İran’a karşı ‘snapback mekanizması’

• Almanya, İngiltere ve Fransa, İran’ın nükleer anlaşma yükümlülüklerini ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını geri getiren snapback mekanizmasını başlattı.  
• İran, kararı “yasadışı” olarak nitelendirirken, diplomasi kapısını açık tutacağını ancak baskıya boyun eğmeyeceğini belirtti. ABD’ye olası müzakerelerde askeri saldırıda bulunmayacağını garanti vermesini şart koştu.

Almanya, İngiltere ve Fransa’dan oluşan E3 ülkeleri, İran’ın 2015 nükleer anlaşmasındaki yükümlülüklerini yerine getirmediğini belirterek, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne (BMGK) gönderdikleri beş sayfalık bir yazıyla snapback mekanizmasını devreye koyduklarını duyurdu. E3’ün ortak açıklamasında, İran’ın son altı yılda nükleer programını geliştirerek taahhütlerini defalarca ihlal ettiği vurgulandı. Yazıda, özellikle İran’ın yüzde 60 saflıkta zenginleştirilmiş uranyum stokunun sivil amaçlarla gerekçelendirilemeyeceği ve nükleer programının uluslararası barış ve güvenliğe tehdit oluşturduğu ifade edildi.

2015’te İran ile Batı arasında imzalanan ve BMGK’nın 2231 sayılı kararıyla desteklenen nükleer anlaşma, İran’ın nükleer silah kapasitesini sınırlandırmayı amaçlıyordu. Ancak ABD, 2018’de dönemin başkanı Donald Trump’ın kararıyla anlaşmadan çekilmiş ve anlaşmanın İran lehine olduğunu savunmuştu. İran ise sonraki yıllarda uranyum zenginleştirme sınırlamalarını terk ederek anlaşmayı fiilen bozdu. Snapback mekanizması, 30 gün içinde BMGK’da aksi yönde bir karar alınmazsa, daha önce kaldırılan BM yaptırımlarının yeniden uygulanmasını öngörüyor. Bu yaptırımlar, İran’ın finans, bankacılık, hidrokarbon ve savunma sektörlerini hedef alıyor.

İran: Taviz vermeyeceğiz

E3 ülkeleri, İran’ın nükleer faaliyetleriyle ilgili endişelerini gidermek için Eylül sonuna kadar somut adımlar atmasını bekliyor. Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Noel Barrot, kararın diplomasinin sonu olmadığını belirtirken, Alman mevkidaşı Johann Wadephul, İran’ı BM nükleer denetim ajansı IAEA ile tam işbirliği yapmaya ve ABD ile doğrudan görüşmelere başlamaya çağırdı. E3, Salı günü Cenevre’de yapılan görüşmelerde İran’ın yeni bir anlaşmaya hazır olduğuna dair yeterli sinyal vermediğini değerlendirdi. İranlı üst düzey bir yetkili ise Reuters’a yaptığı açıklamada, E3’ün kararını “yasadışı ve üzücü” olarak nitelendirerek, “Bu adım diplomasiye zarar veriyor, ancak diyalog kapımız açık. İran baskı altında taviz vermeyecek” dedi. Yetkili, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması’ndan (NTP) çekilme seçeneğini değerlendirdiklerini ekledi.

Bölgesel dinamikler

ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, E3’ün adımını memnuniyetle karşılayarak, Washington’un İran’la doğrudan görüşmelere hazır olduğunu belirtti. Ancak İran, ABD’nin müzakereler sırasında askeri saldırıda bulunmayacağına dair garanti vermesini şart koştu. İsrail Dışişleri Bakanı Gideon Saar ise kararı, “İran’ın nükleer emellerine karşı önemli bir diplomatik adım” olarak nitelendirdi. İsrail’in Haziran ortasında İran’ın nükleer tesislerine düzenlediği hava saldırıları, snapback tartışmalarını hızlandırmıştı. E3, bu saldırılardan sonra İran’la mekanizmayı erteleme konusunda görüşmeler yürütmüş, ancak sonuç alamamıştı.

Rusya ve Çin’in önerisi

İran’ın stratejik müttefikleri Rusya ve Çin, 2015 anlaşmasını altı ay uzatacak ve tarafları müzakerelere çağıracak bir BMGK karar taslağı hazırladı, ancak henüz oylama talep etmedi. Rusya’nın BM Büyükelçisi Yardımcısı Dmitry Polyanskiy, “Dünya bir dönüm noktasında. Bir yanda barış ve diplomasi, diğer yanda silah zoruyla diplomasi var” dedi.

IAEA raporları

BM’nin nükleer denetim kurumu IAEA’ya göre, İran uranyumu yüzde 60 saflıkta zenginleştiriyor; bu seviye, bomba sınıfı uranyumun yüzde 90’lık saflığına oldukça yakın. İsrail’in 13 Haziran’daki hava saldırılarından önce İran’ın, altı nükleer silah yapmaya yetecek kadar malzeme stokladığı belirtiliyor. Şu anda IAEA heyeti, Bushehr nükleer santralinde yakıt çubuklarının değiştirilmesini denetliyor. Öte yandan, ABD merkezli Institute for Science andInternational Security (ISIS), uydu görüntülerine dayanarak İran’ın Haziran’da hasar gören bir nükleer tesisinde atom bombası izlerini gizlemeye çalıştığını iddia etti, ancak bu raporlar doğrulanamadı.

Ekonomi ciddi darbe alabilir

E3’ün snapback kararı, İran’da ekonomik endişeleri ve siyasi bölünmeleri derinleştirdi. Batı karşıtı sertlik yanlıları direniş ve çatışmayı savunurken, ılımlılar diplomasiyi öne çıkarıyor. Yaptırımların 30 gün içinde devreye girmesi halinde, İran’ın ekonomisi ciddi bir darbe alabilir. E3 ise, “İran’ın nükleer silah geliştirmesini önlemek için tüm diplomatik araçları kullanmaya kararlıyız” diyerek kararlılık mesajı verdi. HABER MERKEZİ