Êzîdîler Şengal'e dönemiyor

• Êzîdîler büyük bir tehlikeyle yüz yüze; 135 bin Êzîdî göçmen, Şengal’e dönemiyor. Şengalli Êzîdîler, bu kararı fermanın devamı ve Şengal’in demografik yapısının değiştirilmesi olarak görüyor.

 

Irak Göç ve Göçmenler Bakanlığı, 20 Ağustos’ta Ninova’daki göçmenlerin durumuna ilişkin aldığı kararı açıkladı. Buna göre; yıl sonuna kadar köy ve kasabalarına dönemeyen göçmenler, yaşadıkları bölgenin nüfusuna kaydedilecek ve göçmenlik statüsünden çıkarılacak. Duhok’taki kamplarda kalanların çoğunluğunu Êzîdîler oluşturduğu için bu karar özellikle Şengalli Êzîdîler üzerinde etkili olacak.

DAİŞ, 3 Ağustos 2014’te Êzîdîleri soykırıma uğratmak amacıyla Şengal’e saldırdı. O dönemde Şengal’i korumakla görevli olan KDP ve Irak güçleri geri çekildi, Êzîdîler DAİŞ’in insafına terk edildi. Binlerce kişi toplu halde katledildi, binlerce kadın ve çocuk kaçırıldı, köle pazarlarında satıldı ve diri diri toprağa gömüldü. Çok sayıda toplu mezar halen açılmayı bekliyor; binlerce Êzîdî kadın ve çocuğun akıbeti ise belirsizliğini koruyor. Katliamdan kurtulanların bir bölümü, HPG ve YJA Star gerillaları ile YBŞ savaşçılarının açtığı koridorlardan Rojava ve Güney Kürdistan’a ulaşabildi. O dönemde yaklaşık 200 bin Êzîdî Güney Kürdistan ve yurt dışına göç etti. Êzîdîlerin büyük bölümü Duhok’ta olmak üzere 16 kampa yerleştirildi. Resmi verilere göre; sadece Duhok kamplarında 35 bin 292 aile bulunuyordu.

Kurtuluştan sonra dönüş

Şengal, 2016’da HPG ve YJA Star gerillaları ile YBŞ’nin öncülüğünde DAİŞ’ten tamamen kurtarıldı. Ardından halkın dönüşü başladı ama KDP ve Türkiye’nin engelleri nedeniyle sekteye uğradı. Buna rağmen on binlerce Êzîdî köylerine döndü, Şengal’de hayat kısmen toparlanmaya başlandı. Şengal Özerk Yönetimi sağlık, hizmet, güvenlik ve kültürel alanlarda çalışmalar yürüttü. Kadınlar TAJÊ çatısı altında örgütlenerek sürecin öncüsü oldu. Şengal’in yüzde 70’i yeniden inşa edildi, yaşam gelişti.

Irak sözlerini tutmadı

Irak hükümeti, Êzîdîlere verdiği sözleri yerine getirmedi. Türkiye ve KDP’nin baskısı sonucu 9 Ekim 2020’de imzalanan Şengal Anlaşması’yla soykırım sırasında Şengal’i savunmayan KDP güçlerinin yeniden bölgeye dönmesi öngörüldü. Êzîdîler bu anlaşmayı kabul etmedi ve Şengal’de uygulamaya geçirilmesine izin verilmedi. KDP, Êzîdîlerin dönüşünü kendi çıkarlarına aykırı gördü. Dönüşlerin kontrol dışı olmasını tehdit saydı. Peşxabûr Sınır Kapısı’ndaki engellerle birçok Êzîdî ailesi malını mülkünü alamadı, dönüşler zorlaştırıldı.

Dönüşler tekrar hızlandı

Sihêla yolu 2018’de açıldı, dönüşler hızlandı. 2019’dan itibaren 25 bin 664 aile (yaklaşık 128 bin kişi) resmi olarak dönüş için kayıt yaptırdı, ancak çoğu KDP engeli nedeniyle dönemedi. Buna rağmen 100 binden fazla kişi kendi imkanlarıyla geri döndü.

Irak'ın aldığı kararlar

Irak Başbakanı Muhammed Şiya Sudani’nin başkanlığında 23 Ocak 2024’te yapılan Bakanlar Kurulu toplantısında göçmenlerle ilgili kararlar alındı. Her aileye dönüş için 4 milyon Irak dinarı verilmesi, kampların kapatılması ve göçmenlerin köylerine dönmesi öngörüldü. Kararlar şu şekilde:

* Irak Bakanlar Kurulu, Göç ve Göçmenler Bakanlığı tarafından sunulan ve 2024 yılına ait (24007) sayılı Bakanlar Kurulu kararının uygulanmasına yönelik bir mekanizmanın oluşturulmasını kabul etti.

* Irak’taki tüm devlet kurumları ile uluslararası kuruluşlar, bu kararların hayata geçirilmesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlü kılındı.

*  Kampa dönüş yapan ve Göç ve Göçmenler Bakanlığına kayıtlı olan her göçmen ailesine, destek amacıyla en fazla 4 milyon Irak dinarı verilecektir. Bu özellikle Kürdistan Bölgesi’ndeki kamplarda kalan aileler için geçerlidir; böylece kamplardan çıkarak kendi asıl bölgelerine ya da istedikleri başka bir bölgeye dönebileceklerdir.

* İletişim Bakanlığı ile Göç ve Göçmenler Bakanlığı, Kürdistan Bölgesi’ndeki kamplardan dönecek göçmenlere yönelik ortak bir çalışma programı hazırlayacaktır.

* Göç ve Göçmenler Bakanlığı, Kürdistan Bölgesi’ndeki kamplarda kalan göçmenlerin isim listesini Ortak Operasyonlar Komutanlığı’na sunacaktır. Bu komutanlık ve tüm güvenlik kurumları, söz konusu kişilerin güvenlik kontrolünü tamamlayarak onların kendi asıl bölgelerine ya da tercih ettikleri diğer bölgelere dönüş sürecini sonuçlandıracaktır.

* Haziran 2024’te açılan göçmen dosyası, 30 Temmuz 2024 itibarıyla kapatılacaktır.

Bakanlık değişiklik yaptı

Kararların ardından Şengal’e dönüş süreci başladı. Yalnızca 2024 yılı içerisinde 4 bin 235 aile Şengal’e geri döndü. Dönüş süreci hızla ilerlerken halk, yoğun bir şekilde Irak Göç ve Göçmenler Bakanlığının Duhok Ofisi’ne başvurdu. Bakanlık, yoğunluk nedeniyle kayıt sisteminde değişiklik yaptı ve ofis işlemlerini durdurarak, personelin doğrudan kamplarda kalan aileleri ziyaret ederek kayıt yapacağını açıkladı. Bu süreçten sonra 1000 aile daha Şengal’e geri döndü.

Bakanlığın son kararı

Irak Göç ve Göçmenler Bakanlığı, son olarak 20 Ağustos 2025’te yaptığı açıklamada, yıl sonuna kadar göçmen dosyalarının tamamen kapatılacağını duyurdu. Bu durum, göçmenlerin mutlaka evlerine döneceği anlamına gelmiyor. Kamplarda kalanların artık “göçmen” statüsüyle değil, yaşadıkları bölgenin “yerleşik halkı” olarak kayıt altına alınacağı ve buna göre muamele göreceği bildirildi. Şu anda 188 bin 944 kişi. göçmen olarak yaşamını sürdürüyor. Bunlardan 135 bin 616 kişi, 27 bin 69 aileye denk gelen sayıyla 15 kampta kalıyor. Eğer kendilerine fırsat tanınmaz ve yıl sonuna kadar Şengal’e dönmezlerse, bu kişiler artık “Şengal halkı” statüsünde değerlendirilmeyecek. Karar yürürlüğe girer ve iptal edilmezse aileler kendi topraklarına dönme hakkını kaybederek doğdukları yer dışında yaşamaya devam etmek zorunda kalacak.

 

 

Siyasi çıkarlarla ilgili

Petrichor İnsan Hakları Derneği Sorumlusu Xêrî İbrahim, sürecin tamamlanmamasını “siyasi bir gerekçe”ye bağladı ve “Göçmenlerin dönüşünün engellenmesi, Güney Kürdistan’daki siyasi çıkarlarla ilgilidir. Bu nedenle göçmen dosyası henüz kapatılmadı ve dönüşlerin önünde ciddi engeller bulunuyor” şeklinde konuştu.

Êzîdî aşiretlerinden Berekat Mirad ise “Şengal Êzîdîlerin yurdudur. Halkımız kendi köylerine, topraklarına dönmeli. Bakanlığın kararı Êzîdîleri bölmek ve Şengal’in demografisini değiştirmek içindir” dedi.

 

 

Bakanlık uygulamayı savunuyor

Rojnews'in sorularını yanıtlayan Irak Göç ve Göçmenler Bakan Yardımcısı Kerim El-Nuri, göçmenlerin geri dönüşü ve kampların kapatılmasının mevcut federal hükümetin öncelikli hedeflerinden biri olduğunu belirtti. Şu ana kadar birçok göçmen kampının kapatıldığını aktaran El-Nuri, amaçlarının göçmenlerin kendi bölgelerine dönmesi olduğunu, kamplarda kalmanın kalıcı bir çözüm sayılamayacağını ifade etti. Duhok’ta 15, Hewlêr’de ise 6 göçmen kampının faal durumda bulunduğunu kaydeden El-Nuri, hükümetin bu kampları birleştirmek istediğini belirterek, “Kampların birleştirilmesi, onların burada kalıcı hale getirilmesi anlamına gelmiyor. Biz istiyoruz ki göçmenler en kısa sürede kendi bölgelerine geri dönsün” şeklinde konuştu.

Göçmenlere desteğin yetersiz olduğunu kabul eden El-Nuri, şöyle devam etti: “Ekonomik yardımlar var, ancak göçmenlerin tüm ihtiyaçlarını karşılamıyor. Hiç olmamasından daha iyidir. Bu destek, insani, ahlaki ve ulusal bir sorumluluk olarak görülüyor. Demografik değişim yaratma iddiaları doğru değil. Tüm göçmenler Iraklıdır ve kendi bölgelerine dönmeleri gerekir.”

Federe Kürdistan Başkanı Nêçîrvan Barzanî de Hewlêr’de KDP’nin ev sahipliğinde düzenlenen Êzîdîler konulu bir konferansta, Êzîdî göçmenlerin dönüşü için bir kez daha çağrıda bulundu. Barzani, Irak Başbakanı Sudani hükümetinden 9 Ekim Anlaşması’nı uygulamasını ve Şengal’deki silahlı güçleri hedef almasını istedi. Barzani’nin bu mesajı, Irak Göç ve Göçmenler Bakanlığının kararının hemen ardından geldi.  İBRAHİM ÊZİDÎ / ŞENGAL