Papa’nın tabutunun dokunduğu halılar

• 600 yılı aşkın süredir Türkiye ve İran’dan gelen halılar, Katolik törenlerinde ve Andrea del Verrocchio gibi sanatçıların dini tablolarında, dikkatlice tanımlanmış kutsal bir alanı işaret etmek için kullanılıyor.  

Bu hafta, Aziz Petrus Bazilikası’nda Papa Francis’in sade ahşap tabutunu bir çiçek tarlası deseni çevreledi. Kızıl, lacivert ve turuncu tonlarında dokunmuş bu karmaşık desen, İtalyan sanat geleneğine ait değil. Papa cenaze törenlerinde kullanılan üç halıdan ikincisi olan bu görkemli halı, İran’ın kuzeybatısından geliyor.

Papa cenaze törenlerinde Pers halılarının kullanılması, İslam dünyasından gelen halıların Hristiyan bağlamındaki uzun tarihini bilmeyenler için şaşırtıcı görünebilir. Papa Francis’in özel şapelinde, ardından Aziz Petrus’ta ve 26 Nisan’daki Aziz Petrus Meydanı’ndaki cenaze töreninde tabutunun altına Pers halıları serilerek, Katolik Kilisesi 600 yılı aşkın bir geleneği sürdürüyor. The Art Newspapper'den Margaret Squires, ne İtalyan ne de Hristiyan geleneğinden olan halıların görsel dilinin, Katolik ritüellerinin en kutsal olanlarında nasıl kutsal zemin anlamı kazandığını derledi.   

14. yüzyılın sonlarından itibaren, Anadolu’dan (ve daha sonra Levant, Mısır ve İran’dan) ithal edilen halılar, paranın satın alabileceği en değerli zemin kaplamalarıydı. Bu özel statü, dini tablolarda sıkça yer almalarıyla kanıtlanıyor; bu halılar genellikle Bakire Meryem veya diğer önemli Hristiyan figürlerin ayaklarının altında görülüyor. En erken örneklerden biri, yaklaşık 1380’de Siena’da Niccolò di Buonaccorso tarafından çizilen Bakire’nin Evliliği tablosu. Bu tabloda, karşı karşıya hayvan desenli çarpıcı bir halı, Meryem ve Yusuf’un düğününün gerçekleştiği kutsal alanı belirliyor. 1990’larda keşfedilen ve Metropolitan Sanat Müzesi’nde bulunan benzer bir halı, muhtemelen İlhanlı İmparatorluğu’nun batı bölgelerinde üretilmişti.

Andrea del Verrocchio, 1486’da tamamladığı, Bakire ve Çocuk İsa’yı Vaftizci Yahya ve piskopos Donato de’ Medici ile birlikte betimlediği Piazza Madonna adlı eserinde Anadolu halısını benzer şekilde kullandı. Günümüze ulaşan birçok örneği bulunan Osmanlı desenli bu halı, Madonna’nın bulunduğu ayrıcalıklı bir alan yaratıyor. Diğer iki figürün Bakire ve Çocuk İsa’ya yakınlığı, halı üzerindeki konumlarıyla ima ediliyor: Aziz Yahya tüm ayağını halının kenarına basarken, Donato de’ Medici sadece bir ayak parmağının ucuyla bu alana giriyor.  

Kum'da dokunmuş halı hediyesi

16. yüzyılda, İslam dünyasından gelen halılar Avrupa’ya giderek artan sayılarda ulaştı; ticaret malları, doğrudan siparişler ve en nadide örnekler için diplomatik hediyeler olarak. 16. yüzyılda Osmanlı topraklarından gelen halılar ticarete hâkimdi. 17. yüzyılda Safevi İran’ı ve Babür Hindistan’ı da pazara katıldı. Halıların diplomatik hediye olarak kullanımı günümüzde de devam ediyor. 2016’da İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Papa Francis ile Vatikan’da buluştuğunda, pontifeks için Kum’da dokunmuş küçük bir halı hediye etmişti.

Kutsal zemini işaret ediyorlar

Francis’in cenaze törenlerinde görülen üç halı, tablolardaki halılarla aynı işlevi görüyor. Kutsal zemini işaret ediyorlar; pontifeksi çevresindeki görevlilerden ve ziyaretçilerden ayıran, belirgin sınırlara sahip kutsal bir alan yaratıyorlar. Özel şapelin daha samimi alanında, İsviçre Muhafızları’ndan iki üye, Verrocchio’nun Piazza Madonna tablosundaki Vaftizci Yahya’nın jestini yankılar şekilde, tabutun yanlarında halının kenarında durdu. Aziz Petrus’ta halka açık sergileme için daha büyük halının sınırları ve kapsadığı kutsal alan, bariyerlerle güçlendirildi.  

Papa Francis’in Aziz Petrus Meydanı’ndaki cenaze ayini için tabutunun altına başka bir Pers halısı serildi. Yine İran’ın kuzeybatısından bir Heriz halısı olan bu halı, 2005’te Papa II. John Paul ve 2023’te Papa Emeritus XVI. Benedikt’in cenazelerinde de kullanılmış gibi görünüyor.  

Francis’in 2024’ün sonlarında yaptığı değişiklikler, önceki papa cenazesinde Aziz Petrus Bazilikası’nda kullanılan yüksek sedirler ve selvi, kurşun ve meşe gibi üç farklı tabut gibi geçmişteki papa cenazelerinin görkemini büyük ölçüde terk etti. Bu bağlamda, halıların dahil edilmesi özel bir önem taşıyor. Francis, sade bir ahşap tabut içinde, halıya yakın bir şekilde alçakta yatarken, kutsal zemin görüntüsü çarpıcı bir şekilde öne çıkıyor. ROMA