Nobel mi? Edebiyat mı? Ehlileştirme mi?

Fransız düşünür Jean Paul Sartre’a Nobel edebiyat ödülü verildiğinde tarihler 1964’ü gösteriyordu ve soğuk savaş kıskacındaki dünya entelektüelleri ciddi bir fikri kutuplaşma yaşamaktaydı. Bu nedenle Sartre reddettiği günden beri Nobel-özellikle- edebiyat ödülleri tartışmalı bir hal aldı.

Nobel’in günahları

Sartre ödülü reddetmesi sonrası kaleme aldığı mektubunda, “ben daha iyinin, yani sosyalizmin kazanmasından yanayım” dedikten sonra Nobel Edebiyat Ödülü’nün hangi kaygılarla verildiğini şöyle anlatıyor: “Nobel’in ilk niteliği Batı blokuna has bir edebiyat ödülü olmak değildir, ama ne yönde uygulanmışsa o olmuştu ve İsveç Akademisi üyelerinin kararına bağlı olmayan hadiselerle de pekala karşılaşılabilir.

Nitekim Nobel günümüzde Batı bloğu yazarlarına ya da Doğu’da başkaldıranlara verilen bir ödül olarak görünmektedir. Mesela, Güney Amerika şairlerinin en büyüklerinden biri olan Neruda ödüle değer bulunmamıştır. Herkesten fazla layık olduğu halde Louis Aragon ciddi olarak hiç düşünülmemiştir. Ödülün Şolokof’tan önce Pasternak’a verilmesi ve Sovyetlerden seçilmiş tek eserin memleketinde yasaklanmış ve ancak basılabilmiş bir kitap olması da esef edilecek bir durumdur.”

Edebiyatı ehlileştirme

Sartre’ın başlattığı bu haklı tartışma bugün de devam ediyor. Nobel Edebiyat komitesi aday listelerini, 50 yıl boyunca gizli tutuyor. Her yıl ocak ayında ise arşivini açarak elli yılını dolduran listeleri kamuoyu ile paylaşıyor. Geçtiğimiz hafta 1965’in adayları açıklandı. Listede, ödülü hiçbir zaman kazanamayan Nabokov, Borges, Ezra Pound gibi isimler olduğu görüldü.

2010’da Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan Mario Vargas Llosa, bir söyleşisinde, “Nobel komitesi Borges ve Nabokov gibi Yazarları ödüllendirmemekte hata etti” der.

1965’teki 90 kişilik listede Louis Aragon, E.M. Foster, W.D. Auden, Samuel Beckett, Jorge Louis Borges, Vladimir Nabokov, Georges Simenon, Lawrence Durrell, Max Frisch, Jukio Mishima, Ezra Pound, Pablo Neruda, Henri Troyat ve Marguerite Yourcenar gibi isimler vardı.

Borges’in mutsuzluğu

1965 Nobel Edebiyat Ödülü, o yıl Rus yazar Mikhail Sholokhov’a verilir. Listedeki yazarlardan Samuel Josef Agnon ve Nelly Sachs 1966’da, Miguel Ángel Asturias Rosales 1967’de, Samuel Beckett 1969’da, Pablo Neruda 1971’de ve Heinrich Böll ise 1972’de ödülü kazanır. Fakat listeden Nabokov, Borges, Ezra Pound, Marguerite Yourcenar, Lawrence Durrell ve W.D. Auden gibi isimler bu ödüle hayatları boyunca değer görülmez.

Nabokov çeşitli yıllarda ödüle aday gösterilir. 1963’te Amerikalı Profesör Robert M. Adams; 1964’te İngiliz Profesör Elizabeth Hall ve 1965’te Andrew J. Chiappe yazarı listeye koyar. Fakat yine olmaz. Borges ise ödülün verildiği ülkede profesör olan Henry Olsson tarafından 1962-63 ve 64 yıllarında üç kez, 1956’da ise Fransız Prof. René Etiemble onu aday göstermesine rağmen ödülü hiçbir zaman kazanamaz. İrlandalı yazar Colm Tóibín, ödülü kazanma ihtimalinin Borges için büyük bir işkenceye dönüştüğünü şöyle aktarıyor: “Her yıl ödülün açıklanacağı gün gazeteciler yazarın evinin önünde birikirdi. Bu senelerce devam etti ve her defasında Borges’in ödülü kazanmadığını öğrenmesi onu çok mutsuz etti.”

Nobel tahminlerinin ve bahis listelerinin Adonis, Haruki Murakami, Joyce Carol Oates ve Philip Roth gibi değişmeyen isimlerinin seneler sonra açılacak arşivlerle, ödüle aday olup olmadıkları görülmüş olacak.

2006’da Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Orhan Pamuk’u kimin aday gösterdiğini ve yazarın hangi isimlerle yarıştığını 2057’de öğrenebileceğiz. 

2016’nın adayları 

Her eylül ayında, Nobel komitesi 31 Ocak’a kadar aday belirlemesi konusunda edebiyat profesörlerine, kurumlara ve daha önce Nobel’i kazanan yazarlara (yaklaşık 600-700) davetiye gönderir. Nisanda 15-20 kişilik bir liste oluşturulur. Mayısta adaylar 5’e düşer. Haziran, Temmuz ve Ağustos boyunca komite üyeleri aday yazarların kitaplarını okur. Eylül’de son karar için masaya oturulur. Ekimde ödüle layık görülen yazar duyurulur. Aralık ayında ise ödül töreni gerçekleştirilir. 

 HABER MERKEZİ