Ferik, İrkutsk’ta Kürt bir Bolşevik

Dr. İsmet Konak, Êzîdî Kürt devrimci şair Ferik Polatbekov’un hayatını, Bolşevik Devrimi’ne katılımını ve Rus İç Savaşı’nda yer alan Kürtleri gazetemize anlattı:

• Ferik Polatbekov, 21 yıllık ömrüne neler sığdırmadı ki! Şiirler yazdı, makaleler kaleme aldı, Çarlık otokrasisine karşı mücadele etti, Sibirya Sovyet Cumhuriyeti’nde halk komiserliği yaptı ve Rus İç Savaşı’na katıldı… Ferik için hayat tam bir “fait accompli (oldu bitti)” idi.
• Ferik dışında, Kurdistan kamuoyu tarafından yakından tanınan Erebê Şemo da Bolşeviklere yardım etti. Kızıl Kürdistanlı, Sultanov ailesine mensup Cengiz Yıldırım da. Hiç şüphesiz Ekim Devrimi’ni bir “muhatara” olarak gören Kürtler de vardı. Mesela Egit Bey, Cihangir Ağa ve Sadık Paşa…

FELEKXAN SERHAT

“Hayatın ilk baharının çalan şarkısıdır gençlik!/Kızgın bir güneştir uzak maviliklerde!/Şevk, mutluluk ve fırtına/Gençlik, ah gençliğim benim!” Ferik Polatbekov, ‘Gençlik’ şiirini yazdığında henüz 18 yaşındaydı. Kars’tan İrkutsk’a uzanan hikayesi, kısacak ömrüne sığdırdığı devrim mücadelesi ve ardından bıraktığı 200’e yakın şiir, ‘Ferik veya Fyodor kimdir?’ merakını uyandırıyor.

Dr. İsmet Konak, üç yıl önce Ferik’in 10 şiirini ilk kez Türkçeye çevirdi. Geçtiğimiz Haziran’da çıkan “Ferik Polatbekov: Hayatı ve Şiirleri” adlı kitabında ise hem Ferik’in hayatını derli toplu bir şekilde kaleme aldı hem de 21 şiirini okurla buluşturdu. Bolşevik-Kürt şairin hayatını, Bolşevik Devrimi’ne katılımını, ölümünü ve Rus İç Savaşı’na katılan Kürtleri Dr. İsmet Konak’la konuştuk.

 

 

“Ferik Polatbekov: Hayatı ve Şiirleri” adlı son kitabınızla Êzîdî bir Kürt gencin hikâyesini okurla buluşturdunuz. Ferik kimdir?

Ferik’i okuyucuyla buluşturmak benim için büyük bir kıvanç. Dünyalar nerdeyse benim oldu. Yeni bir belgeye, anıya ve biyografiye ulaştığınızda adeta bir “meserret taşkınlığı” yaşıyorsunuz. Tıpkı hazineciler gibi. Onlardaki maddi, tarihçideki ise manevi mutluluk. Bilinmeyenleri ortaya çıkarmaya çalışmak, benim için artık bir “raison d’etreye” dönüştü.

Ferik Polatbekov’e dönersek, Rusça tevatürde geçen adıyla Fyodor Lıtkin, 1897 yılında İrkutsk guberniyası sınırları içinde bulunan Tulun kentine bağlı Nikolsk beldesinde dünyaya geldi. Şüphesiz İrkutsk, Çarlık Rusya’ya tabiydi. Êzîdî-Kürt olan babası Egit Polatbek ise Karslıdır. Kars oblastı Digor uçastoku Harabe (Xerebe) Digor köyündendir.

Bilindiği üzere bu dönemde Kars da Çarlık Rusyası’na bağlıydı. Çeşitli şayialara göre Egit, 1890 yılında Gülizar adında bir kadını kaçırırken kazara kız kardeşi Gevez’i öldürür. Artık onun için yol gözükür; İrkutsk’a sürgün edilir. Biraz “fatalist” yaklaşırsak, belki bu sürgün hayırlı olur. Zira Egit, İrkutsk’ta Anna Kartaşova adlı bir Rus kadına abayı yakar ve ondan 4 çocuğu olur. Bu çocuklardan Nurê ve Ferik, Sovyet-Kürt tarihinin belki de en mümtaz portreleri arasına girer. Nurê, Sovyetler Birliği’nde yüksek öğrenim gören ilk Kürt kadınlarından biridir. Bu bağlamda kendisi benim nazarımda adeta bir “prima donnadır.” Ferik de bir o kadar önemli bir şahsiyettir. 21 yıllık ömrüne neler sığdırmadı ki! Şiirler yazdı, makaleler kaleme aldı, Çarlık otokrasisine karşı mücadele etti, Sibirya Sovyet Cumhuriyeti’nde halk komiserliği yaptı, Rus İç Savaşı’na katıldı ve en sonunda Kasım 1918’de karşı-devrimciler tarafından katledildi. Eğer bana 21 yaşındayken “halk komiserliği” yapacaksın deselerdi, “komiserlik oyunu mu oynayacağız?” diye cevap verirdim her halde. Ferik için hayat tam bir “fait accompli” (oldu bitti) idi.

3 yıl önce 10 şiirini ilk kez Türkçeye çevirdiniz. Bu kez hem hayatını hem de şiirlerini aynı kitapta topladınız. Sizi Ferik’i yazmaya götüren nedenler nelerdi? Biraz o süreçten bahsedebilir misiniz?

Ferik Polatbekov ismiyle ilk defa 2012 yılında tanıştım. O zamanlar İstanbul Üniversitesi’nde doktora yapıyordum. Bir gün Eminönü’nde “Kürt Tarihi dergisinin yeni çıkan sayısını alıp okuyayım” dedim. Dergide ilk gözüme çarpan Rohat Alakom ve Candan Badem’in ortak yazdığı bir makaleydi. Makale Ferik Polatbekov’un yaşam serüvenini formüle ediyordu. O makale Ferik’e giden bir maymuncuk anahtarıydı. “21 yıla yaklaşık 200 şiir sığdırmış bu genç sosyalist şairi mutlaka araştırmalıyım” dedim. Asıl hazine bir başka küpün içindeydi. Ama o küpe ulaşmak biraz zahmetliydi. Ya Rusya ya da Ermenistan’a gitmeliydim. Sonraki süreçte doktora çalışmasına yoğunlaştım ve Ferik konusunu uzun bir süre derin dondurucuda tutmak zorunda kaldım. 2020 yılında Erivan’a gittim ve Erivan Devlet Üniversitesi kütüphanesinde V.V. Riyabikov’un “Fyodor Lıtkin (1897-1918)” adlı eserine ulaştım. Ferik’le birlikte Sibirya Sovyet Cumhuriyeti’nde çalışan Riyabikov Nurê, Ferik’in eşi Olga Butina ve Kürt dilbilimci Heciyê Cindî’den malumat almış ve değerli bir çalışma hazırlamıştı. Bu çalışmada ekseriyette Ferik’in devrimle ilgili şiirleri mevcuttur. 3 yıl önce o şiirlerin bir kısmını okuyucu için tercüme etmiştim. Aslında onlar sadece bir “uvertürdü”. Perde henüz açılmamıştı. Sonraki süreçte araştırmalarım devam etti, yeni şiirlerine ulaştım ve biyografisini biraz daha zenginleştirerek kitap haline dönüştürme ihtiyacı duydum. Önümüzdeki süreçte Olga Butina için yazdığı aşk şiirleri ve gençlik şiirlerini de ayrı bir kitap olarak bastırmayı düşünüyorum.

Acaba Ferik’in ailesi veya torunları şu an nerede? Kitabı hazırlarken ailesi ile görüşme imkânınız oldu mu?

Bildiğim kadarıyla Ferik’in torunları Moskova’da yaşamaktadır. Onlarla yakın temas kurma şansım olmadı. Bir gün onlarla da fikir teatisinde bulunmak isterim. Eminim ki yeni bilgilere ulaşma şansım olacaktır. Özellikle Nurê ile ilgili geniş bir malûmata ihtiyacım var. Onun hayat hikâyesi bir hayli muğlak ve kıymetlidir.