Umut hakkı: Kürt sorunu ve demokratikleşme

• Kürt Halk Önderi Öcalan’ın ve tüm Kürt siyasi tutukluların özgürlüğü, yalnızca bireysel hakların korunması değil; aynı zamanda toplumsal hafızada adaletin yeniden tesisi ve gerçek bir barış sürecinin inşası açısından kritik öneme sahiptir.

ARİAN ERDOĞAN

Türkiye’de barış ve demokratikleşme tartışmaları uzun süredir Kürt meselesi etrafında şekillenmektedir. Son dönemde gündeme gelen “Umut Hakkı” kavramı, özellikle MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan bağlamında bu hakka atıfta bulunmasıyla geniş bir tartışma alanı yaratmıştır. Ancak bu tartışma, Kürtler icin yalnızca hukuki bir düzenleme meselesi değil; aynı zamanda tarihsel, sosyolojik ve toplumsal psikolojik boyutlarıyla ele alınması gereken derin bir soruna işaret etmektedir.

Bu makale, “Umut Hakkı” kavramını dar bir hukuki mekanizma olarak değil, Kürt meselesinin tarihsel bağlamı, kolektif bellek ve toplumsal kimlik inşası açısından ürettiği anlamlar üzerinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Burada asıl mesele, hukukun sunduğu teknik bir imkânın ötesinde, devlet ile Kürt toplumu arasındaki tarihsel ilişkinin yeniden düşünülmesi ve barış sürecine toplumsal psikolojik bir zemin kazandırılmasıdır.

Sosyolojik ve toplumsal psikolojik boyutları

Sosyolojik boyut, toplumsal psikoloji boyutları gözetilmeden Kürtler için istenen "Umut Hakkı“ anlaşılamaz. Bir halkın tarihsel deneyimlerini ve travmalarını göz ardı ederek sorunları yalnızca hukuki normlara ya da siyasi kararlara indirgemek, toplumsal barış açısından yetersiz kalır. Hele ki bir halkın kendisini önder kabul ettiği bir insanın özgürlüğü bağlamında “Umut Hakkı”nın tartışılması, salt teknik bir hukuk meselesi olmaktan çıkar; güç asimetrilerini, kimlik mücadelelerini ve tarihsel inkâr siyasetini de görünür kılar.

Toplumsal psikoloji, bireylerin ve grupların toplumsal bağlam içinde nasıl anlam ürettiklerini, travmaların kuşaklar arası aktarımını ve aidiyet duygusunun hangi semboller üzerinden yeniden üretildiğini inceler. Kürtlerin tarihsel olarak deneyimlediği baskılar -dil ve kültür yasakları, köy boşaltmaları, faili meçhul cinayetler, aydınların katledilmesi, gazete binalarının bombalanması, kitlesel şiddet- yalnızca fiziksel kayıplara yol açmamış, aynı zamanda derin bir kolektif travma yaratmıştır. Bu travmalar, toplumsal kimliğin merkezine “direniş” ve “adalet arayışı”nı yerleştirmiştir. Abdullah Öcalan’ın durumu bu bağlamda yalnızca bir “bireyin hukuki dosyası” değil; Kürt halkının özgürlük, eşitlik ve onur talebinin sembolik karşılığıdır.

Hukuki ve siyasal boyutlar

Hukuki açıdan "Umut Hakkı", ağırlaştırılmış müebbet cezası alanlara koşullu salıverilme ihtimali tanımlar. Ancak Kürt meselesi bağlamında bu kavram, bireysel özgürlüğün ötesine geçerek, devlet ile Kürt toplumu arasındaki tarihsel gerilimlerin sembolik bir yansımasına dönüşmektedir.

Kürtler açısından tutsak edilmeler hukuki gerekçelerle değil, siyasal baskı ve kimlik mücadelesiyle bağlantılı görülmüştür. Diyarbakır Cezaevi’nde işkencelerle öldürülen tutsakların anısı hâlâ Kürt kolektif belleğinde canlıdır. Cumartesi Anneleri’nin kaybedilen evlatları için verdikleri mücadele, bu hafızanın direngen bir ifadesidir. Günümüzde ise Kürt illerinde belediyelere atanan kayyumlar, seçilmiş belediye başkanlarının tutsak edilmesi, onlarca aydın ve gazetecinin tutuklanması, hasta tutukluların cezaları bitmesine rağmen “disiplin suçu” gerekçesiyle özgürlüklerinin engellenmesi, devletin Kürtlere yönelik sömürgeci yaklaşımının devam ettiğini göstermektedir. Bu nedenle “Umut Hakkı”, hukukun dar çerçevesinde değil, tarihsel adalet arayışının bir parçası olarak ele alınmalıdır.

Kolektif hafıza ve onur algısı

Kürt toplumu açısından “Umut Hakkı”, çoğu zaman bir kazanım değil, toplumsal onura yönelik bir tehdit olarak algılanmaktadır. Çünkü bu söylem, özgürlüğün bir “lütuf” ya da “itaat karşılığında verilecek bir imkân” gibi sunulması anlamına gelmektedir. Toplumsal psikoloji açısından bu, kolektif benlik saygısını zedeleyen bir durumdur.

Kürtler için “suç” kavramı, Türk devletiyle aynı anlamı taşımamaktadır. Birçok Kürt için asıl “suç”, halkının özgürlüğü için mücadele etmemek olurdu. Bu nedenle cezaevine konulanların büyük kısmı kendi gözlerinde suçlu değil; aksine varoluş ve onur mücadelesinin temsilcileridir. Tarih boyunca kimliği inkâr edilmiş ve hakları gasp edilmiş bir topluma özgürlüğün koşullu bir imtiyaz olarak tanımlanması, adalet algısını daha da sarsmaktadır. Bu bağlamda “Umut Hakkı” söylemi, Kürtlerin toplumsal onurunu yeniden yaralayan bir sembol olarak işlev görebilmektedir.

Barış süreci açısından

Barış ve demokrasi süreçleri yalnızca silahların susmasıyla değil, aynı zamanda toplumsal güvenin yeniden inşasıyla mümkündür. Toplumsal güvenin inşası ise dilin, sembollerin ve hukukun adaletle buluşturulmasıyla sağlanabilir. Ancak "Umut Hakkı" tartışmalarında kullanılan dil, Kürt toplumu açısından çoğunlukla “hakaret” ve “aşağılama” duygusu yaratmaktadır. Bu durum, barış sürecinin toplumsal psikolojik zeminini zedeleme riski taşımaktadır. Dolayısıyla mesele, koşullu özgürlük değil; toplumsal barışın gereği olarak siyasi tutukluların serbest bırakılmasıdır.

Kürt Halk Önderi Öcalan’ın özgürlüğü, hem barışın güvence altına alınması hem de Kürt halkına yönelik tarihsel haksızlıkların telafisi anlamında kritik bir adım olacaktır. Bu durum bir “Umut Hakkı” değil, var olan hakkın teslimidir.

Sonuç

“Umut Hakkı” tartışmaları, dar anlamda hukuki bir düzenleme olmanın ötesinde, Kürt meselesinin tarihsel, sosyolojik ve toplumsal psikolojik boyutlarıyla bağlantılıdır. Kürt Halk Önderi Öcalan’ın ve tüm Kürt siyasi tutukluların özgürlüğü, yalnızca bireysel hakların korunması değil; aynı zamanda toplumsal hafızada adaletin yeniden tesisi ve gerçek bir barış sürecinin inşası açısından kritik öneme sahiptir.

Bu nedenle çözüm, koşullu ve sınırlı bir “Umut Hakkı” değil; eşit yurttaşlık temelinde adil, demokratik ve kapsayıcı bir yaklaşımın hayata geçirilmesidir. Türkiye Cumhuriyeti devleti, Kürtlere yönelik tarihsel hatalarını kabul etmeli; köyleri yakılan, faili meçhul cinayetlere kurban giden binlerce Kürt ailesinden özür dilemelidir. Ancak bu şekilde hem Kürt toplumunun kolektif onuru korunabilir hem de Türkiye’de kalıcı bir barış ve demokratikleşme süreci inşa edilebilir.