Kraliçe’nin ölümü ve acı miras

• Politikacılar kraliçeyi saygıyla anarken sömürgeci savaş suçlarına dair hafızalardan silinmeyen anılar Kenya halkının sert eleştirilerini beraberinde getiriyor.

CAROLİNE KİMEU

Çeviri: Eylül Deniz YAŞAR 

1952 yılında o zaman “Prenses” olan Elizabeth, Prens Philip ile birlikte Kenya'da bir kraliyet turuna çıkmış ve Treetops orman köşkünde konaklamıştı. Olacaklardan habersiz olan Prenses, bu ziyaret sırasında babasının ölüm haberini alacak ve bu orman köşkü uzun süre Britanya'nın en uzun süre görev yapan hükümdarının "bir prenses olarak uyuyup bir kraliçe olarak uyandığı" yer olarak hafızalara kazınacaktı.

Ziyaretinden sadece iki yıl sonra, İngiliz sömürgeciliğine karşı mücadele veren Kenyalı özgürlük savaşçıları Mau Mau bu köşkü yaktı. Köşk 1954 yılında yeniden inşa edildi. Köşke çıkan uzun ve dolambaçlı yol boyunca yaşayan ihtiyar yerliler Kraliçe'nin 1983 yılında bölgeye yaptığı ikinci ziyareti sevgiyle hatırlarken bu ziyaret sayesinde bu mahallenin haritada bir yer kazandığını söylüyor. 

Fakat Treetops, Kraliçe'nin hayatının sonuna dek açık kalmadı. Pandemi sırasında turizmde yaşanan düşüşün ardından geçen yıl kapılarını kapattı. Aberdare ormanındaki bu görkemli köşk tozlu merdivenleri ve örümcek ağlarıyla kaplanmış pencereleri ile yalnızlığı ve terk edilmişliği çağrıştırıyor. Burada avcılık yapan bir bölge sakin, ziyareti sırasında Kraliçe ile doğrudan etkileşime giren çoğu kişinin artık hayatta olmadığını anlatıyor. Ağaç ev, Kraliçe'nin resimleri ve ziyaretlerine dair hikayelerle süslenmiş ancak Kraliçe hakkında çok az hikaye aktarılmış. Belirsiz hatıralar monarşinin Kenya’da solan itibarının bir göstergesi.

Nairobi sokaklarında yas yok
Kraliçe'nin ölümü Perşembe günü duyurulur duyurulmaz Kenya'da tepkiler gecikmedi. Ülke liderleri kraliçenin “kaybından dolayı duydukları büyük üzüntüyü” ifade eden mesajlarla Kraliçe'yi saygıyla andı, Politikacılar “insanlığa özverili hizmetin ikonu" olan kraliçeyi selamladı ve İngiliz Milletler Topluluğu'nun "hayranlık uyandıran" liderliğini övdü. 

Kraliçe'nin ölüm haberinin büyük yerel gazetelerin manşetlerine taşınması ve sosyal medyada gündeme oturması üzerine Kenya Devlet Başkanı Uhuru Kenyatta ülkede dört günlük yas ilan etti.

Ancak Nairobi sokaklarındaki pek çok insan haberlere kayıtsız kaldı, ya da neredeyse zaten olan biten habersizdiler. Bazı genç Kenyalılar bu olay hakkında konuşurken oldukça mesafeliydi. Birçoğu için kraliçe onlara en fazla The Crown gibi popüler TV dizilerindeki kurgusal karakterlere yansıdığı kadarıyla yakındı.

Sömürge imparatorluğunun kötülükleri
İnternete yayılan bir eleştiri dalgası patlak verdi. Kraliçe’nin hükümdarlığı döneminde 1952-1960 yılları arasında İngiliz askerleri Mau Mau ayaklanmasının doruğa ulaştığı dönemde Kenyalılara karşı yaygın bir zulüm uygulamıştı. 

Yaklaşık 1,5 milyon Kenyalı toplama kamplarına zorla götürülmüş ve burada işkence, tecavüz ve diğer insan hakları ihlallerine maruz bırakılmıştı. 

Daha sonra hazırlanan raporlar, acımasız baskılarına dair tüm resmi kayıtları yok etmek ve gizlemek için İngilizlerin yoğun çaba sarf ettiğini ortaya koydu.
 
Kenya halkının hafızasını silemediler
Araştırmacılar tarihin silinmesinin günümüze kadar uzanan sonuçları olduğunu söylüyor. Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Üniversitesi-Afrika'da Siyaset ve Uluslararası İlişkiler alanında çalışan Kenyalı yardımcı doçent doktor Njoki Wamai, "Okulda sömürge imparatorluğunun kötülüklerini öğrendiğimi hatırlamıyorum" diyor ve ekliyor: "Çoğumuz kendimizi kamusal alanlarda eğitmek zorunda kaldık ve Kenya'daki sömürge eğitiminin mirası nedeniyle Kraliçe'ye saygı duyuldu, o ikonik bir figürmüş gibi tarif edildi.”

Resmi tarihten silinse de İngiliz sömürge yönetimine dair yürek burkan hikayeler Kenya halkı tarafından nesilden nesile anlatılarak bugünlere kadar ulaştı. "Büyükanne ve büyükbabalarınızla oturduğunuzda ve size hikayelerini anlattıklarında, acı neredeyse elle tutulur bir hal alıyor. Bunu hissedebiliyorsunuz," diyen Nyambura Maina, "Halkımızın çektiği acılar yerine başkalarının çektiği acıları merkeze almayı reddediyorum” diye konuşuyor.

Kraliçeyi değil, özgürlük savaşçılarını anıyorlar
33 yaşındaki Kikonde Mwamburi şöyle diyor:"Ölüm, onun acımasız mirasını aklamak için kullanılmamalı. Bu anlayışsız kültürün genç nesiller tarafından sorgulanmasına seviniyorum."

Bazı Kenyalılar ise Kraliçe'ye saygılarını sunmak yerine özgürlük hareketini onurlandırmayı tercih etti. "Mau Mau" ve "dedan kimathi" ya da "özgürlük savaşçısı" kelimeleri sabahın erken saatlerinden itibaren sosyal medyada trend oldu.

Kenya’da halkın hisleri, ülke yönetiminden gelen övgü dolu açıklamalarla tam bir tezat oluştururken Dr. Wamai, "Siyasi elitler imparatorluktan ya siyasi ya da ekonomik güç yoluyla yararlanageldiler" diyor. Wamai, İngilizlerin bıraktığı şiddet mirasının ekonomik nedenlerle küçümsendiğine inanıyor., 

Kenya, Birleşik Krallık ile güçlü ekonomik ve ticari bağlara sahip ve üyeliği ülkelerin lobi kapasitesini güçlendiren ve iş ve eğitim fırsatları sağlayan İngiliz Milletler Topluluğu'nun bir parçası.

Kral Charles zorlanacak
Ancak [İngilizcesi Commonwealth olan] bu birliğim jeopolitik olarak ne kadar geçerli bir model olup olmadığı son yıllarda sorgulanmaya başlanmışken Kral 3. Charles İngiliz Milletler Topluluğu ülkeleriyle bağlarını güçlendirmek ve İngiltere'nin yumuşak gücünü sağlamlaştırmak gibi görevlerin baskısını hissedecek. 

Bu yılın başlarında kraliyet ailesinin bu yöndeki çabaları, siyasi liderlerinin ve halkının kölelik tazminatı ve "insanlığa karşı işledikleri suçlar için tam ve resmi bir özür" çağrısında bulunduğu Jamaika'da sekteye uğradı.

Kraliçe 70 yıllık hükümdarlığı boyunca aralarında Kenya'nın birçok devlet başkanının da bulunduğu İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinin liderleriyle güçlü ilişkiler kurdu. Uzmanlar, dünyanın dört bir yanındaki eski sömürgelerde İngiliz imparatorluğuna yönelik eleştirilerin arttığı bir dönemde Kral Charles'ın bu bağları sürdürme konusunda zorlu bir görevle karşı karşıya kalabileceğini ve sömürge adaletsizliklerini ele alması için artan çağrılarla karşılaşmasının beklenebileceğini söylüyor.

Orijinal link: https://www.theguardian.com/world/2022/sep/12/queen-death-kenya-colonial-rule-mau-mau-uprising