Dünya ormanlarını yitiriyor

• 2022 yılında her bir dakikada 11 futbol sahası kadar orman yok oldu. Tropik orman kayıplarında Brezilya başı çekiyor.

SERAP GÜNEŞ

Yeni bir araştırmaya göre, ağaç kayıplarının artması sonucu geçen yıl İsviçre büyüklüğünde bir tropikal orman alanı kaybedildi.

Bu durum, dünya liderlerinin COP26'da ormansızlaşmayı sona erdirmek için verdikleri siyasi taahhüdün çok gerisinde kalındığı anlamına geliyor.

2022'de her dakika yaklaşık 11 futbol sahası büyüklüğünde orman kaybedildi ve Brezilya bu yıkımda başı çekti.

Ancak Endonezya'daki orman kaybının keskin bir şekilde azalması, bu eğilimin tersine çevrilmesinin mümkün olduğunu gösteriyor.

BBC İklim ve Bilim muhabirleri Matt McGrath ve Mark Poynting’in haberine göre 2021'deki COP26 iklim toplantısının en önemli anlarından biri, 100'den fazla dünya liderinin "2030 yılına kadar orman kaybını ve arazi bozulmasını durdurmak ve tersine çevirmek" için birlikte çalışmayı taahhüt ettikleri ormanlarla ilgili Glasgow Deklarasyonunu imzalaması oldu.

Toplamda, küresel ormanların yaklaşık %85'ini kapsayan ülkelerin liderler imza attı. Bunlar arasında Amazon yağmur ormanlarında yapılaşmaya izin vermek için çevre yasalarını gevşeten eski Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro da vardı.

Glasgow anlaşması, 2014 yılında imzalanan bir önceki anlaşmanın ağaçların durmak bilmeyen kaybını durdurmada başarısız olmasının ardından kabul edildi.

Galasgow’daki sözler tutulmadı

Global Forest Watch tarafından yapılan yeni bir analiz, Glasgow'da verilen yeni sözün tutulmadığını gösteriyor.

Tropikal birincil (yaşlı) orman kayıpları, küresel ısınma ve biyolojik çeşitlilik açısından özellikle kritik olarak görülüyor.

Brezilya, Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Endonezya'daki yağmur ormanları büyük miktarlarda sera gazı emmektedir.

Bu yaşlı ormanların kesilmesi ya da yakılması, depolanan karbonun atmosfere salınmasına ve dünya genelinde sıcaklıkların artmasına neden olmaktadır.

Bu ormanlar aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin ve milyonlarca insanın geçim kaynaklarının korunması açısından da kritik öneme sahip.

Bilim insanları, bu ormanlar çok uzun bir zaman diliminde geliştiği için, bu işlevlerin - ya da "ekosistem hizmetlerinin" - başka bir yere ağaç dikerek kolayca yerine konulamayacağı konusunda uyarıyor.

4 milyon hektardan fazla

Maryland Üniversitesi tarafından toplanan yeni verilere göre, tropik bölgeler 2022 yılında 2021’e kıyasla %10 daha fazla birincil yağmur ormanı kaybı yaşadı; toplamda 4 milyon hektarın biraz üzerinde alan kesildi veya yakıldı.

Bu da Hindistan'ın yıllık fosil yakıt emisyonuna eşdeğer miktarda karbondioksit salınımına neden oldu.

"Asıl soru şu: 2030 yılına kadar ormansızlaşmayı durdurma yolunda ilerliyor muyuz? Bu sorunun kısa cevabı, basit bir “hayır" diyor Küresel Orman İzleme Örgütü'nü yöneten Dünya Kaynakları Enstitüsü'nden (WRI) Rod Taylor.

"Küresel olarak bu hedefin çok uzağındayız ve yanlış yönde ilerliyoruz. Analizimiz, 2022 yılında küresel ormansızlaşmanın, 2030 yılına kadar sıfır ormansızlaşma yolunda ilerlemek için gereken seviyenin 1 milyon hektardan fazla üzerinde olduğunu gösteriyor."

Birincil tropik orman kayıplarında Brezilya başı çekiyor ve 2022 yılında bu kayıp %14'ün üzerinde artmış durumda.

Brezilya'nın bozulmamış ormanlarının yarısından fazlasına ev sahipliği yapan Amazonas eyaletinde ormansızlaşma oranı son üç yılda neredeyse iki katına çıktı.

Endonezya

Genel tablo iyi olmasa da, ormansızlaşmayı dizginlemenin mümkün olduğunu gösteren bazı olumlu gelişmeler de var.

Endonezya, 2016 yılında tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaşan birincil tropik orman kaybını son yıllarda diğer tüm ülkelerden daha fazla azalttı.

Analizler bunun hem hükümet hem de şirket faaliyetlerinden kaynaklandığını gösteriyor.

Yeni palm yağı plantasyonlarında ağaç kesimine getirilen moratoryum 2019 yılında kalıcı hale getirilirken, yangınları izleme ve sınırlama çabaları da artırıldı.

Malezya

Malezya'da da benzer bir durum söz konusu. Her iki ülkede de palm yağı şirketlerinin harekete geçtiği görülüyor; palm yağı rafinasyon kapasitesinin yaklaşık %83'ü şu anda orman yok etme yok, sulak alanlara zarar verme yok ve sömürü yok taahhütleri altında faaliyet gösteriyor.

Bolivya

Glasgow Deklarasyonu'nu imzalamayan az sayıdaki ülkeden biri olan Bolivya'da da 2022 yılında orman kayıpları hızlı bir ivme kazanarak bir yılda neredeyse üçte bir oranında artmış.

Araştırmacılara göre, emtia tarımı ana itici güç. Soya fasulyesinin yaygınlaşması, yüzyılın başından bu yana Bolivya'da yaklaşık bir milyon hektar ormansızlaşmaya neden oldu.

Gana

Batı Afrika ülkesi Gana'da çok az miktarda birincil orman kalmasına rağmen, 2022 yılında çoğu korunan alanlarda olmak üzere kayıplarda %71'lik büyük bir artış görüldü. Bu kayıpların bazıları mevcut kakao çiftliklerine yakın.

Brezilya

2022'de birincil tropikal orman kaybının en yüksek olduğu altı ülkeyi gösteren çubuk grafikte Brezilya 1,77 milyon hektarlık kayıpla ilk sırada yer alıyor. Diğer ülkeler Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Bolivya, Endonezya, Peru ve Kolombiya.

Brezilya'da yeni bir başkanın 2030 yılına kadar Amazon'daki ormansızlaşmayı sona erdirme taahhüdünde bulunmasıyla, 2021'de Glasgow'da verilen sözlerin önümüzdeki yıllarda daha iyi sonuç verebileceğine dair umutlar tazelendi.

Ancak araştırmacılar, dünya küresel sıcaklıkları kritik 1,5C eşiğinin altında tutmak istiyorsa, ormanlar konusunda harekete geçmek için zamanın gerçekten çok kısa olduğunu söylüyor.

WRI'dan Rod Taylor, "Ormansızlaşmanın zirveye ulaşması ve azalması, karbon emisyonlarının zirveye ulaşması ve azalmasından bile daha acil bir durum. Çünkü ormanları bir kez kaybettiğinizde, geri kazanılması çok daha zor oluyor. Bir nevi telafisi mümkün olmayan varlıklar."

Ormansızlaşma nasıl ölçülüyor?

Ağaç örtüsünün kaybı, uydu görüntülerinin analiz edilmesiyle nispeten kolayca izlenebilir - ancak bazen ağaçların tam olarak hangi yılda kaybedildiği konusunda belirsizlik yaşanabiliyor.

Ormansızlaşmanın ölçülmesi - ki bu genellikle insan faaliyetleri nedeniyle doğal orman örtüsünün kalıcı olarak ortadan kaybolması anlamına geliyor - daha karmaşıktır, çünkü her ağaç örtüsü kaybı ormansızlaşma sayılmaz.

Örneğin, yangın, hastalık veya fırtınalardan kaynaklanan kayıpların yanı sıra sürdürülebilir üretim ormanlarındaki kayıplar genellikle ormansızlaşma olarak değerlendirilmez. Bu konuda zorluklar var - örneğin, bazı yangınlar doğal olmaktan ziyade bir ormanı temizlemek için kasıtlı olarak başlatılmış olabilir.

Yüzde 10 artış

Bilim insanları tüm bu faktörleri göz önünde bulundurarak ormansızlaşmaya ilişkin bir tahminde bulunmaya çalışmaktadır.

En son rakamlar, (insan kaynaklı) küresel ormansızlaşmanın 2022 yılında 2021 yılına kıyasla yaklaşık %3,6 oranında arttığını gösteriyor - yani Glasgow'da taahhüt edilenin tersi yönde.

İlginç bir şekilde, özellikle önemli birincil tropikal ormanların kaybı 2022 yılında yaklaşık %10 artarken, tüm nedenlerden kaynaklanan genel küresel ağaç örtüsü kaybı aslında yaklaşık %10 azalmış.

Ancak araştırmacılar bunun nedeninin 2022'de özellikle Rusya'da orman yangınlarından kaynaklanan kayıpların azalması olduğunu söylüyor. Bu durumun uzun vadeli bir eğilimin parçası olduğu düşünülmüyor.

Aslında, yangınlardan kaynaklanan ağaç örtüsü kayıpları son yirmi yılda genel olarak artmış durumda ve iklim değişikliği ve arazinin kullanım şeklindeki değişiklikler nedeniyle yangınların gelecekte daha yaygın hale gelmesi bekleniyor.