• ABD Başkanı Donald Trump, ateşkesi ihlal ettikleri gerekçesiyle İsrail ve İran’a sert çıktı, azarladı, hatta küfretti. 

ABD Başkanı Donald Trump, Salı günü İsrail ve İran’ın saatler önce başlayan ateşkesi ihlal ettiği gerekçesiyle her iki tarafa da sert çıktı. Gazetecilere küfür dolu ifadelerle konuşan Trump, her iki tarafı da saldırı başlatmakla suçladı ve “Bakalım bunu durdurabilecek miyim” diyerek duruma müdahale edeceğini belirtti. İran, Katar'daki  Amerikan hava üssüne saldırı düzenledikten sonra İsrail ile ateşkese varmış, Salı sabahı ise zafer kazandığını iddia etmişti. 

Trump’ın Pazartesi akşamı duyurduğu ateşkes, 12 gün süren ve ABD’nin de İran’ın nükleer tesislerine yönelik bombardımanıyla dahil olduğu İsrail-İran savaşını sona erdirmeyi amaçlıyordu. Ateşkesin başlamasından hemen önce her iki taraf da ateş değiş tokuşuna devam etti. İsrail ordusu, İsrail’e ateş açmaya hazır İran füze rampalarını vurduğunu belirtti. İran ise İsrail’e dört balistik füze salvosu fırlatarak milyonlarca İsrailliyi sığınaklara gönderdi. Güneydeki Beerşeba kentinde bir apartmana isabet eden füze en az dört kişinin ölümüne neden oldu. ABD Başkanı Donald Trump, ateşkesi saatler önce duyurmasına rağmen hem İsrail’in hem de İran’ın anlaşmayı ihlal ettiğini belirtti. İsrail Savunma Bakanı Israel Katz, İran’ın ateşkesi ihlal ederek füze fırlattığını belirtti ve orduya Tahran’daki hedeflere “güçlü bir yanıt” verme talimatı verdi. İsrail ordusu, Trump’ın ateşkesi duyurduğu Truth Social paylaşımından 2,5 saat sonra İran’dan füze atıldığını tespit ettiğini açıkladı. İran, İsrail’e füze fırlattığını inkar etti. İran, İsrail’i ateşkesi ihlal etmekle suçladı; Salı günü yerel saatle 09.00’a kadar üç aşamalı saldırılar düzenlediğini belirtti.

Ne yaptıklarını bilmiyorlar

Lahey’deki NATO zirvesine giderken gazetecilere konuşan Trump, özellikle İsrail’in anlaşma sonrası bombardımanına dair memnuniyetsizliğini dile getirdi. Trump, her iki ülkenin de ateşkesi ihlal ettiğini ve İsrail’in İran’a yönelik yeni saldırılarının kendisinin aracı olduğu ateşkesi ciddi bir şekilde ihlal edeceğini söyledi. Trump, “Temelde, bu iki ülke o kadar uzun ve sert bir şekilde savaşıyor ki ne yaptıklarını bilmiyorlar” dedi. Trump, İsrail’in ateşkesten önce Tahran’a bombalar yağdırmasından dolayı öfkeli olduğunu belirtti. “İsrail’e ‘Tamam, şimdi 12 saatiniz var’ dediğimde, ilk saatte gidip ellerindeki her şeyi boşaltmamalılar. Bu yüzden onlardan memnun değilim. İran’dan da memnun değilim” diye ekledi. 

Uçaklar geri ödenecek

Trump, Truth Social platformunda yaptığı paylaşımda, “Tüm uçaklar geri dönecek ve İran’a dostça bir ‘Uçak Selamı’ yapacak. Kimse zarar görmeyecek, ateşkes yürürlükte!” dedi. Trump, Lahey’deki NATO zirvesine gitmek üzere Beyaz Saray’dan ayrılmadan önce, “İsrail, o bombaları atmayın. Eğer atarsanız bu büyük bir ihlal olur. Pilotlarınızı hemen geri çağırın!” diye yazdı. Gazetecilere yaptığı açıklamada, her iki tarafın da ateşkesi ihlal etmesinden, özellikle de İsrail’in tek bir füzenin fırlatılmasına karşılık olarak büyük çaplı saldırılar düzenlemesinden memnun olmadığını belirtti. Trump, “İsrail’i sakinleştirmem lazım” dedi ve ekledi: “İran ve İsrail o kadar uzun ve sert bir şekilde savaşıyor ki ne yaptıklarını bilmiyorlar.”

Ölçeğini küçülttü

İsrail medyası, Trump’ın İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ile telefonda görüştüğünü bildirdi. Axios muhabiri, Netanyahu’nun Trump’a bombardıman misyonunu tamamen iptal etmek yerine ölçeğini küçülteceğini söylediğini aktardı. 

Beyaz Saray’dan bir yetkili, Trump’ın Air Force One’dan Netanyahu ile yaptığı görüşmede “ateşkesin sürdürülmesi için neler yapılması gerektiği konusunda son derece sert ve doğrudan” konuştuğunu belirtti. Yetkili, Netanyahu’nun durumun ciddiyetini anladığını ve Trump’ın endişelerini kabul ettiğini ifade etti.

IDF’den sembolik saldırı

İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF), İran’ın kuzey İsrail’e yönelik füze saldırısına yanıt olarak Tahran’ın kuzeyinde bir radarı hedef alan sembolik bir saldırı gerçekleştirdiğini doğruladı. Bu, İran’ın saldırısına yanıt verirken Trump’ın “hiçbir şey yapmama ya da en fazla sembolik bir yanıt verme” talebine uyum sağlama çabası olarak değerlendirildi.

İsrail Savunma Bakanı Israel Katz, Salı günü erken saatlerde, İran’ın ateşkesi “alenen ihlal ederek” füze fırlattığını belirterek, Tahran’daki hedeflere yeni saldırılar düzenlenmesi talimatı verdiğini açıklamıştı. İran ise herhangi bir füze fırlattığını inkar ederek ve İsrail’in saldırılarının ateşkesin başlaması gereken saatten bir buçuk saat sonrasına kadar devam ettiğini öne sürmüştü. 

İkisi de ihlal etti

Trump, Truth Social’da yaptığı başka bir paylaşımda, İsrail savaş uçaklarının İran’a saldırmayacağını ve geri döneceğini yineleyerek, “Ateşkes yürürlükte!” dedi. Bu açıklamalar, her iki tarafın ateşkesi ihlal ettiği iddialarıyla sarsılan anlaşmanın kırılganlığını vurguladı.Trump, her iki tarafın da ateşkesi ihlal ettiğini söyleyerek, “İran ihlal etti, ama İsrail de ihlal etti. İsrail’den memnun değilim” dedi. 

Temkinli memnuniyet

Ateşkes duyurusu, dünya liderleri tarafından temkinli bir şekilde memnuniyetle karşılandı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in sözcüsü Dmitri S. Peskov, “Eğer bir ateşkes gerçekten sağlandıysa, bu yalnızca memnuniyetle karşılanabilir. Umarız bu sürdürülebilir bir ateşkes olur” dedi. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ateşkesi övdü, ancak durumun halen değişken ve istikrarsız olduğunu uyardı.

Ateşkese giderken

Trump’ın ateşkes duyurusu, İran’ın ABD’nin hafta sonu İran’ın yeraltı nükleer tesislerine sığınak delici bombalar atmasına misilleme olarak Katar’daki bir ABD hava üssüne füze fırlatmasından saatler sonra geldi; bu saldırıda can kaybı yaşanmadı. Trump yönetimi yetkilileri, İran’ın Pazartesi günkü yanıtının ABD ile daha fazla tırmanıştan kaçınmak için ölçülü olduğunu değerlendirdi. Trump, İsrail ve İran ile görüşmeler çağrısında bulundu ve bir üst düzey Beyaz Saray yetkilisi, İran yeni saldırılar başlatmadığı sürece İsrail’in ateşkesi kabul ettiğini söyledi. İran, daha fazla saldırı olmayacağını işaret etti. Trump, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile doğrudan görüştü; Başkan Yardımcısı JD Vance, Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve ABD özel elçisi Steve Witkoff, İran ile doğrudan ve dolaylı iletişimlerde yer aldı. Katar da İranlılarla temasların kurulmasına yardımcı oldu. İran, İsrail’in nükleer ve askeri tesislere yönelik günler süren bombardımanı ve üst düzey nükleer bilim insanları ile güvenlik komutanlarının hedef alınarak öldürülmesi nedeniyle “ciddi şekilde zayıflamış bir durumda” olduğu için ateşkese sıcak baktı. Trump son günlerde İran’da “rejim değişikliği” ihtimali hakkında da açıkça konuşmuştu.

Belirsizlikler duruyor

Yıllardır süren örtük çatışmanın son 12 günde karşılıklı hava saldırılarıyla bir hava savaşına dönüşmesiyle iki ezeli düşman arasında ateşkesin sürdürülebilir olup olmadığı belirsiz. Trump’ın Truth Social’da “Tam ve Kesin ATEŞKES” ilan eden coşkulu paylaşımında, iki tarafın hangi şartlarda anlaştığı, ABD ile İran arasındaki başarısız nükleer görüşmelerin yeniden canlanıp canlanmayacağı ve uzmanların ABD ile İsrail bombardımanından sağ kurtulduğuna inandığı İran’ın zenginleştirilmiş uranyum stokunun akıbeti gibi konular da belirsizliğini koruyor. ABD'li uzmanlardan Jonathan Panikoff, “İsrailliler hedeflerinin çoğuna ulaştı... İran bir çıkış yolu arıyordu. ABD, bunun sonun başlangıcı olmasını umuyor. Zorluk, bundan sonra ne olacağına dair bir stratejinin olup olmadığı” dedi. Eski bir Ortadoğu müzakerecisi Dennis Ross, “Ateşkes sürdürülebilir mi?” diye sordu. “Evet, İranlıların buna ihtiyacı var ve İsrailliler büyük ölçüde (İsrail Savunma Kuvvetleri’nin) hedef listesine karşı harekete geçti. İran büyük ölçüde zayıfladı, ancak nükleer ve balistik füze programlarının geleceği ne olacak? Yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum stoku ne olacak? Müzakerelere ihtiyaç olacak ve bunlar kolay çözülmeyecek” diye devam etti. 

Stokun taşınıp taşınmadığı

İran’ın zenginleştirilmiş uranyum stokunun durumu, özellikle Fordo gibi yeraltı tesislerinde, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) Başkanı Rafael Grossi’nin de belirttiği gibi, henüz değerlendirilemedi. Grossi, İran’ın yüzde 60 zenginleştirilmiş 400 kg uranyum stokunun, nükleer silah için yüzde 90 saflığa sadece kısa bir teknik adım uzakta olduğunu belirtti. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, stokun taşınıp taşınmadığının günler alabileceğini, ancak İsrail’in hava savunması nedeniyle bunun zor olduğunu düşündüğünü ifade etti.

Görüşmeler başlatılacak mı

Nükleer görüşmelerin yeniden başlatılması da belirsiz. İran, uranyum zenginleştirme hakkını tartışılmaz olarak görüyor ve 2015 Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) sonrası yaptırımların kaldırılmasını talep ediyor. Trump, İran’ın tamamen zenginleştirmeyi durdurmasını isterken, son öneriler düşük seviyeli zenginleştirmeye izin verebilecek bir “diplomatik köprü” öneriyor. İran, yaptırımların kaldırılması ve Trump’ın 2018’de JCPOA’dan çekildiği gibi yeni bir anlaşmadan çıkılmayacağına dair garantiler olmadan programını sınırlamayacağını belirtiyor. MAHABAD

 

* * *

Piyasaların ateşi düştü

ABD Başkanı Donald Trump’ın İran ve İsrail arasında ateşkes ilan ettiğini duyurmasıyla, petrol fiyatları yüzde 3 düşerken küresel hisse senetleri yükseldi ve dolar değer kaybetti. 

İsrail’in Trump’ın ateşkes önerisini kabul etmesiyle petrol fiyatları iki haftanın en düşük seviyesine geriledi. Brent ham petrol vadeli işlemleri 2,48 dolar (yüzde 3,5) düşüşle 69 dolara, ABD Batı Teksas Orta vadeli ham petrolü ise 2,37 dolar (yüzde 3,5) düşüşle 66,14 dolara indi. Her iki sözleşme de erken işlemlerde yüzde 5’e varan kayıplar yaşadı. 

Bu dramatik dönüş, ABD’nin hafta sonu İran’ın nükleer tesislerini bombalamasının ardından geldi. Brent ham petrol vadeli işlemleri Pazartesi günü yüzde 7 düşmüştü ve İran’ın bir ABD üssüne sembolik bir misilleme yapıp daha fazla eylemde bulunmayacağını işaret etmesiyle ABD hisseleri sıçrama yapmıştı. Hürmüz Boğazı’ndaki acil tehdit riskinin ortadan kalkmasıyla, küresel gösterge Brent ham petrolü 11 Haziran’dan bu yana en düşük seviye olan varil başına 69,11 dolara geriledi; ABD ham petrol vadeli işlemleri ise 66,32 dolara indi. 

Altın, Trump’ın ateşkes duyurusunun güvenli liman talebini azaltmasıyla yüzde 1,4 düşerek ons başına 3.322,09 dolara geriledi ve 11 Haziran’dan bu yana en düşük seviyesine ulaştı.