Kadınlar, mizahi yetenekleriyle adeta bir rönesans yaşıyor; sahne onların, mikrofon onların ve artık geri dönüş yok 

• Kadınlar, dünya sahnelerinden edebiyat sayfalarına mizahı yeniden yazıyor. Stand-up’ta sınırları zorlayan komedyenlerden hicivle toplumu sarsan yazarlara, kadınların yükselişi durdurulamıyor.

Stand-up’tan sinemaya, dijital platformlardan tiyatroya kadar kadın komedyenler, tabularla dalga geçerek hem güldürüyor hem de toplumsal değişimi tetikliyor. Kadın komedyenler ve mizahçılar, erkek egemen bir alan olarak görülen komedi dünyasında sınırları zorluyor. Lucille Ball’un slapstick mirasından Ali Wong’un cesur esprilerine kadar uzanan bu yolculuk, kadınların mizahı bir özgürlük ve eleştiri aracı olarak nasıl yeniden tanımladığını gözler önüne seriyor. Elbette bu yükseliş, önyargılar ve temsildeki eksikliklerle gölgeleniyor.

Stand-up komedi, kadınların bayrağı devraldığı bir arena. Netflix’in 2025 verilerine göre; kadın komedyen şovları son 5 yılda yüzde 30 izlenme oranına ulaştı. Ali Wong, annelik tabularını yerle bir ederken, Hannah Gadsby “Nanette” ile komediyi manifesto yaptı. Taylor Tomlinson depresyonu tiye alıyor, Iliza Shlesinger zekâsıyla sahneleri ele geçiriyor. Dijital dünyada ise Brittany Broski ve Sarah Cooper, TikTok’tan milyonlara ulaşıyor. Hindistan’dan Sumukhi Suresh ve İngiltere’den Sara Pascoe gibi isimler ise küresel çeşitliliği artırıyor. Maysoon Zayid gibi Filistin kökenli komedyenler, engellilik ve politik meseleleri mizahla işleyerek dikkat çekiyor. Tumi Morake (Güney Afrika), hem yerel hem uluslararası sahnelerde siyah kadın deneyimini esprili bir şekilde anlatıyor.

Edebiyatın kadın kalemleri

Edebiyat dünyası da kadın mizahçıların yükselişine tanık. Jane Austen, 19. yüzyılda evlilik dünyasını iğneledi; Dorothy Parker, 20. yüzyılda New York’un sahteliğini hicvetti. Günümüzde Caitlin Moran feminizmi espriye döküyor, Ottessa Moshfegh karanlık mizahla modern hayatı sorguluyor. 

TV ve sinemada kadın imzası

Issa Rae’nin HBO’daki yeni projesi, Phoebe Waller-Bridge’in Amazon Prime şovu ve Melissa McCarthy’nin aksiyon-komedisi, 2025’in kadın odaklı hitleri. 

Kürt kadın mizahçılar

Kürt kadınların sözlü mizah geleneği (düğünlerdeki espriler, atasözleri, hikâyeler) modern mizaha taşıma potansiyeli büyük. Bu gelenek, henüz profesyonel bir forma dönüşmese de Kürt kadınları günlük hayatta mizahı bir dayanışma ve iyileşme aracı olarak kullandığını gösterir. Kürt toplumunda mizah, sözlü geleneklerle zengin bir geçmişe sahip olsa da profesyonel komedyenlikte Kürt kadınların temsili sınırlı. Stand-up’ta kadın temsili Kürt kadınlar için yüzde 1’e bile ulaşmıyor. Bazı isimler, Kürt olmalarına rağmen mizahlarında bu kimliği doğrudan vurgulamıyor. Sosyal medyada Kürtçe skeçler yapan genç kadınlar ise yerel düzeyde dikkat çekiyor, ancak ana akıma ulaşmaları için daha fazla destek gerekiyor. Kürt kadınların mizah potansiyeli büyük, ancak kültürel bariyerler ve dil engeli bu yeteneğin görünürlüğünü kısıtlıyor.

Engeller ve zaferler

Kadın mizahçılar, “komik değiller” önyargısını yıkıyor ama mücadele bitmedi. Komedi festivallerinde kadınlar yüzde 38’i zor görürken, edebiyatta mizahi eserleri “hafif” bulunup küçümseniyor. Türkiye’de stand-up’ta kadın temsili yüzde 10’un altında. 2024 Emmy ödüllerinde komedi kategorisinde rekor kadın aday, edebiyatta ise mizahi eserlerin satışları yüzde 20’ye ulaştı.

Gelecek kadınların

Kadınların mizah dünyasında altın çağını yaşadığı bir yıl olarak tarihe geçebilir. Streaming platformlarının çeşitliliği, sosyal medyanın erişim gücü ve toplumsal normların değişimi, kadın komedyenlere yeni kapılar açıyor. “Mizah, kadınların elinde sadece bir eğlence değil, aynı zamanda bir direniş aracı” diyen eleştirmenler, bu yükselişin devam edeceğini öngörüyor. Eleştirmenlere göre; kadınlar, kahkahalarla erkek egemenliğini sallıyor. Kürt kadın mizahçılar ise biraz cesaret ve destekle, bu sahnede hak ettikleri yeri alabilir. 

 

* * *

Çarpıcı veriler 

* Stand-up’ta kadınlar: Netflix’te kadın şovları izlenmesi 2020’den beri yüzde 15’ten yüzde 30’a çıktı.  

* Edebiyat ödülleri: Mizahi eserleriyle kadın yazarların adaylık oranı, 2015'te yüzde 10'du, 2025’te yüzde 25’e yükseldi.

* Sosyal medya: TikTok’ta komedi içeriklerinin yüzde 45’i kadınlar tarafından üretiliyor.  

* Türkiye’de temsil: Stand-up sahnesinde kadınlar yüzde 10, Kürt kadınlar yüzde 1’in altında.  

* Kitap satışları: Mizahi kadın yazarların eserleri, 2025’te küresel satışlarda yüzde 20 pay aldı.

* ABD komedi dizilerinde kadın temsili: 2025’te dizilerin yüzde 40’ında kadınlar başrol veya yaratıcı ekipte.  

* Komedi festivalleri: Kadın komedyenlerin katılım oranı,  2015’te yüzde 22 idi, bu oran 2025’te yüzde 38'e çıktı. 

 

* * *

Kadınların mizaha katkısı

Mizah, tarih boyunca erkek egemen bir alan olarak görülse de kadınlar her dönemde espriyle, taşlamayla, ironiyle topluma ayna tuttu. Ataerkil toplumlarda kadınların "komik" değil, "ciddi", "sakin", "uyumlu" olmaları beklendi. Bu da birçok kadının mizah potansiyelinin bastırılmasına neden oldu.

Kadınlar, uzun süre mizah yapamayacağı ya da komik olamayacağı yönünde bir toplumsal algı vardı. Kadınların komedi ve mizah dünyasındaki yeri, tarih boyunca toplumsal cinsiyet rolleri, kültürel normlar ve eğlence sektörünün dinamikleriyle şekillendi. Kadın komedyenler ve mizahçılar, hem mizahın yaratıcıları hem de hedefleri olarak uzun süredir var olsalar da bu alandaki tanınırlıkları ve etkileri genellikle erkek egemen bir perspektiften gölgelendi. Kadın komedyenler, mizahı sadece bir eğlence aracı olmaktan çıkarıp toplumsal değişim için bir platform haline getirdi. Feminizm, ırkçılık, beden pozitifliği ve mental sağlık gibi konuları mizahla işleyerek hem farkındalık yarattılar hem de izleyicilere yeni bakış açıları sundular. Toplumsal cinsiyet rollerine meydan okuyarak, mizahı bir özgürlük ve ifade aracı haline getirdiler. Stand-up sahnelerinden televizyon dizilerine, sinema filmlerinden dijital platformlara kadar geniş bir yelpazede varlık gösteriyorlar. 

Avrupa’da gezgin tiyatro topluluklarında kadınlar bazen komik roller üstlenseler de genellikle “ahlaksız” bulunarak dışlandı. 

Viktorya dönemi İngiltere’sinde, kadınların “kaba” mizah yapması hoş karşılanmazken, edebi mizah alanında Jane Austen gibi yazarlar, toplumsal normları zekice eleştiren eserler üretti. ABD’de ise vodvil sahnelerinde kadınlar, şarkı ve dansla karışık komedi performansları sergilemeye başladı.

Kadınların komedi dünyasında profesyonel olarak yer alması, 20. yüzyılda radyo, sinema ve televizyonun yaygınlaşmasıyla hız kazandı. ABD'de Lucille Ball,  “I Love Lucy” (1951-1957) dizisiyle televizyon komedisinin öncülerinden oldu. Fiziksel komedi ve absürt durumlarla dolu performansları, kadınların mizahın sadece “anlatıcısı” değil, aynı zamanda “oyuncusu” olabileceğini kanıtladı. Mae West, 1930’larda Hollywood’da cinsel imalarla dolu esprileri ve cesur tarzıyla dikkat çekti. West, mizahı bir özgürlük aracı olarak kullanarak toplumsal tabularla alay etti.

Stand-up komedi, 1950’ler ve 60’larda erkek egemen bir alan olsa da Phyllis Diller ve Joan Rivers gibi kadınlar sahneye çıkarak bu algıyı kırmaya başladı. Diller, ev kadınlığı ve aile hayatını tiye alan esprileriyle; Rivers ise keskin ve provokatif tarzıyla tanındı.

21. yüzyıl, kadınların komedi dünyasında patlama yaptığı bir dönem oldu. İnternet, sosyal medya ve streaming platformları, kadın komedyenlere daha geniş bir kitleye ulaşma şansı verdi.

 

* * *

 

Öne çıkan isimler 

Kadınlar, stand-up’ta kişisel hikâyeleri ve toplumsal meseleleri (feminizm, mental sağlık, cinsiyet rolleri) işleyerek izleyiciyle güçlü bir bağ kuruyor. Erkek egemen “kaba mizah” algısını kırıp daha geniş bir mizah yelpazesi sunuyorlar.

* Ali Wong: Netflix özel şovları (“Baby Cobra”, “Hard Knock Wife”) ile hamilelik, annelik ve evlilik gibi konuları mizahi bir şekilde işleyerek milyonlarca izleyiciye ulaşıyor. 2025’te hâlâ sahnede aktif ve yeni projelerle gündemde.

* Hannah Gadsby: “Nanette” (2018) ile komediyi yeniden tanımladıktan sonra, “Douglas” ve sonraki şovlarıyla hem eleştirel hem de komik tarzını sürdürüyor. 2025’te uluslararası turnelerine devam ediyor.

* Taylor Tomlinson: Genç kuşağın önde gelen isimlerinden; depresyon, ilişkiler ve 20’li yaşlar üzerine esprileriyle Netflix’te popüler. 2024’te çıkardığı son şovu, 2025’te de izlenme rekorları kırıyor.

* Iliza Shlesinger: Keskin zekâsı ve enerjik performanslarıyla ABD stand-up sahnesinde lider konumda. 2025’te yeni bir turne ve podcast projesiyle dikkat çekiyor.

Televizyon ve platformlar

Kadınlar, artık sadece oyuncu değil, aynı zamanda yazar, yapımcı ve yönetmen olarak komedi projelerinin liderliğini üstleniyor. Netflix, HBO Max ve Amazon Prime gibi platformlar, kadınların içerik üretmesine olanak tanıyarak çeşitliliği artırıyor.

* Issa Rae: “Insecure”un başarısından sonra 2025’te HBO’da yeni bir komedi projesiyle geri döndü. Siyah kadın deneyimini mizahi bir dille anlatmaya devam ediyor.

* Phoebe Waller-Bridge: “Fleabag”in etkisi sürüyor; 2025’te Amazon Prime için yeni bir komedi-drama projesi üzerinde çalışıyor.

* Mindy Kaling: “The Mindy Project” ve “Never Have I Ever” ile tanınan Kaling, 2025’te Netflix’te gençlik komedisi türünde yeni bir diziyle gündemde.

* Abbi Jacobson ve Ilana Glazer: “Broad City”nin yaratıcıları, 2025’te bireysel projelerle (Jacobson bir animasyon dizisi, Glazer ise stand-up şovu) aktif.

Sinemada kadın komedyenler

Kadınların yazıp yönettiği komedi filmleri (örneğin, “Bridesmaids”in mirası) artıyor, ancak gişe başarıları hâlâ erkek egemen projelerle karşılaştırıldığında dalgalı seyrediyor.

* Tiffany Haddish: “Girls Trip” (2017) ile çıkış yaptıktan sonra, 2025’te vizyona giren bir komedi filminde başrol oynuyor.

* Melissa McCarthy: Fiziksel komedi ve absürt mizahıyla tanınan McCarthy, 2025’te yeni bir aksiyon-komedi filmiyle gişede iddialı.

* Rebel Wilson: “Pitch Perfect” serisiyle ünlenen Wilson, 2025’te kendi yazdığı ve yönettiği bir komedi filmiyle geri dönüyor.

Dijital ve sosyal medya

Sosyal medya, kadın komedyenlere düşük bütçeyle geniş kitlelere ulaşma şansı veriyor. Kısa formlu içerikler, özellikle belli bir kuşak için popüler.

* Brittany Broski: TikTok’ta absürt ve hızlı esprileriyle milyonlarca takipçiye sahip. 2025’te bir YouTube şovu başlattı.

* Sarah Cooper: Trump taklitleriyle viral olan Cooper, 2025’te dijital platformlarda komedi skeçleri üretmeye devam ediyor.