• "Ben ekonomistim, faiz sebep enflasyon sonuç" ve "Bir Müslüman olarak naslar neyi gerektiriyorsa onu yapmaya devam edeceğim. Hüküm bu" diyerek, faizi düşüren ama enflasyonu da düşüremeyen, TL'yi değersizliğin dibine çeken Türk Cumhurbaşkanı Erdoğan, işin içinden çıkmayınca atadığı yeni ekonomi ekibi marifetiyle faiz arttışına gitti.
• Merkez Bankası, politika faizini 650 baz puan artırarak yüzde 15’e çekti, ancak piyasanın beklentisini karşılamadı. Bu oran, dövizde ‘ters’ etki yaptı. Dolar/TL, faiz kararı açıklandıktan yarım saat sonra 24’ü; euro/TL, 26,65’e yükseldi. Karar öncesinde 492 baz puan seviyesinde olan Türkiye’nin kredi risk primi, 518 baz puana yükseldi.

Türk ekonomi yönetimindeki değişikliklerden sonra beklenen faiz artışı geldi. Merkez Bankası (MB), 650 baz puan artışla politika faizini yüzde 15’e çıkardı.

Türk Cumhurbaşkanı Erdoğan, faiz politikasında ısrar edince ekonomi krize girmiş, işleri toparlaması için Mehmet Şimşek ve Gaye Erkan gibi ‘piyasanın sevdiği’ isimler göreve getirilmişti. Yeni yönetimin ekonomi politikalarını ‘normalleştirmesi’, dünkü toplantıda da Merkez Bankası’nın faiz artırması bekleniyordu. Uzmanlar ve uluslararası kuruluşlar, faiz artırımının önemli olduğunu vurgularken, yüzde 15-40 arasında rakamlar dillendiriliyordu. Bank of America ve Goldman Sachs, faiz oranının yüzde 40’a çıkarılması gerektiğini savunuyordu. Deutsche Bank, bir-iki ay içerisinde faizin yüzde 25 çıkarılmasını bekliyordu. Morgan Stanley’nin tahmini yüzde 20, JP Morgan’ınsa yüzde 25’ti. Moody’s de politika faizini yüzde 25-30 seviyesinde olan TL mevduat faizlerine yaklaştırmasını bekliyordu. Bloomberg Economics ise faizin yüzde 15’e çıkarılacağını tahmin ediyordu.

MB, kur krizini tetikleyen Eylül-Aralık 2021 arasındaki 500 baz puanlık faiz indiriminin ardından faiz oranı yüzde 14’e çekilmiş ve Ocak 2022 itibarıyla indirime ara vermişti. MB, Ağustos 2022’de yüzde 80’i aşan resmi enflasyona rağmen uzun bir aradan sonra politika faizini 100 baz puan indirerek yüzde 13’e çekmişti. Eylül'de 100, Ekim'de 150 baz puanlık indirim gelmişti. Türk Cumhurbaşkanı Erdoğan, 22 Ekim 2022’de “Faiz inşallah tek haneli rakama inecek. Faiz zulmünden yatırımcılarımızı, vatandaşımızı kurtaracağız” demişti. Kasım'da faiz 150 baz puan daha düşürülerek yüzde 9’a çekilmişti. Bir süre yüzde 9’da kalan faiz, 6 Şubat 2023 depremlerinden sonra 8,5’e indirilmişti. Sonraki dört aydaysa sabit bırakılmıştı.

Geri adım atıldı

Ekonomi yönetimindeki değişikliklerden sonra beklenen faiz artışı geldi. Merkez Bankası (MB) 650 baz puan artışla politika faizini yüzde 15’e çıkardı. Para Politikası Kurulu’nun (PPK) toplantı sonrası yaptığı açıklamada, şunlar öne çıktı:

* Kurul, dezenflasyonun en kısa sürede tesisi, enflasyon beklentilerinin çıpalanması, fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın kontrol altına alınması için parasal sıkılaştırma sürecinin başlamasına karar vermiştir.

* Küresel ekonomide enflasyon düşerken, halen uzun dönem ortalamalarının çok üzerinde seyretmekte.

* Ülkemizde, yakın döneme ilişkin göstergeler enflasyonun ana eğiliminde yükselişe işaret etmekte. Bu gelişmede yurtiçi talepteki güçlü seyir, maliyet yönlü baskılar ve hizmet enflasyonundaki katılık belirleyici.

* Kurul, bu unsurlara ek olarak fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın enflasyon üzerinde ilave olumsuz etki yapacağını öngörmekte.

* Kurul politika faizini enflasyonun ana eğiliminin gerilemesini ve orta vadede yüzde 5 hedefine ulaşmasını sağlayacak parasal ve finansal koşulları oluşturacak şekilde belirleyecek.

* Enflasyon görünümünde belirgin iyileşme sağlanana kadar parasal sıkılaştırma gerektiği zamanda ve gerektiği ölçüde kademeli olarak güçlendirilecek.

* Enflasyon ve enflasyon eğilimine ilişkin göstergeler yakından takip edilecek ve TCMB, fiyat istikrarı temel amacı doğrultusunda elindeki tüm araçları kararlılıkla kullanmaya devam edecek.

* Parasal sıkılaştırma sürecinin başlaması ile para politikasının etkinliği artacak. Bununla birlikte, fiyat istikrarının sürekliliğini sağlamak hedefiyle, TCMB cari dengeyi iyileştirecek stratejik yatırımları desteklemeye devam edecek.

* Kurul, mevcut mikro- ve makro ihtiyati çerçeveyi, piyasa mekanizmalarının işlevselliğini artıracak ve makro finansal istikrarı güçlendirecek şekilde sadeleştirecek.

* Sadeleşme süreci, etki analizleri yapılarak kademeli olacak.

Halbuki Mayıs toplantısında, depremin olumsuz etkilerine rağmen enflasyon seviyesinde ve eğiliminde iyileşmeler olduğu belirtilerek, “Uygulanan bütüncül politikaların desteğiyle enflasyonun seviyesinde ve eğiliminde iyileşmeler devam etmekle birlikte, depremin yol açtığı arz-talep dengesizliklerinin enflasyon üzerindeki etkileri yakından izlenmektedir” denilmişti. Yine Mayıs toplantısında ‘liralaşma’ stratejisi kapsamında ‘büyüme’ için gerekli adımların atılmaya devam edileceği söylenmişti. Bu uğurda da faiz sabit bırakılmıştı. Ayrıca, önceki toplantıların aksine ‘büyüme’ sözcüğüne ve ‘liralaşma’ stratejisine Haziran toplantısının özetinde hiç yer verilmedi. Mayıs toplantısında yabancı merkez bankalarının artış döngüsünü sonlandıracağı da öne sürülmüştü.

Ekonomistler yetersiz buldu

Merkez Bankası’nın politika faizini 650 baz puan artırarak yüzde 15’e çekmesi ekonomistlerce yeterli görülmedi.

Tunç Şatıroğlu, beklentinin altında kalındığı sürece doğru yola girildiğinden bahsetmenin mümkün olmadığını belirterek, "Yüzde 15 faizle enflasyonla mücadele edemezsiniz. Geçmiş olsun" dedi.

Özgür Demirtaş, artış oranı ve açıklamayı "vitrin-makyaj politikası" olarak özetledi. Uğur Gürses de yetersiz faiz artışına karşılık, sıkılaşmanın devamı için kuvvetli bir işaret de olmadığını belirterek, şunları söyledi: "Siyasi direktifle iş yapanlar, 'gerektiği zaman'ı muğlak bırakır, 'gerekli ölçüyü' de açık bırakır, gelecek toplantılara da işaret veremez..."

İris cebe ise negatif faizle hızla değersizleştirdikleri TL dolayısıyla üretilen 'iralaşma' kelimesinin metinden çıkarıldığına işaret ederek, 'faiz sebep enflasyon sonuç bakışı' reddedildiğini, 'nas'ın şimdilik iptal edildiğini ama beklentilerin en dibinin gerçekleştiğini söyledi.

Mahfi Eğilmez de faiz artışını yapısal reformlar izlemezse ekonomiyi toparlamanın mümkün olmadığını yazdı.

Nesrin Nas'a göre; ekonomi yönetimi, piyasalara "biliyorum yetmez ama ben rasyonele döneceğim" mesajı veriyor. Burada doları 23-25 bandına oturtmaya çalışıyorlar.

Türkiye’de dört başı mamur bir iktisat politikası uygulamanın siyasi ve sosyal zemininin olmadığının altını çizen Serkan Özcan ise faiz kararının, gerçekler ile makyaj politikalar arasındaki sarmalın sürüp gideceğini gösterdiğini vurguladı. Özcan, "Ya adam akıllı enflasyonun belini kırarız ya da tarihimizde görmediğimiz bir bedelle derin bir iktisadi kriz daha yaşarız" dedi.

Önceki 'modelin' tam olarak 'öldüğünden' hiçbir zaman emin olunmayacağını kaydeden Ümit Akçay'a göre; önceki, 'iş bilmezlik' nedeniyle değil, birbiriyle yarışan modellerden biri olduğu için uygulandı. Hangisinin ne zaman uygulanacağını, yapısal kısıtlar ve siyasi elitin dönemsel çıkarları şekillendiriyor. Akçay, dünkü karardaki iki anahtara dikkat çekti;

* Sıkılaşma ve sadeleşme 'kademeli'

* TCMB cari dengeyi iyileştirecek stratejik yatırımları desteklemeye devam edecektir.

Mustafa Sönmez, hem enflasyon yüksek ve yükselmeye devam edecek denilmesi hem de yüzde 40 enflasyonun 25 puan altında kalacak politika faizi ile top çevirmelisini, 'sade suya tirit' olarak tanımladı. Sönmez, "Bu mış gibi yapmanın bir bedeli var; yüksek enflasyon.

Türk Lirası tepetaklak

Merkez Bankası’nın faiz kararından sonra Türk Lirası (TL) tepetaklak düşüşe geçti. Yeni ekonomi yönetimin başa gelmesiyle dolar/TL ve euro/TL yaklaşık yüzde 20’ye yakın yükselmişti. Kurlar bir süredir de sabit seyrediyordu. Faiz, 650 baz puan artışla yüzde 15’e çıkarılınıca ‘ters’ etki yaptı. Faiz kararı öncesi 23,5 seviyesinde olan dolar/TL faiz kararı açıklandıktan yarım saat sonra 24.40'ı geçti. Aynı şekilde euro/TL, faiz kararından önce 25,9 seviyesindeydi. Faiz kararından sonra 26,85’e yükseldi.

Karar öncesinde 492 baz puan seviyesinde olan Türkiye’nin kredi risk primi, karar sonrasında 518 baz puana yükseldi.

Karar öncesi ve sonrasında Borsa İstanbul’da BIST 100 endeksinde sert dalgalanma oldu. Karar sonrasında yüzde 2’nin üzerinde artıya geçen endeks, daha sonra kazanımlarının bir kısmını geri verdi.

Erdoğan ne demişti?

Türk Cumhurbaşkanı Erdoğan, 18 ay önce ekonomistlerin faiz politikası eleştirilerine "Bu görevde olduğum sürece faizle mücadelemi sonuna kadar sürdüreceğim" yanıtını vermişti. "Benim alanım ekonomi, ben ekonomistim' diyerek Türkiye'yi 2022'ye yeni bir ekonomi modeliyle sokan Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Erdoğan, ekonomistlerden “faiz sebep, enflasyon neticedir” tezine gelen eleştirilere o dönem “Bu konuda nas ortada. Nas ortada olduğuna göre sana, bana ne oluyor?” diye cevaplamıştı. Eleştirilerin devam etmesi üzerine Erdoğan, bir kez daha dini referanslar vererek şöyle demişti:
“Neymiş efendim? Faizleri düşürüyormuşuz. Benden başka bir şey beklemeyin. Bir Müslüman olarak naslar neyi gerektiriyorsa onu yapmaya devam edeceğim. Elhamdülillah biz doğru yoldayız. Çünkü faiz, zengini daha zengin, fakiri daha fakir yapar hükmü bize öyle sıradan gelen bir hüküm değil.”

Erdoğan'ın ‘yeni ekonomi modeli'ni ilan ettiği 30 Kasım'da 12,96 olan dolar/TL kuru, 20 Aralık'ta 18,36'ya kadar yükselmişti. TCMB rezervleri kullanılarak ve kur korumalı mevduatla TL tasarruflar dövize endekslenerek tutulmaya çalışılan dolar kurulu model hayata geçtiği tarihten bu yana neredeyse iki kat değer kazanarak 25 liraya dayandı.

TCMB'nin faiz indirimlerine başlaması öncesinde Ağustos 2021'de resmi yıllık tüketici enflasyonu yüzde 19,25'ti. TCMB'nin politika faizi de yüzde 19'du. Erdoğan'ın 'yeni ekonomi modeli'ni ilan ettiği Kasım'da ise enflasyon yüzde 21,31 olurken, politika faizi yüzde 15'e çekilmişti. Modelin uygulandığı dönemde resmi enflasyon 21 yıllık AKP hükümetleri döneminin yeni zirvesini gördü. 29 Ocak 2022’de “Faizle mücadelemi biliyorsunuz, faizi indireceğiz ve indiriyoruz. Bilin ki enflasyon da inecek, daha da düşecek. Döviz kuru istikrara kavuşur, enflasyon düşer, pahalılık ortadan kalkar. Bunların hepsi de gelip geçicidir” diyen Erdoğan, yıl içinde enflasyonu düşüremeyince vaatlerini 2023’e sarkıttı. “Herkes hesabını 2023’te yüzde 20 enflasyona göre yapsın” sözleriyle 2022 yılını bitirdi. Ancak enflasyon TÜİK'in açıkladığı son verilere göre yüzde 39,59 seviyesinde. ANKARA

 

*****

Hiçbir varsayımı tutmadı

Yeşil Sol Parti Grup Başkanvekili Meral Danış Beştaş, hükümetin ekonomideki hiçbir varsayımının tutmadığını söyledi.  Beştaş, Meclis’te düzenlediği basın toplantısında yükseltilen faize ve Türkiye’nin ekonomik adımlarına ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Beştaş, politika faizinin 15 çıkarılmasının iki temel sonucu ortaya çıkardığını söyledi:

* Bu Türkiye ekonomi modeli olarak yıllardır pazarlanmak istenen savsatanın çöktüğünün itiraf edilmesidir.

* Diğeri de Erdoğan’ın ‘faiz sebeptir enflasyon sonuçtur’ şeklinde yine saçma sapan iddiasının çöktüğünün de kabul edilmesi anlamına geliyor.

Türkiye ekonomi modeli denilen modelin nasıl içeriksiz; söylem olarak da savsata olduğunu ve Türkiye kamuoyunun aldatıldığını ifade ettiklerini hatırlatan Beştaş, "Keşke baştan bizi dinleseydiniz ama biz bugün haklı çıkmasaydık, ekonomi de çökmemiş olsaydı. Ekonomik enkaz bu kadar büyümeseydi. Hükümetin ekonomideki hiçbir varsayımları tutmadı, çünkü dünya gerçeklerinden tamamen kopuk bir şekilde hareket edildi. Sonuç olarak yaşadığımız hayat pahalılığı aldı başını gidiyor. Enflasyon 3 haneli rakamlara çıktı, emeğiyle geçinenler her geçen gün yoksullaşmaya devam ediyor. Özellikle büyük kentlerde en temel ihtiyaçların karşılanamadığı bir realiteyle karşı karşıyayız” dedi.

10 katına çıkan kiralar nedeniyle barınma sorunlarının çığ gibi büyüdüğünü, iktidarın bu inadı nedeniyle milyonların açlığa ve sefalete mahkum edildiğini kaydeden Beştaş, "İnadınızın maliyeti ne olacak, bunun sonuçlarına katlanan milyonlara ne yanıt vereceksiniz? Bunun hesabını kim verecek ve artan kiraların hesabını kim verecek? Bu soruların cevabını bir an önce vermeniz gerekiyor ama bunun hesabını biz toplumla birlikte sizden soracağız. Öyle yağma yok” şeklinde konuştu.