Melankoli:  Ölülerle birlikte ölmek

ZABEL MİRKAN / İSTANBUL

“Bir kayıp yaşamış herkes, tükenme duygusunun rahatsız edici ritmine aşina olur, tükenme duygusunu da muhtemel bir dehşet hissi izler. Keder kayba verdiğimiz tepkidir, yas ise bu kederi işlemden geçirme şeklimizdir. Kaybettiğimiz insanlara dair her anı ve beklenti tekrar canlandırılmalı ve onların bizi sonsuza dek terk ettikleri gerçeğiyle yüzleşilmelidir.”

Darian Leader 1965 doğumlu, İngiliz psikanalist ve yazar. Leader, Londra’daki St. Paul’da eğitim gördü. Cambridge’de Felsefe ve ardından Paris’te Bilim Tarihi bölümünde çalıştı. Freudyen Analiz ve Araştırma Merkezi’nin kurucu üyesi olan Leader’in Türkçeye çevrilmiş pek çok kitabı var. Bunlardan belki de en bilinenlerinden biri, yazarın “Delilik Nedir?” adlı kitabı.

Leader, “Delilik Nedir?”de gayet ”normal” görünen, ama günün birinde ağır suçlar işleyebilen insanları inceleyerek deliliğin ne olduğuna dair bakışımızı değiştirmemiz gerektiğini savunuyordu: “Harold Shipman’ı düşünün mesela. 250’den fazla cinayet işlemiş, ama yıllarca saygın bir hekim olarak görev yapıp insanların takdirini kazanmıştı... Tıp alanındaki en güncel araştırmalardan haberdardı, tutulan ve yoğun çalışan bir muayenehane işletiyordu. Nazik ve düşünceli bir insan, mükemmel bir dinleyiciydi. Fakat bir yandan da pek çok hastasını özenle öldürmekteydi. Psikiyatristler tarafından muayene edilirken, bariz ‘akıl hastalığı’ emarelerinden hiçbirini göstermemişti.”

Depresyon, Yas ve Melankoli

Yine Encore Yayınları tarafından Türkçeye çevrilen başka bir kitabıyla karşımızda Leader: “Depresyon, Yas ve Melankoli”. Depresyon, Yas ve Melankoli’de Darian Leader, yas tutmanın ve melankolinin depresyon dediğimiz şeyin kalbinde yattığını ama bunların iç yaşamımıza etkilerini tam olarak kavrayamadığımızı savunuyor. Kayıp deneyimine nasıl tepki verdiğimize daha derinden bakarak bizi, eğer izin verirsek yıkıma yol açabilecek duyguların kıskacından kurtarmayı amaçlıyor.

Mevcut depresyon anlayışından vazgeçilmesi gerektiğini öne süren Leader, mevcut anlayış yerine, depresyon dediğimiz şeyi karmaşık ve her daim farklı insan hikâyelerinden kaynaklanan bir dizi semptom olarak görmemiz gerektiğini söylüyor ve ekliyor: “Depresyon pek çok farklı durum için kullanılan muğlak bir terimdir. Yas ve melankoliyse insan hayatının bir parçası olan kayıplarla nasıl başa çıktığımıza -ya da başa çıkamadığımıza- ışık tutacak daha kesin kavramlardır.”

Depresyon’dan sonra yas ve melankoli arasında da keskin bir ayrım yapan yazar, kitapta ağırlıklı olarak kaybı yaşayan öznenin deneyimine odaklanıyor ve esasen sürecin o özne için nasıl şekillendiğine dikkat kesiliyor. Yas ve melankoli için gayet açık ve aslında sert bir ifade kullanarak, yas tutarken ölenler için kederlendiğimizi ama melankolide o ölülerle birlikte öldüğümüzü söylüyor. Depresyon fikrinin sadece yüzeysel davranış özelliklerine işaret eden tanımlayıcı bir terim olarak kullanılması gerektiğini öne süren yazar, günümüzde depresyona dair tartışmaların bazılarına kısaca değindikten sonra Freud’un teorilerini ayrıntılı bir biçimde ele alıyor.

Yas tutmak artık zor bir hâle mi gelmiştir?

Çığır açan erken dönem çalışması göz önünde bulundurulduğunda, Freud aslında yası bireysel bir görev olarak görüyordu, oysa belgelenmiş her toplum, toplu yas ritüellerine merkezi bir önem verir. Yaşanan kayıp giyinme ve yeme-içme alışkanlıklarında görülen değişikliklerden, oldukça stilize anma seremonilerine kadar uzanan törenler, gelenekler ve kodlar sistemi aracılığıyla topluluğun bünyesine işlenir. Bu sistem sadece ölen kişiyi ve onun ailesini değil, daha büyük sosyal grupları da ilgilendirir. Ama kayıp neden toplumsal olarak ele alınır? Ve eğer bugünün toplumları bu tür toplu gösterilere karşı şüpheyle yaklaşıyorsa ve ölümden duyulan kederi gittikçe daha özel bir olay hâline getiriyorsa, bunun yas üzerinde de bir etkisi olabilir mi? Toplumsal yas ritüellerinde yaşanan erozyon yüzünden yas tutmak artık daha zor bir hâle mi gelmiştir? İşte Darian Leader, tam da bu açıdan yasın başka insanları da gerektirdiğini öne sürüyor kitapta.

Leader, yasın kayıp aracılığıyla düşünme sürecinin gerçekleştiğine işaret eden dört özelliğini tamamlıyor ve kitabın son bölümünde de Freud’un fikirlerine yaslanan bir melankoli taslağı çizerek, bu acı verici ve yıpratıcı durumda yaratıcılığın kilit konumu üzerine bir açıklama sunuyor.

 

Depresyon, Yas ve Melankoli

Darian Leader     /    Encore Yayınları   -  2018