Esad’ın toplu mezarları

• Beşar Esad, 2019-2021 yıllarında Kuteife toplu mezarındaki on binlerce cenazeyi Şam’ın doğusundaki Dumeyr çöl bölgesinde kazdığı 34 hendekten oluşan toplu mezara gizlice taşıdı.

Beşar Esad’ın Suriye işlediği suçlar ortaya çıkmaya devam ediyor. Reuters, Esad rejiminin Suriye’nin en büyük toplu mezarlarından birinde bulunan binlerce cenazeyi gizlice taşımak için iki yıl süren bir operasyon yürüttüğünü belgeledi. Haberde, Esad’a bağlı ordu güçlerinin Kuteife’deki toplu mezarı kazıp, yaklaşık bir saat uzaklıktaki Dumeyr çölünde yeni ve devasa bir toplu mezar oluşturduğu gizli planın ayrıntıları da paylaşıldı.

Reuters, “Toprağı Taşı Operasyonu” adı verilen bu gizli sürecin ayrıntılarını ortaya çıkarmak için iki yıllık nakil operasyonuna doğrudan tanıklık eden 13 kişiyle görüştü, sürece dahil yetkililerin hazırladığı belgeleri inceledi ve iki mezar alanına ait yıllar boyunca çekilmiş yüzlerce uydu görüntüsünü analiz etti. Tanıklara göre, 2019-2021 yılları arasında süren bu operasyonun amacı, Esad rejiminin işlediği suçların izlerini yok etmek ve rejimin imajını onarmaktı. Ajans, olası müdahalelerin önüne geçmek için mezarın bulunduğu yeri tam olarak açıklamadı.

34 hendekten oluşuyor

Dumeyr çölündeki toplu mezarın en az 2 kilometre uzunluğunda 34 hendekten oluştuğu ve Suriye iç savaşında oluşturulan en geniş mezar alanlarından biri olduğu belirlendi. Tanık anlatımları ve alanın boyutları, on binlerce insanın burada gömülü olabileceğine işaret ediyor. Esad rejimi, iç savaşın ilk yıllarında ölüleri Kuteife bölgesine gömmeye başlamıştı. Tanıklara göre bu mezarda, rejimin hapishanelerinde ve askeri hastanelerinde ölen askerler ve tutukluların cenazeleri bulunuyordu.

Kuteife’deki toplu mezarın varlığı ilk kez 2014’te Suriyeli bir insan hakları aktivistinin yerel medyaya fotoğraflar sızdırmasıyla ortaya çıktı. Mezarın tam yeri ise sonraki yıllarda mahkeme ifadeleri ve başka medya raporlarıyla öğrenildi.

Tanıkların anlatımına göre, 2019 Şubatı’ndan 2021 Nisanı’na kadar neredeyse her hafta dört gece boyunca, toprak ve insan kalıntılarıyla dolu 6 ila 8 kamyon Kuteife’den Dumeyr çölündeki gizli alana gitti. İki kamyon şoförü, üç tamirci, bir kepçe operatörü ve ‘Cumhuriyet Muhafızları’ndan eski bir subay, taşımalar sırasında yoğun çürüme kokusunu hâlâ hatırladıklarını söyledi. Cumhuriyet Muhafızları’ndan eski subaya göre, cenazelerin taşınması fikri 2018’in sonlarında, Esad iç savaşı kazanmak üzereyken ortaya çıktı.

Kayıpların cenazeleri nerede?

Reuters’ın uydu görüntülerine göre, Esad ülkeyi terk ettiğinde Kuteife’deki 16 hendek tamamen boşaltılmıştı. Suriyeli insan hakları örgütleri, 160 binden fazla kişinin rejimin güvenlik aygıtında kaybolduğunu ve bunların büyük kısmının rejimin oluşturduğu toplu mezarlarda gömülü olduğuna inanıyor. Ancak kaynak yetersizliği nedeniyle, bilinen birçok toplu mezar hâlâ korumasız ve kazılmamış durumda. Aralık 2024’te iktidarı ele geçiren HTŞ rejimi gömülen kişilere dair hiçbir resmi belge yayımlamadı. ŞAM