, kentin “seçilmiş” bir belediye yönetimi tarafından yönetilmesi için oy kullanmış 4 milyon 356 bin seçmenin iradesi de yok sayıldı.

HDP’li 84 belediye eşbaşkanı, 31 Mart 2019'dan bugüne kadar farklı tarihlerde gözaltına alındı. 21’i kadın 39 belediye eşbaşkanı tutuklandı. 19 belediye eşbaşkanına ise “Örgüt üyeliği” ve “Örgüt propagandası” gibi suçlamalarla hapis cezaları verildi.

Kürt siyasetinin öncülüğünü yaptığı eşbaşkanlık sistemi, hem siyasi partilere hem de sivil toplum örgütlerine ilham oldu. Her ne kadar iktidar, bu sistemi kendisi için tehdit/tehlike olarak görse de toplumda benimsendi.

AMED