Stranlarda “Eskerê Romê”
Kültür/Sanat Haberleri —
- “Eskerê Romê” deyimini dengbêjlerin stranlarında ve anaların feryatlarında çok sık duyarız. “Bextê Rome tune ye” denir. Anne ve babalar gerillaya katılan çocuklarına, “Tu carî teslîmî Roma Reş nebe” derler.
FİRAZ BARAN
Acaba Kürtler neden “Eskerê Romê” deyimini kullanıyor? İhsan Nuri Paşa, "Ağrı Dağı İsyanı" isimli kitabında bu deyimin nasıl oluştuğunu şöyle açıklıyor:
"Kürdistan uzun bir dönem Romalıların saldırılarına uğradı ve müteakip defalar harabeye çevrildi. Bir insan hızlı yemek yediği zaman Kürtler kendisine şöyle der:
- Eskerê Romê li pey te ye.
Yani "Roma askerleri mi seni kovalıyor" denir.
Romalılar Batıdan gelip Kürdistan'ı yakıp yıkıyorlardı. O tarihten itibaren Kürtler batıdan yapılan her saldırıyı Roma saldırısı olarak tanımladılar.
Türkler de batıdan Kürdistan'a saldırdıkları için onlara da "Eskerê Romê" denilmiştir. Ağrı Ayaklanması döneminde de halk işgalci Türk askerine 'Eskerê Romê' diyordu."(1)
Salihê Biro'nun stranı
Dengbêj Salihê Biro İhsan Nuri üzerine bir stran söyler. Bu stranda uçakla saldıran Eskerê Romê (Türk ordusu) eleştirilir. Bakalım dengbêj o günleri nasıl canlandırıyor:
Îhsan Nurî Paşa dinehêre bi dûrbînê
Li Erdîşê, li Gola Wanê
Leşkerê Romê tune ye li meydanê
Ji teyaran bombe dibare
Li ser egîdên Kurdistanê
Biroyê Hesê kire gazî
Got:
Hûn ne mêr in
Ne camêr in
Dijminî bêbextî nîne
Şer karê egîd û mêrane
Wek mêran derkevin meydanê
Bila dinya temaşeke
Ka kî berxe, kî berane (2)
Yine Ağrı Dağı İsyanı'nda yer alan Xalis Begê Sipkî üzerine de bir stran söylenir. Stranın bir yerinde Xalis Bey oğlu Ehmed'e şöyle seslenir:
“Ehmedo lawo, çê be, çê bixebite
Eskerê Roma Reş zalime
Buhura Çemê Mûradê li me biriye
De tu dîna xwe bidê ji êvar da
Koka mêr û egîdên me aniye.”(3)
Eskerê Romê deyimine Seyadê Şamê'nin stranında da rast geliyoruz. O, derdini şu dizelerle dile getirir:
“Ezim Seyadê Şamê
Firarê destê Romê
Penaberim li Rewanê”(4)
Stranlara son olarak “Lo Xalo” isimli şarkıyı örnek verelim... Fetoyê Hodik şöyle diyor:
“Were lo xalo, ez xwarzê te me
Wez girtî me, xerîbiyê me
Ez girtiyê kela welatê di Romê me
Lingê min qeydê ne, destê minê kelemçê ne...”(5)
Bu deyim sözlüklerde de karşımıza çıkıyor. Zana Farqînî'nin sözlüğünde geçen Rom maddesinde şu bilgi veriliyor:
“Rom: 1. Roma, Bizans. 2. Osmanlı.
Roma Reş: Osmanlı.
Roma Rûtik: Züğürt, sefil -Osmanlı-
Roma Xayîn: Hain -Osmanlı- (6)
Rom maddesi, Amed Tîgrîs'in “Gotinên Pêşiyan” isimli kitabında da yer alıyor. Tîgrîs şu örneği veriyor: “Rom neyar e, Osmanî koremar e.” Ve bu sözü şöyle açıklıyor: “Roma ve Bizans devletleri kastediliyor. Osmanlı'nın onlardan kötü olduğu vurgulanıyor.”(7)
Kaynak
1. İhsan Nuri Paşa: Ağrı Dağı İsyani, Med Yayınları, 1992/İstanbul, Sy. 23
2. Yılmaz Çamlıbel: Gilîdax Bêxwedî Nîne, Sy. 233, Weşanên Deng, İst./2005
3. age, sy. 66
4. Reşad Sorgûl'un Youtube'de yayınladığı “Seyadê Şamê/Qulingê Birîndar” isimli videosu. Time Cod 01:25
5. Cewad Merwanî: Stranên Arşîva Radyoya Erîvanê 3, Sy. 478
6. Zana Farqînî: Ferhenga Kurdî-Tirkî, Sy. 1613, 2005/Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê
7. Amed Tîgrîs: Gotinên Pêşiyan, Weşanên Rewşen, Sy. 213, 2001/Stockholm
