2020 zorbalık ile geçti

ZABEL MİRKAN

“Devlet Başkanı’yken bir köyde ilkokula gittim. Üçüncü sınıfa mı dördüncü sınıfa mı girdim, hatırlamıyorum. Açtım kitabı, oku şunu, dedim çocuğa. ‘Kem-küm’ çoçuk okuyamıyor. Kızdım. Öğretmene döndüm; ‘Dördüncü sınıfa gelmiş Türkçeyi okuyamıyor, bu nasıl iş?’ dedim. Sonradan anlaşıldı ki, öğretmen de Kürt. Kürtçe yapıyor tedrisatı. Döndüm ve Kürtçe yasağını koyduk, Kürtçe tedrisat yapılamaz dedik.”

Kenan Evren bu sözlerin sonuna “Bu büyük bir hataydı,” diye bir ekleme de yapıyor. Ama biliyoruz ki 12 Eylül döneminde ve sonrasında insanlar sadece Kürtçe konuştukları, şarkı söyledikleri, slogan attıkları için işkence gördü ve katledildi. 12 Eylül sürecinde çıkarılan “2932” sayılı kanunla Türkçe dışında herhangi başka bir dil kullanmak yasaklandı.
Kürt halkının büyük bedeller ödeyerek aştığı bu yasak, egemenler tarafından da yasalar üzerinde görünür kılındı. Tabii elbette kâğıt üzerinde. 25 Ocak 1991’de Kürtçeyi yasaklayan bu yasa yürürlükten kaldırıldı. Gelin görün ki bu kararın hemen ardından hafızalardan silinmeyecek görüntüler ortaya çıktı. Kürt milletvekilleri Leyla Zana, Orhan Doğan ve Hatip Dicle Meclis’teki yemin töreninde Kürtçe konuştukları için yaka paça gözaltına alındılar ve yıllarca tutuklu kaldılar.
1990’lı yıllarda Kürtçe üzerindeki yoğun baskı, günümüzde de yansımalarını sürdürüyor. Peki 2020 yılında, 12 Eylül sürecini aratmayacak şekilde, Kürt dili ve kültürüne yönelik hangi yasaklar ve hak ihlalleri yaşandı, gelin birlikte bakalım.

AVM’de Kürtçe yasağı
Mezopotamya Ajansı’nın (MA) haberinde Cizre Park Alışveriş Merkezi’nde personele Kürtçe konuşma yasağı getirildiği gündeme getirildi. Mağazalarda ses kaydı alan kameralar olduğu ve böylelikle personelin denetlendiği ileri sürüldü. Ajansın haberine göre bir müşteri, “Neden Kürtçe konuşmuyorsunuz, anladığınız halde neden Türkçe cevap veriyorsunuz?” diye sorduğu mağaza personelinden, “Kürtçe, işletme sahipleri tarafından yasaklandı. Konuşursak işimizden oluruz” yanıtı aldı. Bahsi geçen mağazanın LC Waikiki olduğu bilgisi elde edildi.

Tutsaklara Kürtçe yasağı
İnsan Hakları Derneği (İHD) Merkezi Hapishane Komisyonu tarafından hazırlanan Karadeniz Bölgesi raporuna göre hapishanelerde Kürtçe konuşma ve yazmaya dair yoğun hak ihlalleri mevcut. Tutsaklar Kürtçe mektupların teslim edilmediğini, hapishane yönetiminin Kürtçe konusunda keyfi uygulamalarda bulunarak Kürtçe mektuplar için yüksek miktarda tercüman ücreti aldığını anlattı. 300 ile 400 lira arasında değişiyor bu ücret. Dışarıdan gelen Kürtçe kitapların içeri girmesine izin verilmiyor.

Kürtçe şarkıya tehdit
Yıllardır Bitlis’te düğün ve benzeri etkinliklerde sahne alan Hozan Cesim, kendilerini “istihbarat elemanı” olarak tanıtan iki kişi tarafından tehdit edildi. Hozan Cesim konuyla ilgili şunları kaydetti: “Onlara Bitlis’te İngilizce şarkı söyleyecek halimin olmadığını ilettim. Katıldığım etkinliklerde Kürtçe şarkı söylememem gerektiğini, aksi durumda benim için iyi şeylerin olmayacağı şeklinde sözler sarf ettiler. Son olarak ‘umarız dikkat edersin’ dediler.”

Kürtçe bölümde Kürtçe yasağı
Dicle Üniversitesi 2 Ağustos’ta yaptığı açıklama Kürt Dili ve Kültürü programına dair yeni bir bildirge yayımladı: “Üniversitemizde Lisans düzeyinde Kürt Dili ve Kültürü programı 2012 yılında açılmıştır. Aynı alanda Tezsiz Yüksek Lisans Programımız 2013 yılında, Tezli Yüksek Lisans ve Doktora Programlarımız ise 2015 yılında açılmıştır. Bu programların öğretim dili, Türkçedir. Benzer bir biçimde üniversitemizde açık bulunan İngiliz Dili, Arap Dili, Fars Dili gibi filoloji bölümlerinin tamamında da öğretim dili Türkçedir.” Açıklamayla birlikte bölüm derslerinin eğitim dilinin de Türkçe olarak değiştirildiği görüldü.

Kürtçe oyun yasağı
Bu yılın en çok konuşulan yasaklarından biri ise Nobel ödüllü yazar Dario Fo’nun bir eserinin Kürtçe uyarlaması bir tiyatro oyunuydu. İBB Şehir Tiyatroları’nın Covid döneminde tiyatrolara destek projesi kapsamında oynanması planlanan Bêrû (Yüzsüz) oyunu, Türkçe'ye “Klaksonlar, Borazanlar ve Bırtlar” adıyla çevrilmişti. Tiyatro grubu “Teatra Jiyana Nû”nun sergileyeceği oyun, gösterime birkaç saat kala yasaklandı. Bêrû, Şehir Tiyatroları’nın 106 yıllık tarihinde sahnelenen ilk Kürtçe oyun olacaktı.

Kürtçe şarkı söyleyen askere tutanak
Askerde söylediği Kürtçe şarkılarla sosyal medya fenomeni haline gelen Şırnaklı F.P., paylaşımları nedeniyle cezalandırıldı. F.P’'ye yönelik soruşturmanın, üzerindeki askeri üniforma nedeniyle “gizli bilgileri dışarı sızdırmak” gerekçesi ile başlatıldığı ileri sürüldü. Hakkında tutanak tutulan askere, 30 gün de askerlik uzatma cezası verildi. F.P. Mahmud Berazî’nin “Nazê Nergîza Hewşê” şarkısını seslendiriyordu.