Güncel Dengbêjlik

• Müzik, kültürün bir parçası ve kültür de gelişen, değişen bir olgu ise dengbêjliğin farklı kuşaklarda farklı etkiler yaratması,değişmesi, gelişmesi de normal değil midir?

MUSTAFA DEMİR*

 

Dengbêj, protest ya da bilinçli olmak zorunda değildir. Tarihte bilinen bir çok Dengbêj sanatlarını icra etmek ve hayatlarını idame etmek için bazen feodal beylerin bezen de varlıklı kimselerin himayesinde yaşamıştır. Kürt tarihinde bilinen birçok hikayede manipülasyon bile yaptıkları olmuştur çünkü bu işi para için yaptığında sipariş de alırsın. Mesela ‘Têlî’ Kurdistan’da yaşayan varlıklı bir adamın kızı ve istediği gibi bir eş adayı bulamadığı için çok üzülmektedir. Bunu gören babası kızının mutluluğu için bir dengbêje Têlî’ye ithafen methiye siparişi verir. Ve dengbêj o kadar güzel bir methiye dizer ki Têli tarihin en güzel, en özel kadını olarak bu güne kadar ulaşır. Miradê Kinê gittiği her düğünde damadı ve özellikle gelini parlatan eserlere imza atmıştır.
Dengbêjliğin tanımı ve ona yüklenen anlam bana göre yanlış yönde ilerlediği için kendimce bir şeyler eklemek istiyorum. Belirli bir ses kalitesine ve makamsal yeteneğe sahip olan herhangi biri uzun hava şeklinde müzik yaparsa ki genelde enstrüman kullanmadan yapılır o kimse bir dengbêj olarak adlandırılır.
Bunun enstrüman ile yapılan hali de aynı şekilde değerlendirilebilinir. Ve neden isterse ondan bahsetme özgürlüğüne sahiptir kilamlarında. Belli bir ezgisi ve makamı olan uzun şeklinde söylenen her şarkı aslında dengbêjîdir. Bir şarkıcı bir iki uzun hava okuyarak dengbêj olabilir mi, tartışılır. Ya da modern batı enstrümanları yoluyla Tampere ( komalı seslerin kullanılmadığı batı müziği ses düzeni) sistemle söylenen bir uzun hava ne kadar dengbêjîdir o da tartışılır.
Eğer konu güncel dengbêj kavramıyla tartışılırsa bunların tamamı değişiklik gösterebilir. Dengbêj yaşadığı döneme ışık tutan ve onu sonraki çağlara aktaran anlatıcıysa eğer günümüz çalgılarıyla gayet rahatlıkla bunu icra edebiliriz öyleyse. Yani güncel bir aranjeyle söylenen uzun hava dengbêjî olarak değerlendirilebilir ve o kişiye dengbêj de denilebilir. Hatta Ciwan Haco’nun Destana Egîdekî’deki müzik eşliğinde şiirsel anlatımı bile farklı bir dengbêj formu olarak değerlendirilebilinir.

Gitmediğim yerleri özlemek

Peki günümüz Kürt gençliği dengbêj eserleri dinliyor mu ya da onlardaki etkisi nedir diye baktığımızda karşımıza çok farklı bir durum çıkıyor. Çünkü artık Kürt gençliği dijitalleşmenin ve egemen kültürlerin etkisiyle, kültürlerin diyorum çünkü sadece Kürdistan’da değil dünyanın bir çok yerinde Kürtler yaşıyor ve farklı egemen kültürlerden etkileniyor. Ben bu konuyu kişisel olarak tanıdığım iyi Kürtçe konuşan ve diasporada doğmuş birkaç arkadaşımla konuştum. Çoğu dengbêj dinliyor ve söyledikleri sonuçta şu ortak fikir ortaya çıkarıyor: “Gitmediğim yerleri özlemek “
“Gitmediğim yerleri” diyorum çünkü bu insanlar hayatları boyunca Kürdistan’ı birkaç günlük turistik turlar dışında hiç görmemişler, tanımamışlardı. Bunun psikolojik yorumu için kendisi de daha önce müzikle ilgilenmiş ve hayatının bir kısmını yurt dışında geçiren psikolog arkadaşım Duygu Bayar şöyle diyor: “İnsanoğlunun temel kaygılarından ikisi aitlik ve sahip olmak.
Aidiyet; bütünleşme ya da ayrışma süreci olarak tanımlanabilir.Kimi zaman bir kategoriye ya da gruba dahil olmak bireyin elinde olsa da, kimi zaman bireyler kendilerini ait hissetmediği bir ülkeye ya da şehire zorunlu göç yaşarlar.
Kimlik duygusu, süregelen aidiyet duygusu, bağlar, dostluklardan ayrı kalan bireylerin çoğunda depresyon yalnızlık, kültür şoku durumları gözlenmektedir.”

Teknolojik aygıtları iyi bir şekilde kullanmak

Bütün bunlar yaşanıyorken dengbêj şarkı söyleme metodunu belli bir çerçeveye sığdırmaya çalışmak da yanlış olabilir. Çünkü yeni nesil Kürt gençliği bu müzik türünü seviyor ancak onlara daha çok ulaşmak için müzik teknolojisinden faydalanmak da gerekli. Yeni aranjeler ya da batı müziği temelli söyleme yöntemleri de olmalıdır. Bunların hepsi denenmeli. Klasik olanı sevmeye devam edeceklerle birlikte yeni insanlara da ulaşılabilineceğini düşünüyorum. Fado denince bütün dünya halkları ne düşünüyorsa dengbêj kilamları dinlediklerinde de bir fikir sahibi olmalarının tek yolu bu teknolojik aygıtları iyi bir şekilde kullanmaktır.

Sevdiği müziklerden de  bir şeyler arıyor

Müzik kültürün bir parçası ve kültür de gelişen değişen bir olgu ise dengbêjliğin farklı kuşaklarda farklı etkiler yaratması,değişmesi, gelişmesi de normal değil midir?
Farklı müzik düzenlemeleri ya da farklı müzik türleri ile birlikte aranje edilmesi de ona zenginlik katacaktır bence. Dijital ortamlarda ve genellikle YouTube referansını ele aldığımızda yeni kuşakların dikkatini çeken dengbêj eserlerin çoğunluğu yeni düzenlemelerle sunulanlardan oluşuyor. Çünkü o genç hayatı boyunca duyduğu sevdiği müziklerden de bir şeyler arıyor ve sonuç olarak ikisinin birleşimi onu daha çok etkiliyor. Bezen bir piyano eşliği, bazen bir Trap düzenleme, bazen de bir Rap şarkıda dengbêjî dinlemek onu daha çok mutlu ediyorsa ve Kürt kültürünü o şekilde tanıma fırsatı buluyorsa onu bu mutluluktan mahrum etmemek gerektiği kanaatindeyim.

*Müzikolog