Kadınlara doğrultulan kılıç: DAİŞ

• Êzîdî kadınları pazarlarda satan, katleden, seks kölesi yapan binlerce DAİŞ’li tutuklu serbest bırakılıyor. Êzîdî kadınların ve Ortadoğu coğrafyasında yaşamına kan doğranan kadınların laneti bu yasanın çıkarılmasında katkısı olan herkesin üzerinde olacaktır.

DENİZ EZDA STARA

Ortadoğu’nun ıssız çöllerini asla küçümsememek ve unutmamak gerekiyor. Orada esen küçük bir rüzgârın nasıl fırtınalara dönüştüğünü, o uzak çölde küçük bir klanın askerlerinin zamanla nasıl bir toz bulutu gibi büyüyerek acımasız ordulara dönüştüğünü, orada yalnızlığın nasıl yıkıcı tanrı fikirleri olarak geri döndüğünü biliyoruz. Şimdi yine o çöllerin derinlerinde yeni bir acımasızlığın önü açıldı ve kan damlayan kılıçlar yine çekildi.

Evet, Irak hükümetinin Êzîdî halkı ve Êzîdî kadınların soykırım suçlusu DAİŞ’li tutuklulara af çıkarmasından bahsediyoruz. Af yasası bu Perşembe günü girecek. Kamuoyunda "kız çocuklarının çocuk yaşta evlendirilmesi’’ olarak tanınan "Kişisel Statü-Genel Af-Mülklerin İadesi’’ yasası bu ay içinde parlamentodan geçti ve bu hafta Irak Cumhurbaşkanı tarafından da onaylandı. Bu yasa kamuoyunda çok gündem olsa da gerçekte yasanın arka planı ve acımasız ittifakları pek tartışılmadı. Yasanın arka plan hikâyesini açmak kadınların karşı karşıya olduğu tehditleri dile getirmek kadar ahlaki sorumluluğun da gereğidir.

Irak "Kişisel Statü Yasası Değişiklik Tasarısı’’ Şii din adamları tarafından hazırlanarak Irak parlamentosuna sunuldu. Tasarı medeni hukuku Şii mezhebe uygun değiştirmeyi hedefliyordu ve kız çocuklarının evlilik yaşını 9’a, erkek çocukların ise 16’ya düşürülmesini, evlenecek erkeklere resmi nikâhı istedikleri mezhebe göre seçme hakkını, boşanma hukukunda İslami mahkemenin yetkili kılınmasını ve kadınların seçme hakkını kısıtlamayı öneriyordu. 1959 tarihli mevcut kanuna göre evli çiftlerin boşanması medeni kanuna göre yapılırken, tasarıda çiftlerin tercihine bağlı olarak boşanma Şii ya da Sünni mezhebine uygun olarak gerçekleştirilebilecekti. Eğer kadının fıkhi bir mezhebi yoksa mahkeme boşanma ve ilgili hakları eşinin mezhebine göre düzenleyecekti. Tasarı, boşanma ve ayrılık konularında Şii ve Sünni vakıflarına müdahale etme yetkisi vererek, yargıda mezhep ayrılığını tanıyordu.

Ancak parlamento grupları Şii siyasetçilerin sunduğu bu tasarıya başlangıçta destek sunmadı; daha doğrusu her grup bu yasa tasarısına destek için pazarlık şartlarını öne sürdü. Sunni grup DAİŞ’li tutukluların serbest bırakılması karşılığında yasa tasarısını destekleme kararı aldı. Ancak Arap, Kürt ve dünya kadınlarının "Çocuk yaşta evlilik’’ yasa tasarısına karşı çok önemli bir mücadelesi gelişti ve yasayı çıkarmak çok zorlaştı. Kürt ve Türkmen grupların desteğini almak için, Kerkük ve Musul’da Araplaştırma politikası sonucu yerinden edilen Kürt ve Türkmenlere mülkiyet iadesi maddesi tasarıya eklendi. Kadın hareketlerinin ve dünya kamuoyunun tepkisini yumuşatmak için resmi olarak kız çocuklarının evlilik yaşı 18’in altına düşürülmedi. Ancak evlilik ve boşanma konularında İslami mahkemeler yetkili kılındığı için fiili olarak evlilik yaşı 18 yaşın altına düşürülmüş oldu. Artık evlilik yaşını, boşanma hukukunu İslami mahkemeler belirleyecek.

Irak parlamentosunda Şii-Sunni-Etnik üçlü ittifak sayesinde İslami mahkemelere yetki, DAİŞ’e af ve mülkiyete dönüş yasaları çıkarıldı. Arap, Kürt ve Türkmen gruplar, Şii ve Sünni grupların tümü kadınlar karşısında ortaklaştı ve kızların çocuk yaşta evlendirilmesini yasallaştırdı, Êzîdî kadınların soykırımcısı DAİŞ’li tutuklulara af çıkarıldı. Bu yasa aslında Şengal Soykırım saldırısının arka planındaki politik denklemin aynısıdır.

Burada açmayı gerekli gördüğümüz önemli bir konu da İran’ın en son Irak örneğinde görüldüğü gibi, Ortadoğu’ya çocuk yaşta evlilik ihracıdır. Son 40 yılda Şii Hilal çocuk yaşta evliliğin haritasının çizildiği harita olmuş durumda. Daha doğrusu, son 40 yıl da çocuk yaşta evliliklerin yasallaştığı ülkeler Şii Hilal hattı boyunca ve Şii din adamlarının devrim ihracı temelinde gelişmektedir. 20.yy’da Batı modernitesi temelinde laik ulus- devletler olarak dizayn edilen çoğunluk Ortadoğu devletleri, yukarıdan da olsa anayasal düzeni, medeni hukuku ve görece kadın haklarını esas aldı. Geleneksel ataerkil kültür ve radikal dinciliğin yaygınlığı ayrı bir konu olduğundan şimdilik değinmeyeceğiz.

İran devrimi ile Batı modeli laik sistemler yerine, şeriat hukukuna dayalı devlet ve örgütleri inşa süreci başlamış oldu. İlk olarak İran devrimi ile yasal evlilik yaşı kızlar için 13, erkekler için 15'e düşürüldü. Ancak kültürel ve toplumsal modernitesinin gelişkinliği nedeniyle evlilik yaşı toplum tarafından yüksek uygulanmaktadır.

Afganistan’da ilk olarak Şii din adamlarının öncülüğünde, Şii kadınların evlilik içindeki konumunu kurallara bağlayan 253 maddelik yasa 15 yıl önce çıkarıldı. Şii kadınların kocası istemediği durumda dışarı çıkamaması, kocanın cinsel isteklerini karşılamak ile yükümlü kılmak, boşanmayı erkek lehine düzenlemek gibi maddeleri de kapsayan bu yasaya göre evlilik yaşı kız çocukları için 9, erkek çocuklar için 16 olarak belirlenir. Ancak dünya kamuoyundan gelen yüksek tepkiler sonucu, yasa evlilik yaşını kız çocukları için 16, erkek çocuklar için 18’e çıkarılarak yeniden düzenlenir.

1929 yasa kararı ile çocuk yaşta evliliğin suç kabul edildiği Pakistan’da, 2021 yılında evlilik yaşı kızlar da 16, erkeklerde 18 olarak belirlendi. Çocuk yaşta evliliğin kız çocuklar da 6 yaşına kadar düştüğü Pakistan’da yoksulluğun artışı ile %25 oranından %75 oranında yükselmiş durumda. Pakistan'da da nüfusun %20’si Şii’dir ve bu oran İran topraklarından sonra Şii nüfusun en yüksek olduğu topraklar. Bu neden ile İran devleti Pakistan’a, orada Şii mezhep kurallarının örgütlendirilmesine çok önem vermektedir. Pakistan’da Şii din adamlarının kız çocuklarının evlendirilmesi yasasına öncülük etmesi bu politikanın bir yansıması olarak meydana gelmiştir.

Aynı durum Türkiye için de geçerlidir. Her ne kadar Türkiye’de evlilik yaşı kadın ve erkek için 18 olarak devam etse de, son yıllarda yapılan yasal değişiklikler ile kişinin veya ebeveyninin onayı dâhilinde kız çocuklarının evlilik yaşı 16’ya kadar resmi olarak kabul edilmektedir.

Sünni ekol içinden çıkan cihadist El-Kaide, DAİŞ gibi örgütlerin kadınları köleleştiren uygulamaları ve İran devletinin başını çektiği, Kız Çocuklarının Çocuk Yaşta Evlendirilmesi yasasını ihraç etmesi arasında sadece yöntem farkı vardır. İkisi de madalyonun bir diğer yüzü. Trajik olan bu kirli ittifaka, Araplaştırma politikası nedeni ile toprağından edilen Kürt ve Türkmen vekillerin katılması ya da sessiz kalarak onaylamasıdır. Irak’da tartışmalı bölgelerde Araplaştırma politikası temelinde yerinden edilenlerin el konulan mülkiyet alanlarına dönüşü gibi haklı bir kararın, dini mahkemelere yetki ve DAİŞ’li tutukluların affı maddeleri ile birlikte onaylanması büyük bir trajedidir. Kadınların feda edilmesi üzerinden inşa edilen hiçbir hak ahlaki olamaz. Ki gözlemciler "Mülklerin Geri Verilmesi Yasası"nın uygulanmayacağını şimdiden belirtmeye başladılar.

Ortadoğu’nun dizaynı sürecinde Suriye’de HTŞ’nin devletleştirilmesi ile kadınlar en acımasız biçimde feda edildi. Irak büyük bir kaos yaşıyor ve yakın zamanda büyük kırılmaların ortaya çıkması bekleniyor. Bu durumda dahi önce kadınlar ve Êzîdîler feda edildi. Kadınların büyük felaketi, Êzîdî kadınları pazarlarda satan, katleden, seks kölesi yapan binlerce DAİŞ’li tutuklu serbest bırakılıyor. Êzîdî kadınların ve Ortadoğu coğrafyasında yaşamına kan doğranan kadınların laneti bu yasanın çıkarılmasında katkısı olan herkesin üzerinde olacaktır.  Kadınların feda edilmesi ve statüsüzleştirilmesi karşısında YPJ-YJŞ-YJA-Star’ın varlığının ve direnişinin ne anlama geldiğini çok daha yakıcı biçimde yaşıyoruz. Ortadoğu’nun kaderini ve statüsünü de kadın mücadelesi belirleyecektir.