150 Kürtçe şarkıyı kurtardı

• Folklor derleyicisi Berivan Matyar, kaybolan dilin ve kültürün izinden giderek onlarca kadının ağzından dökülen stranları, atasözleri ve deyimleri "Stranên Dawetan" kitabında birleştirdi. 

Berivan Matyar, asimilasyon ve sindirme politikalarına karşı bir mücadele yöntemi olarak, kadınların anadillerinde söyledikleri stranları derleyip bir hafıza oluşturdu. Pasur (Kulp), Êlih (Batman) ve Farqîn’de (Silvan) onlarca kadınla yüz yüze görüşmeler yaptı; stranları, atasözleri ve deyimleri hem yazılı hem de nota ve ses kayıtlarıyla belgeledi.

Bu derlemelerden yola çıkarak hazırladığı "Stranên Dawetan" adlı kitabını okuyucuyla buluşturdu. Matyar, ANF’ye temel amacının ana dilini korumak ve yok olmaya yüz tutmuş kültürel hafızayı diriltmek olduğunu söyledi. 2016 yılında annesi ve teyzelerinden duyduğu anonim Kürtçe şarkıları kaydetmeye başlayarak dokuz yıl süren araştırmaları sonucunda yaklaşık 150 Kürtçe şarkı ile birçok atasözü, deyim ve tekerlemeyi kaybolmaktan kurtardı.

Berivan Matyar, "Stranên Dawetan" adlı derleme çalışmasıyla halkın kültürel mirasını hem yazılı hem de sesli formatta gelecek nesillere aktarmayı amaçlıyor. 

"Kürt halkı hem sanatı hem kültürüyle çok zengin bir geçmişe sahip. Ancak bu kültürü ne kadar tanıdığımızı bilmiyoruz. Biz çok sayıda dengbêj ve sözlü sanata sahibiz. Bunların nerede gizli olduğunu, kim tarafından söylendiğini her zaman merak ettim. Bu soruların peşinden giderek köy köy gezdim ve bu kitabı yazdım."

Yolculuğuma annemle başladım

Ailesinden de derlediği yaklaşık 50 stranı notaya dökerek kitabına ekleyen Matyar, "Bu yolculuğuma annemle başladım" dedi. Matyar, şarkıların yanı sıra halk arasında hâlâ düğünlerde söylenen ve geçmişten günümüze gelen geleneksel şarkıları, atasözlerini ve deyimleri de topladı. 

Dilin hafızasını da koruyor

Êlih, Farqîn ve Pasur’da 12 sanatçıyla birlikte 143 stranı ilk ağızdan dinleyerek notaya döken Matyar, kitabında bu şarkıları okuyucularına hem yazılı hem de ses kaydı ve notalarla dinleme imkânı sunuyor.

"Bu kitap sadece kültürel bir çalışma değil, aynı zamanda ana dilin hafızasını koruma çabasıdır. Hem kültürel hem de dilsel mirası kayıt altına almak istedik. Sahadaki folkloru ve kültürü net bir şekilde göstermek istedik. Bu alandaki eksikliklerin biraz olsun giderilmesi için bu çalışmayı yürüttük. Hem onlarca insanla temas kurduk hem de geçmişten bugüne söylenen stranları gün yüzüne çıkararak belgelemiş olduk ve böylece kaybolmalarının önüne geçtik.”

Kemuke’nin hikâyesi

Kitapta yer alan önemli bir detay da Farqîn’de yıllar önce bir baraj nedeniyle sular altında kalan Kemuke Köprüsü’nü anlatan bir stran.  Matyar, "Bu köprü, halk şarkılarında yaşamaya devam ediyor. Eğer bu stranı kaybetseydik, o köprünün varlığından bile haberimiz olmayacaktı.

Şehirlerde artık konuşulmayan dilli ve kelimeleri de stranlara ekledik. Stranlar bu noktada hem kültürel hem sosyolojik hem de tarihi mesajlar veriyor. Şarkılar sadece kültürel hafızayı değil, aynı zamanda tarihi ve ekolojik hafızayı da koruyor” diye belirtti.

Matyar, "Bu çalışma sadece asimilasyona karşı bir direnç değil, aynı zamanda ekolojik talan ve doğal afetlere karşı halkın hafızasını koruma çabasıdır. Kaybolan bir dil ve kültürün izlerini bulmak için bu adımı attım" dedi. AMED