• Doğal yaşam alanları insan işgaliyle giderek daralan şempanzeler Uganda’da küçük bir köye baskınlar düzenleyerek önce korkuya, en sonunda ise mecburi kabullenmeye neden oldu.
• Ntegeka bahçede çalışırken çocuklarını yanında tutuyordu. Bir anda arkasını döndüğünde, büyük bir şempanze, yürümeye daha yeni başlayan oğlu Mujuni'yi yakalayıp kaçtı. Kovalayan köylüler, iki yaşındaki çocuğun iç organları çıkarılmış cesedini yakındaki bir çalının altına saklanmış halde buldu. 

RONAN DONOVAN / Çeviri: Serap Güneş

Bu fotoğrafı (yukarıda) Uganda'nın batısındaki bir köyde terk edilmiş bir evin penceresinden çektim. İzlediğim esnada art arda iki şempanze avluya girdi. Pencerelere dikkatle bakmalarına rağmen, aynalı camın arkasından beni göremeyeceklerini biliyordum ve doğrusu buna sevindim.  

Geçmiş saha çalışmaları sırasında, çok sayıda vahşi şempanzeye yakınlaşma ve onları yakın mesafeden görüntüleme imkanım oldu. Ancak 2017'deki bu fotoğraf çekimine kadar şempanzelerden hiç saklanmaya çalışmamıştım. Böyle bir cümle yazacağım aklıma bile gelmezdi.

Vahşi şempanze davranışları

Bu, Semata ailesiyle tanışmam ve evlerin içindekiler ve dışarıdakiler olarak bölünmüş primatların azalan toprak ve orman ile kıt gıda ve mahsul konusundaki rekabetine şahit olmamla birlikte oldu.

O zamana kadar doğada kendimi hep evimde hissetmiştim. Üniversiteden sonra sekiz yıl saha biyoloğu olarak çalıştım, Yosemite Ulusal Parkı'nda benekli baykuşlar, Afrika kıyılarındaki deniz memelileri ve Uganda'nın Kibale Ulusal Parkı'nda vahşi şempanzeler üzerinde araştırmalar yaptım. Primatolog Richard Wrangham'ın oradaki uzun vadeli araştırma projesi, vahşi şempanze davranışlarını ve bunun insan ve çevre üzerindeki olası etkilerini anlamaya çalışıyordu.

2011 yılının büyük bir bölümünde, insan varlığına alışmış şempanzeleri gün boyunca veri toplayarak takip ettim. Gözlemcileriyle onlarca yıl süren olaysız karşılaşmalardan sonra hayvanlar insanlara güveniyordu. Hiçbir zaman bir insan tarafından beslenmemiş veya doğrudan incitilmemiş olduklarından bana kayıtsızlardı.

Şempanzeler de aynı bizim gibi

Ancak Wrangham'ın Kibale araştırmasının doğruladığı gibi, davranış -insanda ve şempanzede- koşulların gerektirdiği şekilde değişmektedir. Şempanzeler de, aynı bizim gibi, mevcut besin kaynakları ortadan kalkarsa yeni besin kaynaklarından yararlanmaya adapte olurlar. Yine bizim gibi şempanzeler de kendi bölgelerini kendi türlerinin diğer gruplarından koruyan omnivorlardır. Şempanzeler saldırganlığı algılar: İnsanlarla bir arada yaşamaya alışmış bir şempanzeye bir taş atın, genellikle taşı size geri atar. Onlardan daha büyük veya sayıca üstün değilseniz, kovalanan şempanzeler geri dönüp sizi kovalayabilir. Ve fırsat sağlandığında şempanzeler et avına da çıkar.

Batı Uganda'da saha biyoloğu olarak çalıştıktan altı yıl sonra, vahşi yaşam ve koruma fotoğrafçısı olarak geri döndüm. National Geographic yazarı David Quammen ile birlikte görevim, insan-şempanze çatışmasının hikayesini anlatmaktı. 

Komşularıyla rekabet halinde

Kyamajaka köyü Kibale araştırma projesinden çok uzak olmasa da, Kyamajaka çevresindeki şempanzeler insanlarla yaşamaya farklı bir şekilde alışmış durumda. Her gün karşılaştıkları insanlara karşı temkinliler. Çünkü bu şempanzeler insan komşularıyla rekabet halinde. Şempanzelerin yaşadığı yerli ormanlar tarım için düzlendi, bu yüzden artık esas olarak insanlar tarafından yetiştirilen ürünlerle besleniyorlar. İnsan dünyasına karşı sığındıkları, 20 olgun ağaca kadar küçülmüş orman şeridine dönmeden önce, akşam yemeği bulmak için evlerin yakınına baskına gidiyorlar.

Baskınlar bununla da kalmıyor. Bu fotoğrafı çektiğim ev Semata ailesine aitti - çiftçi Omuhereza, karısı Ntegeka ve dört küçük çocuğu. Ntegeka, orada yaşamanın sürekli olarak şempanzelerin saldırısına uğrama korkusu hissetmek olduğunu söyledi. Hayvanların ön bahçelerinde nasıl beliriverdiklerini ve pencerelerine dik dik bakarak aileyi nasıl korkuttuklarını anlattı.

Mujuni'yi yakalayıp kaçtı

20 Temmuz 2014'te akıl almaz bir olay yaşandı. Ntegeka bahçede çalışırken çocuklarını yanında tutuyordu. Ama bir anda arkasını döndüğünde, büyük bir şempanze, yürümeye daha yeni başlayan oğlu Mujuni'yi yakalayıp kaçtı. Kovalayan köylüler, iki yaşındaki çocuğun iç organları çıkarılmış cesedini yakındaki bir çalının altına saklanmış halde buldu. Çocuk bölge hastanesine giderken yolda öldü.

Şempanze baskınları

Aylar yıllar oldu ve şempanze baskınları devam etti. Sonunda Sematalar pes etti. Ev onların en değerli mülkü olmasına rağmen, Ağustos 2017'de terk ettiler. Geçici konaklama yerlerine taşındıktan kısa bir süre sonra onları ziyaret ettim - sıkış tıkış bir ev, bahçesi yok, ama saldırgan vahşi maymunlar da yok.

Ailenin terk edilmiş evinin önünde toplanan şempanzeler, pencerelerdeki yansımalarını bir meydan okuma olarak algılıyorlar.

İnsan-şempanze çatışması

Semataların kaybı (çocukları ve evleri), National Geographic'in Quammen ve beni belgelemek için gönderdiği insan-şempanze çatışmasının en kötü örneğiydi. Fotoğraflarım bu hikayeyi anlatmaya yardımcı olacaktı. Ama aynı zamanda insan trajedilerini anmayı ve bu çatışmayı sona erdirmek için şempanzeleri başka yere taşımak gibi tedbirleri teşvik edebileceklerini umdum.

Omuhereza ve Ntegeka boş evlerinin anahtarı ile birlikte bana orada fotoğraf çekmem için izin verdiler. İçeri girmek için omzumu aylardır açılmayan kapıya dayamak zorunda kaldım. Ntegeka, birkaç pencere camının şempanzeler tarafından kırıldığını söylemişti. Karanlık ve tozlu odada dururken Mujuni'nin korkunç kaderini düşündüm ve anne ve babasının pencerelerde her şempanze suratı gördüğünde bu acıyı yeniden yaşayıp yaşamadıklarını merak ettim.

Birlikte yaşama çağrısı

Yerel yönetimlerin ve uluslararası STK'ların yetkilileri, buradaki çiftçileri şempanzelerle birlikte yaşamayı öğrenmeye çağırdılar ama bunun nasıl bir şey olduğunu biliyorlar mı? Şempanze ziyaretleri sırasında Semataların evlerinde kendilerini nasıl hissettiklerini biraz olsun anlamak istedim.

Şempanzelerin gelmesini bekleyerek bir pencereden diğerine yürüdüm. Avlunun kenarında sessizce oturan tek bir şempanze gördüm. Hemen sonra daha fazlası geldi, yine sessizce. Sonra ortamdaki ruh hali değişti. İki ayağı üzerinde duran genç bir erkek şempanze bir avuç bitkiyi kaptı ve eve doğru uzun adımlarla yürürken onu salladı. Hızlanarak koşup eve ulaştı, dalları yere fırlattı, havaya zıpladı ve arka arkaya topuklarıyla evin yan tarafına vurdu. Güm güm! Bütün ev sallandı.

Grubun benim alfa olduğunu tahmin ettiğim en büyük erkeği, cesaret gösterisi için gerinerek ayağa kalktı ve kollarını salladı. Koşmaya başladı, yaklaşırken yerden beysbol topu büyüklüğünde bir kaya aldı ve fırlattı. Yerden bir kez sıçrayan kaya, gümbürdeyerek eve çarptı. Bu davranışı fotoğraflarken kalbim küt küt atıyordu. Şempanzelerin sadece kendi yansımaları ile gölge boksu yaptığını biliyordum, ama bu bir saldırı gibi geldi. Sonunda, gün ışığı solup giderken şempanzeler küçük ormanlarına geri döndüler ve ben de evden çıkabildim.

Görüntüleri National Geographic’ten meslektaşlarımla ve barış içinde bir arada yaşamayı vaaz eden yetkililerle paylaşmaya can atıyordum, ancak onların üzüntüsünü ve acısını körüklemekten korktuğum için görüntüleri Sematalara göstermekten çekindim.

‘Aman Tanrım, insanlara benziyorlar’

Kasım 2017'de onlarla yaptığım son ziyaretimde Ntegeka, şempanzelerin fotoğraflarının olup olmadığını sordu. İsteksizce telefonumu çıkardım ve ona eski evinin önünde dizilmiş beş şempanzenin yukarıdaki fotoğrafını gösterdim. Gülmeye başladı ve sonunda durup "Aman Tanrım, insanlara benziyorlar" dedi. Daha fazla fotoğraf çıkardım. "Bebekler dışında hepsini tanıyorum. Şu bebeğe bak; açık tenli," dedi kıkırdayarak. Sonra aile gururla bana yeni arsalarını ve yeni evleri olacak büyük tuğla yığınını gösterdi. Yeniden ev inşa ediyorlardı. Ve Ntegeka'nın kahkahasıyla birlikte hayatlarına devam ettiklerini hissettim.

Kaynak: ationalgeographic.com

 

Maymunların intikam saldırısı

2021’in son günlerinde Hindistan'ın Maharaştra eyaletinde yer alan Lavool kasabasında, birkaç köpeğin bir yavru maymunu öldürmesi üzerine maymunlar intikam almak için karşı saldırıya geçti.

Independent sitesindeki habere göre, Beed bölgesindeki köy sakinleri, maymunların en az 250 köpeği öldürdüğünü söyledi. Görgü tanıklarının anlattıklarına göre intikam peşindeki maymunlar, yakaladıkları köpekleri ağaçların tepelerine ya da binaların çatılarına taşıyıp aşağı atarak öldürüyor.

Kasaba sakinleri, maymunları yakalamaları için yetkililerle iletişime geçti. Fakat yaklaşık 5 bin kişinin yaşadığı kasabaya gelen görevlilerin tek bir maymunu bile yakalayamadığı bildirildi.

Kasabadaki neredeyse tüm köpekleri öldüren maymunların, bu sefer de okula giden çocuklara saldırmaya başladığı bildirildi. Bölgede yaşayanlar, maymunların okula giden çocuklara saldırmasının kasabada paniğe yol açtığını söyledi.