Rojava'da kadın kooperatifleri

• Kuzey ve Doğu Suriye’de bin üyeli 23 kadın kooperatifi bulunuyor. En örgütlü oldukları alan ise tarım. 12 bin dönüm arazi üzerinde üretimin önemli bir kısmını karşılayan kadınlar, kooperatifin ihtiyaçlarını karşılamak için ayırdıkları yüzde 15’lik oran dışındaki yıllık geliri, üyeleri arasında eşit pay ediyor.

ZEYNEP KIZILIRMAK
QAMIŞLO

Yapılan araştırmalara göre, tüm dünyada kadınların ekonomiye katılım oranı yüzde 75’i geçmiyor. Batı ülkelerinde bu oran yüzde 50-75 düzeyinde kalırken, Doğu ülkelerinde rakam yüzde 10’lara kadar düşüyor. Kadınların ekonomide çalışma yaşamında var olabilmek için mücadeleleri uzun solukludur. Bir yandan ‘eşit işe eşit ücret’ talepleri ile mücadele sürüyor diğer yandan kadın hareketleri dünyanın her tarafında verili sistemin ekonomik modeline karşı alternatif modeller üretiyor.
İşte o modellerden biri Rojava Devrimi’nin ardından kadınların öncülüğünde oluşturulan kadın kooperatifleri. Rejim döneminde istihdam alanlarından dışlanan kadınların bu alanda varlığını güçlendirmek için ilk olarak 2015 yılında Kadın Ekonomi Komitesi oluşturuldu. Kongra Star bünyesinde oluşturulan komite, Kuzey ve Doğu Suriye’nin tüm bölgelerinde kooperatif ve komünler örgütledi. Komitenin kurucuları arasında 12 Ekim 2019’da Türk devleti ve çeteleri tarafından katledilen Hevrîn Xelef de yer alıyordu.

23 kadın kooperatifi var

Üretim araçlarının nasıl kullanılacağı meselesi ile yola çıkan kadınlar, komünal ekonominin ancak kadın eliyle örülebileceği tespiti ile kooperatif ve ortak üretimde buluştu. Kuzey Doğu Suriye’de komünal ekonomik modelin temel ayaklarından olan bu komiteler, kadınların üretime katılmasını sağlıyor. Aynı zamanda toplumun ihtiyaçlarını tespit edip ucuz ve sağlıklı şekilde ulaştırıyor. Kuzey ve Doğu Suriye’nin temel geçim kaynağı, bereketli toprağı ile tarım. Rojava Devrimi ile birlikte toprağın halkın yararına ekilmesi ve gelirlerin eşit paylaşılması esas alındı.
Kadın Ekonomik Komitesi’nin rehberliğinde bölgede bin üyeli 23 kadın kooperatifi bulunuyor.

12 bin dönüm arazi işletiliyor

Kadın Ekonomi Komitesi’nin en örgütlü olduğu alan ise tarım. Tarım faaliyetleri çiftlik ve kadın kooperatifleri olmak üzere iki şekilde işletiliyor. Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetim alanlarında kadınlar, 12 bin dönüm arazi üzerinde 20 kooperatifle üretimin önemli bir kısmını karşılıyor. Kadın Ekonomi Komitesi, bu kooperatiflere üye kadınların toprak, tohum, gübre ihtiyaçlarının karşılanmasına aracılık/danışmanlık yapıyor. Yani bir nevi eğitim ve kolaylaştırıcı görevi görüyor. Yıllık gelirin yüzde 15’i kooperatifin ortak kasasında birikiyor ve ihtiyaçlar karşılanıyor.

Kışın tahıl, yazın sebze

Kooperatiflerin üye sayısı 10 ila 75 arasında değişiyor ve gelirler eşit şekilde üyeler arasında pay ediliyor.
Bu yıla kadar kooperatiflerde yılda bir kez tarım yapılıyordu. Altyapısı hazırlanan arazilerde sulu tarıma geçildi. Sulu tarıma geçilmesiyle birlikte kış aylarında tahıl, yaz aylarında ise sebze yetiştiriciliği başladı.

Demsal Çiftliği ile organik ürünler

Kadınlar Tirbespiyê kentinde ise 2 bin dönüm arazi üzerine çok amaçlı Demsal Kadın Çiftliği kurdu. 50 kadının üye olduğu kooperatifin bünyesinde tarım, hayvancılık, bostan, meyve ağacı ve biyoplastik çalışmaları yürütülüyor. Buğday, sebze, meyve yetiştirilen çiftlikte, sebze depolama alanları henüz inşa aşamasında. Biyoplastik atölyesinde ise ekolojik ürenler yetiştirmek için çalışmalar başlatıldı. Bölge için bir model oluşturması beklenen Demsal Çiftliği’nin benzerlerinin diğer şehirlerde yapılması planlanıyor.
Çiftliklerden üretilen ürünler, Hesekê, Kobanê ve Dirbesiyê kentlerinde oluşturulan konserve fabrikalarında katkı maddeleri kullanmaksızın organik reçel, salça ve turşulara dönüşüyor. Atölyede günlük üretim 10 ton civarında ve ürünler yüksek rağbet görüyor.
Kuzey Doğu Suriye genelinde tahsis edilen 10 bin dönümlük arazide önümüzdeki yıl yeni kooperatiflerin açılması bekleniyor.

• Özerk Yönetim bünyesindeki bütün köylerde kadınların kendi ekonomilerini kendilerinin oluşturması planlanıyor. 3 köy ile başlayan proje, önümüzdeki 1-2 ay içerisinde 100 köyde hayata geçirilecek.

3 köy ile başladı

Kadın Ekonomi Komitesi’nin bir diğer projesi ise, her köyde en az üç üyeli kadın kooperatifleri oluşturmak. Kümes hayvanları yetiştiriliciliği yapılması planlanan proje ile her köye kuluçka makinası ve kümes hayvanları barınağı yapılacak. Yine köylerdeki kooperatifler aracılığı ile peynir ve yoğurt üretimine katkı amaçlı girişimlerde bulunulacak. Bu proje ile kırsal kesimlerde yaşayan kadınlara istihdam alanları açılarak üretime doğrudan katılması amaçlanıyor.
Özerk Yönetim bünyesindeki bütün köylerde kadınların bu yöntemle kendi ekonomilerini kendilerinin oluşturması planlanıyor. 3 köy ile başlayan proje, önümüzdeki 1-2 ay içerisinde 100 köyde hayata geçirilecek.

Pazarlar açıldı

Üretimin doğrudan tüketiciye ucuz ve sağlıklı ulaştırılması için de Kadın Ekonomi Komitesi tarafından pazar alanları açılıyor. Kadınların tarım ürünlerin, doğrudan tüketiciye ulaştırdıkları Amudê, Dêrik Kobanê ve Qamişlo’da kent merkezlerinde Kadın Emeği Pazarları bulunuyor. Kadınların kurduğu kooperatifin hammade gibi ihtiyaçları, Kadın Ekonomi Komitesi tarafından temin edildi.
Gelirler ise hammadde için ayrılan ücret dışında, üyeler arasında eşit pay ediliyor.

3 fırın, 5 tandır

Bölge genelinde kadın kooperatiflerinde kadınların kolektif olarak açtığı 3 fırın ve 5 tandır bulunuyor. Emek ve satışını kooperatif üyesi kadınların yaptığı fırın ve tandırlara un ihtiyacını ise Kadın Ekonomi Komitesi temin ediyor.

Çocukların sağlığı kadınlara emanet

Gıda alanında kadın kooperatiflerinin etkinlik alanlarından biri de okul kantinleri. Kantinlerde amaç kar değil, çocukların sağlıklı beslenmesi ve ucuz gıdaya ulaşması. Bu amaçla geçtiğimiz yıldan bu yana peyderpey okul kantinleri Kadın Ekonomi Komitesi’ne devrediliyor.

Diğer üretim alanları

Komite bünyesinde açılan kadın kooperatiflerinin Derik ve Kobanê’de iki lokantası bulunuyor.
Minbic’de 4 kişilik temizlik maddesi kooperatifi ve 4 kadının ortak işlettiği bir kuaför salonu var.
Reqa’da bir araya gelen kadınlar kurdukları kooperatif ile biyoplastik üretiyor.
Şehba’da ise kadınların işlettiği ve gelirini eşit paylaştığı iki atölyesi var.
Yine Halep’in Şex Meqsud Mahallesinde kadınların ortak üretim yaptığı atölyeler bulunuyor.

Tekstil atölyeleri genişleyecek

Kadın Ekonomi Komitesi’nin bir diğer faaliyet alanı ise tekstil-giyim üretim atölyeleri. Dünya genelinde kapitalizmin en büyük sömürü alanlarından birinin tekstil sektörü olduğu biliniyor. Kadınların Hesekê, Kobanê ve Rimelan’da açtıkları üç tekstil atölyesinde ortak üretim ve ortak paylaşım esas alınıyor.
Bu atölyelerde üretilen giyim malzemeleri, Kobanê, Qamişlo, Dirbêsiyê, ve Girkê Legê’de açılan 4 mağazada üreticiye ulaştırılıyor. Kadınların ortak üretim ve eşit paylaşımı esas aldığı giyim atölyelerinde, ayrıca işinin ustası kadınlar ücretli çalışıyor. Giyim tasarımları da bu atölyelerde yapılıyor. Yoğun talep nedeniyle önümüzdeki dönem tekstil-giyim atölyelerinin kapasitesinin artırılmasına ilişkin çalışmalar sürüyor.

Kadınlar mobilyaya da el attı

Kadın ekonomisini güçlendirmek ve kadınların farklı meslekler edinmesini sağlamak için Kadın Ekonomi Komitesi bünyesinde mobilya fabrikası kuruldu.
Mobilya fabrikasında üretilen ürünler iki mağazada alıcıya ulaştırılıyor. Kadın eliyle yerli üretimin gerçekleştirildiği fabrikada üretilen mobilyalar, ithal edilen ürünlerden yüzde 50 daha ucuz fiyata alıcıya ulaştırılıyor.

• 

• Üretimde yer alan binlerce kadının günden güne komünal ekonominin ayaklarını sağlamlaştırdığını kaydeden Kuzey ve Doğu Suriye Kadın Ekonomi Komitesi üyesi Xalya Necar, amaçlarını, “Kolektif üretip, alıcıya aracısız ucuz ve güvenilir ürün ulaştırmak” olarak özetledi.

Amaç, alıcıya kaliteli ve ucuz ürün ulaştırmak

Kuzey ve Doğu Suriye Kadın Ekonomi Komitesi üyesi Xalya Necar, komitenin faaliyetleri ve önümüzdeki dönem projeleri hakkında bilgiler verdi. Necar, komitenin kolaylaştırıcı ve yol gösterici rolü ile kadınlara her gün yeni bir istihdam alanı oluşturduğunu ve kadın kooperatiflerinin alternatif bir ekonomik sistem olarak önemli bir başarıya attığını söyledi.
Kuzey Doğu Suriye’de binlerce kadının komünal ekonominin ayaklarını oluşturduğunu kaydeden Necar amaçlarını; “Kolektif üretip, alıcıya aracısız ucuz ürün ulaştırmak” olarak özetledi. Necar, “Özerk Yönetim bünyesindeki Kadın Bakanlığı ile koordineli bir şekilde kadınların ekonomik alanda varlığını güçlendirmeyi esas alıyoruz. En temel ilkemiz, kendi kendimize yeterek, halka ucuz ve güvenilir ürün ulaştırmak” dedi.

Bizim model ilk

Dünyanın birçok bölgesinde komünal ortak üretim örneklerinin kadınlar eliyle gerçekleştirildiğini ancak Rojava komünal kadın ekonomisi modelinin eşi ve benzerinin olmadığını kaydeden Necar sözlerini şöyle sürdürdü: “Rojava’da kadın ekonomisi ve kadın istihdamı devrim ile açığa çıkmış gelişmelerdir. Vasıfsız emek gücü ve en ucuz işgücü olarak sınırlı sayıda ekonomiye katılabilen kadınlar şimdi hem iş öğreniyor hem de emeğinin karşılığını alıyor. Devrimle birlikte eğitim, sağlık, özsavunma, yerel yönetim gibi her alanda eşitlik ilkesi önemli gelişmeler sağladı.”
Komünal kadın ekonomisini oturtmakta geçmişten gelen sorunları olduğunu kaydeden Necar, “Suriye rejimi maalesef Kürtlerin vasıflı işgücünün parçası olmasına izin vermedi. Ki bu kadınlarda daha da sınırlı kaldı. Şimdi bir yandan meslek öğrenmek, diğer yandan ekonomiye doğrudan katılmak, oluşturulan kooperatiflerle mümkün kılınmaya çalışılıyor. Ancak eksikliklerimizi tam olarak gidermiş değiliz. Kadınlar adım attıkları iş kolunda öncelikle o işi yapmayı öğreniyor. Bunu öğretmek de bizim görevimiz. Bir diğer dezavantaj ise ev içi ücretsiz emek. Kadınlar, sırtlarındaki ağır bir yük olan ev içi ücretsiz emek nedeniyle toplumsal cinsiyet rollerinin ağır baskısı altında. Bu da kadınların gelişiminin önündeki en büyük engel. Bu bir süreç işi. Erkekler önce kadınlara ‘şu saatte geleceksin, şu kadar çalışacaksın’ diye sınır çizmeye çalışıyor. Kadınlar bizim de desteğimiz ve mücadelemizle ekonomik alanda gelişmeye başlıyor. Toplumsal cinsiyetin emek alanındaki dezavantajlarını yenmek en büyük sorunlardan biri ve bu da zaman alacak bir şey. Ama günden güne üretimin içinde yer alan kadınlar, komünal ekonominin ayaklarını sağlam şekilde oluşturuyor” diye konuştu.