• Pasûr ve Rişmîl köylüleri, yapılmak istenen GES projelerine itiraz ederek, mera ve topraklarını savunarak geçim kayanklarını korumaya çalışıyor. 

Amed'in Pasûr’un Cixsê köyünde yapılmak istenen GES projesine tepki gösteren köylüler, mücadele etmekte kararlı. Mêrdîn'in Rişmîl ilçesine bağlı Zeytuna köyünde GES projesine karşı çıkan yurttaşlar, kepçelerin önünde oturdu. Kerboaran'da ise Basqil, Xirbê Kiryan ve Xirbêşabik köylüleri,  yollarının 'güvenlik' bahanesiyle kapatılmasına itiraz ediyor. 

Güneş Enerji Santralleri (GES), fotovoltaik paneller aracılığıyla güneş enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren tesislerdir. Türkiye ve Kuzey Kürdistan, coğrafi konumu nedeniyle yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahiptir. Türk Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası’na (GEPA) göre, Türkiye’nin yıllık toplam güneşlenme süresi 2.741 saat, ortalama yıllık ışınım değeri ise 1.527,46 kWh/m²’dir. Özellikle Kuzey Kürdistan, yüksek güneşlenme süreleri ve geniş arazi imkanlarıyla GES yatırımları için cazip. Bakanlık, Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları (YEKA) modeli ve lisanssız üretim teşvikleriyle GES yatırımlarını destekliyor. Bu kapsamda Riha, Amed, Dîlok, Erzirom, Meletî, Mêrdîn gibi iller öne çıkıyor.

Yerleşim yerine 48 metre

Amed’in Pasûr (Kulp) ilçesine bağlı Cixsê kırsal mahallesinde bulunan ve yerleşim yerine 48 metre uzaklıktaki mera alanında Güneş Enerji Sistemi’ne (GES) kurulmak isteniyor. VBZ İnşaat tarafından 25,71 hektarlık alana kurulması planlanan santral, 30 bin 909 güneş paneli ve 17 MWh kapasiteli lityum-iyon enerji depolama tesisinden oluşuyor. Proje alanı içerisinde çok sayıda mevsimlik akış gösteren kuru dere yataklarının bulunduğu ve projenin yol güzergahının da dere yataklarıyla kesiştiği tespit edildi. Buna rağmen projeye, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından 23 Ocak’ta “Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) olumlu” kararı verildi. Karar, 28 Ocak’ta Diyarbakır Valiliği sitesinde duyuruldu. 

Yerleşim yerine yakın olan GES projesini 10 Mart’ta öğrenen mahalleliler, Amed Barosu Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu’na başvurdu. Baro, 11 Mart’ta “ÇED Olumlu” iptali ve yürütmenin durdurulması talebiyle Diyarbakır Nöbetçi İdare Mahkemesi’ne başvuruda bulundu. 

Hile yapılarak ÇED alındı

Baro tarafından yapılan başvuruda şirketin, ÇED dosyasında kullandığı “çorak arazi” fotoğraflarının, gerçek mera alanını yansıtmadığına dikkat çekildi. Şirketin, “ÇED Olumlu” kararı aldığı yere dair başvuru da şu ifadeler kullanıldı: “Ayrıca GES faaliyetine açılması planlanan bu mera alanının; ortasında, keşifte ve uydu görüntülerinden rahatça görüleceği üzere, köydeki tüm hayvanların su ihtiyacını karşılayan büyük ve işlevsel bir gölet vardır. ÇED raporu sayfa 67'de ise ‘proje alanında sulak alan yoktur’ denilerek gölet bilinçli bir şekilde gizlenmiştir. Bizim bu hususu tespit etmemiz ve İDK aşamasında yazılı olarak bildirmemiz üzerine, E- ÇED duyurulardaki (online sistemden) alakasız yerin fotoğrafları kaldırılarak, gerçek yerin fotoğrafları eklenmiştir.” 

 

 

Tarım arazileriyle bitişik

Panellerin kurulmak istendiği alanda kuru dere yataklarının bulunduğu ve projenin yol güzergahının da dere yataklarıyla kesiştiğinin tespit edildiğine yer verilen başvuruda, ayrıca diri fay hattı ve heyelan riski olan bir bölgede yapılmak istendiği vurgulandı. Semsur, Riha ve Amed Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzen Planında K45 paftasında yer almakta olan faaliyet alanının bitişik parsellerinin tarım arazileri olduğunun altı çizilen raporda, “Türkiye'deki en yoğun ipek böcekçiliği ve koza üretimi, davaya konu projenin planlandığı bu köyde yapılmaktadır” denildi. 

Etkilenecek yer saklandı

GES’ten asıl etkilenecek kırsal mahallenin de ÇED raporunda gizlendiğine dikkat çekilen başvuruda, şunlar ifade edildi: “Davaya konu faaliyetin asıl etkileneceği köy, davaya konu projeye 48 metre uzaklıktaki Buduka köyüdür. ÇED raporu sayfa 13'te 'Proje alanı; Eskiağaçlı Mahalle merkezine 1.760 m mesafede, en yakın yapıya ise uzaklığı yaklaşık 48 metredir' denilmektedir. İşte bu 48 metre uzaklıktaki evler, Buduka kırsal mahallesidir. ÇED raporunda bu gerçeklik gizlenerek, Buduka'nın mera alanı işgali, meşrulaştırılmaya çalışılmıştır.” 

Göçe zorlayacak

Başvuruda, yine davaya konu projenin, mahallelinin geçim kaynağını yok edeceği ve mahalleliyi yaşam alanlarından göçe zorlayacağı belirtildi. Ayrıca davaya konu elektrik üretim projesinin, gerek devasalığı gerekse depolamalı sistem oluşu nedeniyle oluşacak gerilim hatlarıyla ve elektromanyetik dalgalarla, yurttaşların sağlığını direk riske atacağına işaret edildi.

Projenin 8 ayda tamamlanmasının planlandığına da dikkat çekilen başvuruda, yürütmenin durdurulması da talep edildi. 

Sahteciliğe suç duyurusu

Amed Barosu, aynı zamanda ÇED raporu oluşturulurken, proje alanı sulak ve yeşillik olmasına rağmen çorak bir alanın fotoğrafının koyulmasına dair de Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığına, “Özel evrakta sahtecilik” ve “Görevi kötüye kullanma” suçundan suç duyurusunda bulundu. 

Yaşam alanlarındakine karşıyız

MA'dan Rukiye Payiz Adıgüzel'e konuşan Amed Barosu Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu Üyesi Ahmet İnan, mahallelinin projeye karşı olduğunu belirtti. Yurttaşların tek işlevsel meralarına karşı mücadele ettiğini kaydeden İnan, “Ortasında büyük bir gölet var. Orada hayvanlar su ihtiyacını karşılıyor” dedi. GES’in yenilenebilir bir enerji üretimi olduğunu, ancak yaşam alanlarına yakın yapılmasının büyük zararlara yol açacağını dile getiren İnan, şöyle devam etti: “Orada hayvanlar otlatılamadığında mahalle yavaş yavaş insansızlaştırılacak. Ha bombayla göç ettirilmişsin  ha böyle bir projeyle. Rant ve sermaye için yapılan GES’te bomba kadar, zehir kadar, yangın kadar etkili olabiliyor. Halkın geçim kaynağı yok ediliyor. Aynı zamanda bir kimliksizleştirme dayatılıyor. Orada halk kendi dili, giyim tarzı, kültürü, düğünleriyle sisteme, endüstriye bağlı olmadan kendi öz üretimini yapabiliyor. Bunların hepsi de yok olacak. Ekolojinin biyo-çeşitlilik boyutu da çok önemli ama bir yandan da özel savaş politikası olarak değerlendiriyoruz. Doğadan rant sağlamanın, doğayı sermayeye açmanın yanında aynı zamanda bir halkı kimliksizleştirmedir.” 

Mahkeme ve bilirkişiler

Doğa talanına karşı mahkemelerin keyfi kararlar verdiğini, inceleme yapan bilirkişi heyetlerinin de yetkinlik konusunda yeterli olmadığını kaydeden İnan, şunları paylaştı: “Licê’nin kırsal Mızrak Mahallesi’nde yapılacak bakır madeni projesi için yetkilendirilen bilirkişi üyesi şu cümleyi kurmuş: ‘Burada maden yapılmaması için hiçbir sebep yok.’ Bir maden bilirkişisi, o maden projesinin yer altı su kaynaklarına etkisini, mesafesini ölçmesi gerekirken, bir cümleyle bunu yazmış. Tüm bunlar aslında kararlarında nasıl alındığını gösteriyor.” 

 

 

Yurttaşlar tepki gösteriyor

Yurttaşlar da doğalarının, mera alanlarının ranta açılmasına karşı tepkili. Projenin yapılacağı alanın faydalanabildikleri tek mera alanı olduğunu söyleyen Şener Yıldız, “Mahallelinin yüzde 60’ının hayvanları var ve bu alanda otlatıyorlar. Hayvan otlatacak başka bir yer yok. Hükümet, başka yer kalmamış bizim toprağımıza, alanımıza girmiş. Burayı peşkeş çekiyor. Ne olursa olsun bu toprak için mücadele edeceğiz. Bu topraklarda bu projenin olmasını istemiyoruz” dedi. 

GES varsa biz olamayız

Cixsê’de doğup büyüdüğünü dile getiren Kudret Güzel, şunları söyledi: “Burada hayvancılıkla uğraşıyoruz. Eskiden tarım yapıyorduk şimdi o da yok. GES’in burada yapılmasını istemiyoruz. Hayvanlarımızı otlatamayız. Projenin hayata geçmesi sonrası burada yaşayamayız.” 

Proje alanı olarak belirlenen yerin hayvanlarını otlattıkları mera alanı olduğunu hatırlatan yurttaş Zarife Tanrıkulu ise şöyle konuştu: “Bu proje, bize, insanlara, toprağa zarar veriyor. Burada yaşıyoruz; bu ağaçlarımızı nereye götürelim, nereye gidelim? Hayvanlarımızı nereye götürüp, otlatalım? Burası geçim yerimiz, burada GES yapılmasını istemiyoruz.” 

Elif Aydın da “Bu enerji bize, köyümüze, hayvanlarımıza zarar veriyor. İnsan bunu burada yapar mı? Çocuklarımızı burada büyüttük, çobanlık yaptık, yaşlandık. Bu projenin yapılmasını istemiyoruz. Bize zarar verecek” dedi. 

Alan yoksa yaşam da yok

Sarım Havzası Koruma Derneği Başkanı Emin Turhanlı da GES projesine karşı olduklarının altını çizdi. Güneş Enerjisi’ne karşı olmadıklarını ancak yerleşim yerlerine yakın kurulmasını da kabul etmediklerini vurgulayan Turhanlı, “ Bunun zararlarını halka anlatarak mücadele edeceğiz. Sen bu doğal alanları tükettiğin zaman kendini de tüketmiş oluyorsun. Yaşam alanı diye bir yer kalmayınca yaşamda bitecek. Yaşam biçimimiz biyo-çeşitlilik üzerinedir. Eğer biz bu çeşitliliği koruyamazsak yaşamımızı da koruyamayız” şeklinde konuştu.

 

* * *

Kepçelerin önüne oturdular

Mêrdîn'in Rişmîl (Yeşilli) ilçesine bağlı Zeytuna kırsal mahallesinde GES projesine karşı çıkan yurttaşlar, kepçelerin önünde oturarak protesto eylemi gerçekleştirdi.

 AKP’li Yeşilli Belediyesi tarafından yapılmak istenen Güneş Enerji Santraline (GES) karşı çıkan köylüler, iş makinelerini durdurdu. Kepçelerin önüne oturan köylüler çalışmanın başlatılmasına izin vermezken, bölgeye gönderilen jandarma ekipleri yurttaşların çalışma yapılmak istenen alana girişini engelledi. Sık sık gerginliğin yaşandığı alanda köylüler, kepçelerin önünde oturarak, eylemlerini sürdürdü. 

Mehmet Salih Akan isimli yurttaş, mera alanının önce kamulaştırmayla hazineye devredildiğini belirterek, "Köylülerin hepsi hayvancılık yapıyor. Yolumuzu kapatıyor, işimizi yok ediyorlar. Hayvanlarımız da bizler de mağdur oluyoruz. Baştan sona kadar kapatıp, santral kuracaklar. Bunun iptal edilmesini istiyoruz. Hayvanları otlatacak yerimiz kalmadı. Yaklaşık 15-20 bin hayvana bakıyoruz. Hepsi burada besleniyor. Bu santral kurulursa nerede besleyeceğiz" diye sordu. 

Zîne Özengin, köylerinin etrafının sanayi sitesine çevrildiğine dikkat çekerek, "Şehrin çöplerini buraya getirdiler, organize sanayi de buraya getirildi. Bizden ne istiyorlar" diye sordu. 

Köylüler sık sık "Beton istemiyoruz" ve "Başkan istifa" sloganlarıyla eylemlerini sürdürdü. 

AKP’li başkanının istifası istendi

Köyün mera alanına önceki gün kepçelerin girmesiyle santralden haberdar olan köylüler, kepçeleri durdurarak, ilçe merkezinde bulunan Rişmîl Belediye binasının önünde toplanmıştı. AKP’li Belediye Başkanı Hayrettin Demir’in köyün mera alanını özel şirkete verdiğini söyleyen köylüler ile polis arasında kısa süreli arbede yaşanmıştı. Köylüler, belediye binası önünde sık sık “Başkan istifa” sloganı atarken, köylerine santral yapılmasına izin vermeyeceklerini söylemişti.