2015 Sanatla direniş ve özgürlük yılı

2015 yılı AKP iktidarının kültür ve sanat alanına yönelik salonlardan sokaklara kadar her yerde baskı, sansür ve yasak uygulamalarının hissedildiği bir yıl oldu. İktidarın hangi oyunun sergileneceğinden, hangi filmin gösteriminin yapılacağına hatta neyin üretilmesi gerektiğine kadar karar vermeye çalıştığı 2015, aynı zamanda baskılara direnen kültür ve sanat insanlarının ‘sanatla özgürlük, sanatla direniş‘ tutumunu en güçlü şekilde ortaya koyduğu yıl oldu. Sanatçılar, sanatın iktidarın yanında değil, ancak karşısında olabileceğini birçok etkinlik ve üretimle, gerçekleştirdiği eylemle ortaya koydu. Kürdistan’da iktidarın asimilasyoncu politikalarına karşı kendi ‘özyönetim’ modelini ortaya koyan kültür kurumları, bundan sonra kültür komünleri şeklinde örgütlenme kararı aldı. Geçtiğimiz yıl, Rojava’da kurulan komünlere bu yıl, Kuzey Kürdistan’da Mêrdîn’in Nisêbîn ilçesinde kurulan ilk komün damgasını vurdu. Kürdistan’da kültürel soykırım sürecine karşı kendi etkinliklerini organize eden kültür kurumları baskı ve sansüre karşı sinema, tiyatro, edebiyat, müzik alanında anadilde etkinlikler düzenledi. Yılın en sevindirici gelişmeleri arasında Kürtçe çocuk televizyon kanalı Zarok TV’nin açılması oldu.

Kürt filmleri Festivallerde

Bakur’a yönelik engeleme girişimleri Avrupa’da da kendini gösterdi. Ancak, etkili olmadı. Belgesel Almanya’nın Leipzig kentindeki 58.Uluslararası Belgesel Festivalinde Avrupa prömiyerini yaptı. Ardından Stockholm ve Brüksel’de festivallerde gösterildi. Yine Kürt yönetmen Murat Eroğlu’nun, sebze halinde pazarcılık yapan 90’lı yıllarda köyünden İstanbul’a göç ettirilen baba Erdal ile 12 yaşındaki oğlu Merdan’ın bir gecelik hikayesine odaklanan ‘Şafakla Dönenler’ i 64.Uluslararası Mannheim-Heidelberg Film Festivali kapsamında yarışma filmi olarak gösterildi. Belçikalı Kürt yönetmen Sahim Ömer Halifa’nın “Bağdat Messi” filmi ödüller almayı sürdürdü. İsveç’in Göteborg kentinde yapılan ‘12. Uluslararası Exil Film Festivali’nin ana teması Kürdistan’dı. Avrupa’da en uzun erimli gerçekleştirilen 9.Londra Kürt Film Festivali, 9 uzun metrajlı film, 11 belgesel film ve 5’inci Yılmaz Güney kısa film yarışması kapsamında 10 kısa film ile seyirci ile buluştu. Festival kapsamında Shawkat Amin Korki’nin  ‘Bîranînên Li Ser Kevirî’ (Taşa işlenmiş anılar),  Ömer Leventoğlu’nunBerroj filmi, Hisham Zaman’ın  ‘Krala Mektuplar’ (Letter to the King), Kenan Korkmaz’ın ‘Gittiler: Sair ve Meçhul filmi’, Hüseyin Karabey’in  ‘Sesime Gel’, Erol Mintaş’ın ‘Annemin Şarkısı’, Batin Ghobadi’nin ‘Mardan’, Fariborz Kamkari’nin ‘Pitza A datteri’, Ömer Leventoğlu’nun ‘Mavi ring’ ve Ferit Karahan’ın ‘Cennetten Kovulmak’ ve  2 Ekim 2015 tarihinde Şırnak’ta katledilen Hacı Lokman Birlik’in başrolünü oynadığı ‘Bark’ filmi gösterildi. 

Kürt yönetmen Bülent Gündüz’ün usta dengbêj Egidê Cimo ile Delil Dilanar’ın Kürt müziği ve ritüelleriyle yeniden buluşmasının öyküsü üzerinden sürgünlük hikayesini anlattığı ‘Kürdistan Kürdistan’ filmi dünya prömiyerini Kanada’da Montreal Dünya Filmleri Festivali’nde yaptı. Yıl boyunca Kuzey Kürdistan’da çok sayıda film festivali düzenlendi. Mêrdîn’de düzenlenen Çerçi Film Günleri Nisêbîn’de gerçekleşen halk konseriyle başladı. Wan’da 2. Axtamara Film Günleri gerçekleştirildi. Êlih’te bu yıl 5. ve 6. Yılmaz Güney Kürt Kısa Film Festivali organize edildi. Yıl içinde direniş filmleri de gösterildi. Kürt kadın mücadelesini konu alan “Hêvî” ile Kobanê’de DAİŞ çetelerine karşı YPJ saflarında savaşan Elif Kobanê, Viyan Peyman ve Arjîn’in yaşamını konu alan “Nu Jîn” belgesel filminin galası yapıldı. Yılın son ayında ise, Paris’te katledilen, PKK’nin kurucu kadrolarından Sakine Cansız’ın (Sara) yaşamını anlatan “Hep Kavgaydı Yaşamım” belgeseli tamamlandı. Film 4 Ocak 2016 tarihinde prömiyerini Paris’te yapacak ve şimdiden çok sayıda izleyicinin merakla beklediği film olarak öne çıktı. Güney Kürdistan’da gerçekleştirilen 3.Uluslararası Duhok Film Festivali’nde uzun ve kısa metrajlı filmler ve belgesellerle birlikte 137 filmin gösterimi yapıldı. Kürt sinemasında en belirgin özellik uzun metrajlı filmlerin sayısının azlığı karşısında, belgeseller ve kısa metrajlı filmlerin çok sayıda gerçekleştirilmesi idi.

Yasakların bağrında tiyatro

Kürdistan’da süren savaş ortamında gerçekleştirilen sanat etkinlikleri her şeye rağmen Kürtlerin kültürel olarak da direneceğini gösterdi. Tiyatroda Rojava’nın çeşitli kantonlarında sahne alan oyunlar güncel gelişmeler ile birlikte Kürtlerin tarihsel sorunlarını ele aldı. Kuzey’de Amed Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatrosu’nun düzenlediği 3. Amed Tiyatro Festivali dört parçadaki Kürt tiyatrocularını bir araya getirdi. 

Kültür komünleri

Kürdistan’da özyönetim direnişleri devam ederken kültür kurumları da özyönetim çerçevesinde komünler şeklinde örgütlenme kararı aldı. Mêrdîn’in Nisêbîn (Nusaybin) ilçesinde faaliyetlerini sürdüren Mitanni Kültür Merkezi, artık tüm çalışmalarını özyönetim çerçevesinde yürütme kararı aldı. Özyönetimin ilan edildiği dört mahallede kültür komünleri açmayı hedefleyen merkez çalışanları, kültür kurumlarının yeni örgütlenme modelinin de startını verdi. Kültürü sokağa taşırmayı hedefleyen ve bunun çalışmalarına başlayan kültür çalışanları, Kürt kültürünü komünler üzerinden yayma amacında. Özyönetim ekseninde meclisler kuran sanatçılar tiyatro gruplarını bir çatı altında toplamak amacıyla Kürdistan Tiyatro Meclisi’ni ilan etti. Rojava’daki Cizîrê Kantonu’nun Dirbêsiyê kentinde kurulan Rojava Film Komünü de özyönetim modelini sinema alanında yaşatmak istiyor. Komün bünyesinde şimdiye kadar Şengal Katliamı’nı konu alan bir belgesel tamamlandı.

Sanatçılar alanlardaydı

AKP’nin tekçi uygulamalarına karşı sanatsal anlamda da güçlü direnişler ortaya konuldu. Türkiye ve Kürdistanlı sanatçılar baskılara karşı meydan, sokak ve sanat mekanlarında protesto eylemleri düzenledi. Avrupa’da TEV-ÇAND’a bağlı çalışmalar yürüten sanatçılar da Türk devletinin ve hükümetinin Kürdistan’da yaşayan savaşta Kürtlere karşı uyguladığı imha ve inkar politikalarına karşı hep sokaklardaydılar. Türkiye’nin en büyük sinema festivalleri olan Uluslararası Antalya Film Festivali, Uluslararası İstanbul Film Festivali ve Ankara Uluslararası Film Festivali’nde uygulanan sansüre karşı sinemacılar festivalleri protesto etti. 

Yasaklara rağmen Kürtçe yayınların sayısı arttı

2015 yılının sevindirici gelişmelerinden biri de baskılara ve yasağa rağmen çok sayıda Kürtçe yayının basılması oldu.  Aralık ayında AKP hükümeti, aralarında Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın kitapları, gazeteci Hasan Cemal’in ‘Delila: Bir Genç Kadın Gerillanın Dağ Günlükleri’ ile ‘Çözüm Sürecinde Kürdistan Günlükleri’, gazeteci Tuğçe Tatari’nin ‘Anneanne Ben Aslında Diyarbakır’da Değildim’, Gazeteci yazar Fuat Kav’ın Mavi Ring ve gazeteci Müslüm Yücel’in ‘Abdullah Öcalan Amara’dan İmralı’ya’nın da olduğu çok sayıda kitap ve dergiye toplatma kararı vererek Nazi dönemine yönelik uygulamaların günümüzdeki sürdürücüsü oldu. 2015 baskılara ve yasağa rağmen çok sayıda Kürtçe kitabın basılmasının yılı olurken, yine Ermeni Soykırımı’nın 100.yıldönümü nedeniyle yıl boyunca ‘Ermeni Sorunu’ ile ilgili çok sayıda araştırma inceleme ve roman da yayınlandı. Amed’de bu yıl ilk defa organize edilen 1. Amed Kitap Fuarı da Kürtlerin kendi öz güçleriyle organize ettiği önemli etkinlikler arasında yer aldı. 2015’te Aram Yayınevi’nin öncülüğünde onlarca Kürtçe kitap okuyucularla buluştu. Avrupa’da ise festivaller ve etkinliklerde Mezopotamya Yayınları yayınladığı çok sayıda kitapla okurları buluşturdu. Sakine Cansız’ın ‘Hep Kavgaydı Yaşamım’ adlı anlatısının 3’cü ve son cildi, Murat Türk’ün ‘Böğürtlen Zamanı 2’ ve Saadet Ferhat Dersim’in ‘Bizim Çocuklar’,  İlhami Çınar’ın ‘Amanoslar’da Bir Direniş Destanı’, Salih Gezer’in (Serbest Kiçi) ‘Dağlar Konuşsun’, Zin Yezida Tamara’nın (Semiha Akturan) ‘Bana  Kendini Anlat’, Şiyar Dersim’in ‘Dersim’in Çığlığı’, Halil Dağ’ın ‘Beni Bağışlayın’(Dağ yazıları & Botan Günlüğü), Gürcan’ın (Abdullah Bayık) ‘Kaynağa Dönüş Yolunda Gerillanın Umudu’  Yayınevinin  bu yıl okurlara sunduğu kitaplar oldu. Yine Avrupa’da 23’üncü Kürdistan Kültür Festivali’nde Kürt gerillalarının yazdığı kitaplara ilgi büyüktü. Bu ilgide dağın çekim merkezi olmasının, halkın kalbinin dağda, gerillanın yaşadıklarında, başarılarında attığını bu yüzden de gerilla kitaplarının çok okunduğu söylenebilir.  Ayrıca Kürdistan’da sürdürülen direnişi anlatan kitaplar da yayınlandı. 

Aramızdan ayrılanlar...

Kültür ve sanat alanı, ağır sansür ve baskı altında direnişçi bir yılı yaşarken, eserleriyle hepimizin yaşamına anlam ve nefes veren önemli isimlerin de sonsuzluğa uğurlandığı bir yıl oldu. Kavganın, sevdanın ve mücadelenin yazarı, edebiyatın İnce Memed’i Yaşar Kemal,  Türkiye’nin en önemli kadın edebiyatçılarından Sennur Sezer, Sorun Yayınları Kolektifi kurucusu, yayıncı, yazar Sırrı Öztürk ve şiirin özgün sesi, inceliklerin şairi, insan hakları aktivisti 82 yaşındaki Gülten Akın geride bıraktıkları bütün güzelliklerle veda ettiler. 2015’de aramızdan ayrılan yazar ve sanatçılar arasında yönetmen Memduh Ün ve gazeteci yazar Çetin Altan da yer aldı. 

Sinemacıların ‘Bakur’ direnişi

Sanatın en kitlesel dallarından olan sinema alanında baskı ve sansür uygulamalarına karşı önemli bir direniş sergilendi. 34. İstanbul Film Festivali kapsamında gösterilmesi planlanan ‘Bakur’ filminin yasaklanması yıla damgasını vuran olaydı. Ertuğrul Mavioğlu ile Çayan Demirel’in yönettiği filmin gösterimi, “Kayıt Tescil Belgesi” olmadığı gerekçesiyle iptal edildi. Yasağın ardından 23 film festivalden çekildi. Sonrasında ise çok sayıda sinemacı ‘Bakur’a sahip çıkarak sansür ve yasağı protesto eden eylemler düzenledi. Aynı zihniyet kendini Ankara Film Festivali’nde de gösterirken sinemacılar ise AKP’nin artan baskılarına karşı alanlardaydı.

Mücadele albümlerde

Almanya’da Kürt sanatçıların albümlerini dinleyicilerle buluşturan Mir Müzik Newroz ve Kürt Kültür Festivalleri ile çok sayıdaki etkinlikte açtığı standlarla yer aldı. Mir Müzik bu yıl, Koma Botan “Orta Dicle û Feratê ye”, Kewê “Dil-ar”, Çetin Zilan “Sılav”, Diyar “Ax û Dayik”, Serdar Azad “Rêya Çiya”, Hasan Tercan “Bi Xer Hatin”, Ozan Serdar “Dersîm Klasikleri-1” ve  Kendal Maniş “Şoreşa Evîne” olmak üzere albümleri dinleyicilere sundu.

SELMAN KELEŞ/DİHA/AMED