Maya Angelou! Baskên te pirr li te tên

ZERÎN YILMAZ*

 

 

 

“Berbang ji bo we diavêje

Vekin çavên xwe

Dîsa ruh bidin xewnên xwe’’, dibêje Maya Angelou. Ev gotin hem bang hem lêgerîn e hem jî raperîn e. Ji ber ku êdî li welatê Mayayê jiyan ne pêkan bû. Serpêhatiyên xwe hemû bi stran û helbestan vekiribûn û di dawiyê de ev bang li jin, xelkê xwe yê reşik û mirovahiya bindest kiribû. Bi xwe jî jineke reşik e. Li wî welatê ku weke koleyan hatibûn bicihkirin (pêşiyên we berî bi salan ji warê xwe Efrîkayê hatin revandin, mişextkirin û li Emerîkayê hatin bicihkirin) jiyanê wisa pênase dike: 

 

“Zincîra koletiya dirêj sûcê min e

Ev bi salan e ku çingêniya hesinan tê bihîstin

Birayên min firotin, xwîşka min birin

Di guhê me de çîrokên bijan olan didin

Sûcê min e ji rondikan stranan distrînim”

 

Maya, 4’ê Nîsana 1928’an li Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê hatiye dinyayê. Ne welatê xwe yê qedîm Efrîkayê. Dîsa jî wê ne mişextî, ne jî koletî ji bîr kiribû. Ji bo me Mezopotamya çi be, ji bo wê jî Efrîka ew bû. Di helbestên Mayayê hemûyan de em rastî şopên miletekî kevnar tên. Miletekî ku di heman demê de bindest û têkçûyî ye. Herî zêde di serpêhatiyên jinan de yên ku di helbestên Mayayê de cih girtine, em rastî heqîqeta gel û zayendekê tên. Hingî gotina “Jin Neteweyek e” tê bîra mirov. Di serpêhatiyên jinên reşik ên Emerîkayê de em her cûreyê kedxwarî, dagirkerî, bindestîyê yê li ser zayend, netewe, ol û çîna bindest dibînin. Helbestên Mayayê jî wan dihewîne. Ew bi xwe jî di zarokatiya xwe de rastî destdirêjiyê hatiye. Helbestên Mayayê dengê jinên reşik ên Emerîkayê ye. Ya baş, em vê yekê ji Mayayê bibihîzin:

“Weke şerîdên di bayê dîrokê de bi vîzevîz dizivirin

Navên ku lê hatine kirin jî dibihîstin,

Şebek, qehpik, çîrlik, têkber, tişt

Got:

Piştî ku ez li gorî xwe li vê cîhanê heme

Di zimanê we de navê min hilnayê…”

 

Di helbestan de xuya dibe ku Maya dikeve pey şopa evînê. Zayendîtî weke navendê ye. Carna, weke xwesteka zayendîtiyê dide xuyakirin, carna evîn e, lê bi pirranî raperîn e. Weke qêrîneke civakî ye. Ji bo gelên bindest helwêsta zayendîtîyê xwe bi awayekî xurt dîyar dike. Hem destdirêjî ye hem xwestek e, hem valahî ye. Kêm be jî carna azadî ye. Herî zêde jî tirs û windahî ye. Herçî ev mijar e, Maya vê tirsê di nav helbestên xwe de wiha bi cih dike:

“Her tim ji zilaman ditirsiya,

Ji guneh û kêfa ku êvar bi xwe re tîne

Kengê nivîn didît

Kilîd bi şîqînî dihatin girtin di hişê wê de…”