Lurlar kimdir?

Forum Haberleri —

  • Lur, belki de birbiriyle farklı şekillerde bağlantılı olan en az üç farklı kimlik formasyonunu içeriyor. Bu a) (tarihsel) siyasi bir kimlik, b) etnik bir kimlik, c) dini bir kimliktir. Lur kimliğinin bu üç yönü sıklıkla karıştırılmakta, şu ya da bu argüman için kullanılmaktadır.
  • Kendilerine Lur diyen Kürt gruplar var ve bundan bağımsız olarak, Kürtlerden birçok açıdan farklı olan ve kendilerini Kürt olarak görmeyen bir Lur halkı ya da onların deyimiyle "Lur kavmi" vardır. Kürtlerle çok yakın akrabadırlar ve binlerce yıl öncesine dayanan ortak bir tarihe sahiptirler

Xwedêda DİLXERÎ

Belki de bu sorunun artık bir açıklığa kavuşturulması gerekiyor. Çünkü hem Kürt kamuoyunda hem de uzman çevrelerde Lur ismiyle ilgili hala çok fazla kafa karışıklığı ve karmaşıklık var. Bu nedenle, beklentileri boşa çıkarmamak için, burada amaç bu soruya kesin bir yanıt vermek değil de, sadece bir ilk yaklaşım denemesi yapmak istiyorum. Gerek bilimsel ve yarı-bilimsel tartışmalarda gerekse siyasi çevrelerde Lurların Kürtlerin bir parçası olduğu, daha doğrusu Kürt halkının 4-5 büyük grubundan biri olduğu uzun zamandır iddia edilmektedir. Bildiğimiz gibi bu iddialar yeni değil. İslam kaynaklarında Kürt aşiretlerinden ilk bahsedilen yerlerde Luriyye diye bir Kürt aşireti geçer. Yine Şerefhan 16. yüzyılda Şerefname’sinde Kürtlerin Kurmanc, Lur, Goran ve Kelhor olmak üzere dört şubeden oluştuğunu söyler. Sadece o değil, birkaç istisna dışında ondan sonra gelen tüm Kürt yazarlar da Lurların Kürt olduğunu iddia etmişlerdir. Bunun Şerefhan veya diğer yazarlar zamanında ne kadar doğru olduğu ayrı bir konudur, ancak bugün bu varsayımları doğrulamak veya tamamen çürütmek gerçekten kolay değildir. Çünkü birazdan göreceğimiz gibi, ortada bir sorun var.

Aslında Güney Zagros Dağları'ndaki pek çok farklı grup tarafından farklı anlamlarla ve aynı zamanda farklı siyasi niyetlerle sahiplenilmiş bir isimle karşı karşıyayız. Lur, Şiraz'dan Kirmanşah'a kadar etnonim ya da basit bir sosyonim olarak karşımıza çıkıyor. Nihayetinde hangisinin nereye en iyi uyduğunu belirlemek gerçekten zor. Bu isim etnopolitik dönemlerden öncesinde kalma bir kalıntıdır ve hala eski kimlik inşalarının izlerini ve unsurlarını taşımaktadır, velhasıl bunların bir kısmı günümüze kadar korunmuştur. Bu nedenle modern tahayyül ve terminolojimizle bu alanda faliyet gösterirken dikkatli olmamız gerekmektedir. Genel olarak, bugün burada Lur olduğunu iddia eden üç grup tespit edebiliriz.

Kürt gruplar: Bunlar Güney Kürtçe lehçelerini konuşan, Kelhur olmayan ve bazen lehçelerine Luri de diyen Kürtlerdir. Tıpkı Güney Kürtçe lehçelerini konuşanların, özellikle de Yaresani inancına mensup olanların kendi lehçelerine “Gorani” demeleri gibi. Bu da dilbilimsel açıdan doğru değildir, Gorani (Hewrami) Kürtçenin ayrı bir lehçe grubudur. Tüm bunlar Güney Kürdistan'da gruplar arası bir özdeşleşmenin olmadığını göstermektedir. Lur ya da Goran burada Kurmanc ya da Soran'a tabirleriyle kıyaslanarak anlaşılabilir. Bunun dışında küçük Turki gruplarda vardır, bu ismi benimseyen. Ancak modern bilimsel literatürde, özellikle de İran araştırmalarında Lur, Bahtiyari, Mameseni, Feyli-Lur (veya Luristani Lurları), Boyir Ahmed, Kuhgilayu ve diğer bazı küçük gruplardan oluşan büyük aşiret grupları olarak anlaşılmaktadır. Bu grupların temel özelliği, Kürt lehçelerinin aksine Farsçanın da ait olduğu İran dillerinin güneybatı koluna ait olan Lur lehçelerini konuşmalarıdır.

Birçok dilbilimci daha önce Luri lehçelerinin basitçe Farsça "köylü lehçeleri" olduğuna işaret etmişti. Kürt lehçeleri ise Aryen dillerinin kuzey-batı koluna aittir. Lur aşiretçiliği ve genel olarak Luristan ve Kürdistan’daki sosyal örgütlenmeleri birbirine çok benzemekte. Zaten aşiretler arası sınırlar akıcı bir seyirde Güney Kürdistan ve Luristan’da. Fakat bunu söylemek gerek, Lurlar kendilerini Kürtlerin çoğunluğundan açıkça ayıran bazı etnik ve kültürel özelliklere de sahiptir. Bunlar arasında dilin yanı sıra müzik, dans ve giyim kuşamları de yer almaktadır. Öz imajlarından da bahsetmek gerekir. Kendilerini Kürt olarak tanımlayan Lur kökenli insanlar da olmasına rağmen, çoğunluğu Lur etnisitesinin bağımsızlığına açıkça inanmaktadır. Bir keresinde Luristanlı bir Feyli Lur'a Kürt olup olmadığını soran C.J. Edmonds'a Lur olduğu, ancak Kürtlerle Lurların kardeş olduğu söylenmiştir. Onun anlatısına göre, üç kardeş varmış. Biri kuzeye göç etmiş, bu Kürtlerin atası, biri güneye göç etmiş, bu Bahtiyarilerin atası ve biri de Luristan’da kalmış, bu da Lurların atası. O burada Lurlar derken ilginçtir sadece bugünkü Luristan ve İlam vilayetlerindeki Lurları kastetmiş görünüyor. Ki bu bugün de hala böyledir, diğer gruplar görece daha bağımsızlar ve Lur ismini sadece üstkimlik bağlamında kulanırlar.

Peki bu isim etrafındaki yuvalanma nasıl ortaya çıkıyor? Çünkü bugün Lur olarak anlaşılan şey, etnik oluşumunların neye benzemesi gerektiğine dair tahayyülerimizle, kavramlarımızla hiç uyuşmuyor. Lur, belki de birbiriyle farklı şekillerde bağlantılı olan en az üç farklı kimlik formasyonunu içeriyor. Bu a) (tarihsel) siyasi bir kimlik, b) etnik bir kimlik, c) dini bir kimliktir. Lur kimliğinin bu üç yönü sıklıkla karıştırılmakta, şu ya da bu argüman için kullanılmaktadır. Nitekim, ister alt kimlik ister üst kimlik olsun, Lur olduğunu iddia eden birçok Kürt grubu var. Yukarıda da belirtildiği gibi Feyli Kürtleri ya da Lek Kürtleri, ama aynı zamanda Kürtçe konuşan diğer küçük gruplar da Lur olduklarını iddia ediyorlar. Bunun çeşitli nedenleri var, tarihsel ve siyasi nedenler. İsterseniz bunlara kısaca değinelim.

Şerefname'de de ayrıntılı olarak anlatılan Luristan’da hüküm sürmüş iki güçlü hanedan vardır: Fedlaviler ve Hurşidiler ya da Pers geleneğindeki adlarıyla Büyük Lur (Fedlaviler) ve Küçük Lur (Hurşidiler). Bunların himayesinde yüzyıllar boyunca etnik ve kabileler üstü bir kimlik oluşmuşa benziyor ki bunun izleri hala Lur isminde karşımıza çıkayor. O zaman Lur, "Lur Ülkesi"nde bu hanedanların tebaası olarak yaşayan tüm insanlara söyleniyordu. Bu, bugün güney Zagros halklarının özkimlik anlayışlarında karşılaştığımız kalıntılardan biridir.

Bir başka neden de Perslerin ya da İran devletinin, güçlü Kelhor aşiretine mensup olmayan Şii Kürtleri yüzyıllar boyunca Lur olarak adlandırmasıydı ve bu terim burada da etnik ve hatta diller üstü bir işlev görüyordu. Aşiretler dilleri açısından farklılaşıyordu: Bazıları Lorzeban, diğerleri Kordzeban, yani Lurice konuşanlar ve Kürtçe konuşanlar. Bu arada, bu daha sonra yerini Lek ismine bıraktı. Şii Kürtler 18. yy itibariyle Lek olarak adlandırılmıştır.

İki "Lur hanedanı" gönüllü olarak Safevilere katıldıktan ya da onlar tarafından ortadan kaldırıldıktan sonra, Safevi hükümdarları Hurşidilerin yönetici ailesi olan Çengrevi ailesini Feyli-Luristanı Valisi olarak atamışlardır. Bu valilik bir hayli güçlü ve yaklaşık 300 yıl boyunca Feyli Luristan’ın, günümüzün Luristan ve İlam Ostanlarını, yerelde yönetme yetkisini ellerinde bulundurmuş, gerçekten otonom bir karektere sahipmiş. Hem Safeviler nezdinde hem de yerel Kürt ve Lur aşiretler arasında büyük bir prestije sahiptiler. Bu dönemde, asi aşiretlere karşı valileri desteklemek adına çok sayıda Kürt aşiretinin uzaklardan buraya getirildiğini görüyoruz. Minorsky'ye göre, örneğin Lekler, böyle bir seferin parçası olarak Luristan'a gönderilmişlerdir. Feyli Luristanı valiliği yöredeki kimlik anlayışına da damgasını vurmuş gibi görünmektedir. Nitekim bu gün bile hem Lur hem de Kürt tarafında Feyli olduklarını söyleyen ve Feyli kimliğini benimseyen insanlar var. Vali'nin Kürt (Lek) Zend hanedanı tarafından tahttan indirilmesinden sonra Lur Feyliler Bala Grava ve Delfan gruplarına ayrılırken, Kürt Feyliler şimdi İlam ve Kirmanşah'ta ve kısmen de sınırın diğer tarafında Irak'ta yaşamaktadır. Her ikisi de hala Feyli olduklarını söylemekte, biri Lurların bir alt grubu olarak, diğeri ise Kürtlerin bir alt grubu olarak.

Gördüğünüz gibi, bu konuya ışık tutmak hiçte öyle göründüğü gibi kolay değil. Gerçek şu ki, yukarıda belirtilen nedenlerle kendilerine Lur diyen Kürt gruplar var ve bundan bağımsız olarak, Kürtlerden birçok açıdan farklı olan ve kendilerini Kürt olarak görmeyen bir Lur halkı ya da onların deyimiyle "Lur kavmi" vardır. Kürtlerle çok yakın akrabadırlar ve binlerce yıl öncesine dayanan ortak bir tarihe sahiptirler; bu da ikisini sık sık bir araya getirerek bir kader birliği oluşturmalarını sağlamıştır. Ancak bugün işler farklı, kendimizi nasıl anladığımız, nasıl tanımladığımız, nasıl gördüğümüze bakınca, her iki tarafta da, tarih bize şimdilik farklı bir istikamet gösteriyor.

paylaş

   

Yeni Özgür Politika

© Copyright 2025 Yeni Özgür Politika | Tüm Hakları Saklıdır.