Mikroplastikler beyinde nasıl birikiyor?

• Beyinde daha fazla, karaciğerde daha az: Mikroplastikler vücudumuzda nasıl birikiyor?

Plastik üretimi arttıkça, vücudumuzda da daha fazla plastik buluyoruz. Yiyeceklerimizle birlikte farkında olmadan mikroplastik ve nanoplastik tüketiyoruz. Sindirim sistemimize giren bu parçacıklar, kan dolaşımı yoluyla vücudun her köşesine yayılıyor. Akciğerlerimizde, bağırsaklarımızda, hatta plasenta ve anne sütünde bile bulundu. Ancak en fazla biriken yerlerden biri beynimiz olabilir.

Beyinde 30 kat daha fazla

Nature dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, son sekiz yılda kadavralardaki mikroplastik yoğunluğunun arttığını ortaya koydu. En büyük birikimin beyin dokusunda olduğu görüldü. Ölçülen plastik miktarı, karaciğer ve böbrekte tespit edilenden yedi ila 30 kat daha fazlaydı. Bu bulgunun sağlık üzerindeki etkileri henüz bilinmiyor.

Araştırmacılar, 2016 ve 2024 yıllarında hayatını kaybetmiş kişilerin beyin örneklerini incelediğinde mikroplastik yoğunluğunun önemli ölçüde arttığını fark etti. Daha eski dönemlere ait (1997-2013) beyin dokularında ise daha düşük plastik seviyeleri bulundu. Çalışmanın baş yazarı biyolog Matthew J. Campbell, bunun en büyük sebebinin plastiklere daha fazla maruz kalmamız olduğunu belirtiyor. Ancak iyi haber şu ki, yaşlı bireylerde plastik yoğunluğunun gençlerden daha fazla olmadığı görüldü. Bu da vücudun zamanla mikroplastikleri temizleyebileceğini düşündürüyor.

Plastikler neden beyinde birikiyor?

Mikroplastikler, çapı 0,1 mikrometreden (insan saçının yaklaşık 60'ta biri) beş milimetreye (pirinç tanesi büyüklüğünde) kadar değişen küçük plastik parçacıklarıdır. Büyük plastik atıkların parçalanmasıyla oluşurlar. 2000-2019 yılları arasında küresel plastik üretimi iki katına çıkarak 460 milyon tona ulaştı. Kötü atık yönetimi nedeniyle bu plastiklerin en az %22’si doğaya karışıyor ve gıda zincirine giriyor.

Uzmanlar, mikroplastiklerin hidrofobik (suyu iten) yapıları nedeniyle yağlı dokularda daha fazla biriktiğini düşünüyor. Exeter Üniversitesi’nden biyolog Eva Jiménez-Guri, beynin %60’ının yağdan oluştuğunu ve bu yüzden mikroplastiklerin burada böbrek veya karaciğere kıyasla daha fazla birikmesinin mantıklı olduğunu söylüyor.

Plastiklerin sağlık üzerindeki etkisi ne?

Beyinlerinde daha fazla mikroplastik bulunan kişilerde demans (bunama) görülme oranının daha yüksek olduğu tespit edildi. Ancak bilim insanları, mikroplastiklerin demansa sebep olup olmadığını henüz bilmiyor. Muhtemelen beynin savunma mekanizmalarının zayıflaması, zararlı maddelerin beyne daha kolay girmesine yol açıyor.

Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar ise endişe verici. 2023’te zebra balıkları üzerinde yapılan bir çalışma, nanoplastiklerin beyne zarar verdiğini ve yaşlanma sürecini hızlandırdığını gösterdi. Şubat 2024’te Science Advances dergisinde yayımlanan bir başka araştırmada, farelerin beyinlerindeki bağışıklık hücrelerinin mikroplastikleri yutarak pıhtı benzeri yapılar oluşturduğu tespit edildi. Bu da beyin kan akışını bozarak hasara yol açabiliyor. Ancak bu bulguların insanlar için de geçerli olup olmadığı henüz net değil.

Vücudumuz plastik dolu

Plastiklerin sağlığımıza nasıl zarar verdiğini kesin olarak bilmiyoruz. Bu belirsizlik, mikroplastikler konusunda büyük bir korkuya yol açsa da, henüz bu parçacıkların gerçekten zehirleyici olup olmadığı tam olarak kanıtlanmış değil. Yine de, ürettiğimiz plastiğin doğaya ve sonunda bize geri dönmesi, modern yaşam biçimimizin bir yan etkisi olarak yorumlanabilir. 2019’da yapılan bir araştırmaya göre, ortalama bir insan haftada beş gram plastik tüketiyor—bu, bir kredi kartının ağırlığına eşit.