• Gambiya’da 600 yıllık griot geleneğini sürdüren bir ailede doğan Sona Jobarteh, Afrika’nın ilk kadın griot kora virtüözü. Geleneksel müziği, blues ve Afropop’la harmanlayan Sona griot geleneğini sürdüren eşsiz bir sanatçı.

DEVRİŞ ÇİMEN/FRANKFURT

“Bir ağaç uzun boylu büyüyebilir / Ama sağlam kökleri olmazsa ilk düşen o olur” dizeleri geçiyor. Sona Jobarteh’in besteleyip, söylediği “Mamamuso”  şarkısında...

Gambiyalı, Londra’da doğan Sona Jobarteh, çok yetenekli bir sanatçı ve hikaye anlatıcısı. Bestelediği, söylediği şarkılar ve çaldığı enstrumanlar ile Batı Afrika’nın zengin müzikal geleneğini sürdüren aykırı bir müzisyen. Film müzikleri besteciliği, eğitimci kimliğinin yanısıra gitar, çello ve en önemlisi geleneksel kora çalmakta.

 

 

İlk kadın kora virtüözü

Lut ve harp melezi olan kora, Batı Afrika’da geleneksel olarak babadan oğula aktarılıp, çalınan bir enstrüman. Sona Jobarteh bu kuralı çiğneyerek, 21 telli kora enstrümanı çalan ilk kadın virtüözü olma özelliği ile uluslararası tanınan bir ustaya dönüşmüş.

Sona Jobarteh Avrupa turnesi kapsamında dün akşam Frankfurt’taki Alte Oper’de sahne aldı. Sanatçı, hem çaldı hem söyledi; kendine özgü yorumu ve etkileyici sahne performansıyla dinleyicilere unutulmaz bir konser yaşattı.

Sona Jobarteh’in en dikkat çeken yönlerinden biri, seyirciyle kurduğu sempatik ve içten bağ. Bunu öylesine doğal bir davetkarlıkla kuruyor ki, konser boyunca kendinizi Afrika’nın kadim hikâyeleri içinde buluyorsunuz. Şarkı sözleri, Batı Afrika halkının endişeleri, sıkıntıları, umutları ve özlemlerine dair derin bir anlatı sunarken; özellikle de geleneklerin, kültürün güzelliği ve özgünlüğü öne çıkıyor.

Bestelerinde geleneksel Batı Afrika müziğinin, özelde ise Gambiya’nın zengin müzikal mirasını modern müzik unsurlarıyla harmanlayan Jobarteh, hem sanatsal hem de kültürel bir köprü kuruyor.

 

 

Mamamuso: Köklerini unutma

“Mamamuso”, Sona’nın müzik serüveninde bilinen en dikkat çekici anlatılardan birisi. Gambiya’da konuşulan Mandinka dilini bilmeyen birinin bile kalbine dokunan “Mamamuso” şarkısı “Anneler” anlamına geliyor. Çocukluğundan itibaren onu bu özel müzik geleneğine yönlendiren ve “köklerini unutma” diyen kişinin ninesi Kumbunaa Jobarteh olduğunu belirtiyor. Sona’nın ölümünden sonra ninesi için yazdığı bu şarkı, bir tür şükran borcudur. Şarkı sadece biyolojik annelere değil, doğuran, büyüten, kültür aktaran ve öğreten bütün kadınlara adanmış güçlü bir saygı duruşu aynı zamanda.

Oğlu Sidiki Jobarteh ise Batı Afrika’ya has diğer bir enstruman olan Balafon ile orkestrada annesine eşlik etti. Sona, “müzik geleneğimizi sürdüren yeni kuşak” diye gururla Sidi’yi takdim ederken, şefkati ve teşviki yüzünde okunuyordu.

Dünyanın ilk kadın kora virtüözü olan 42 yaşındaki Sona, ilk solo albümü Fasiya’yı 2011’de yayınladı. Birçok ülkede ve festivalde sahne alan Sona, Batı Afrika kadim hikâyelerinin diğer kıtalara ulaşmasını sağlayan bir sanatçı. Sona, dört yaşında başladığı ve tutkuyla çaldığı enstrüman ile Gambiya müziğini dünyaya taşımasında önemli bir araca dönüştürmüş.

 

 

Masalcı griotlar

Kora, Gambiya, Güney Senegal ve Gine-Bissau’da kullanılan yaygın bir müzik enstrümanı. Görsel ve işitsel olarak etkileyici olan bu harp, geleneksel olarak sözlü tarihini, geleneklerini ve hikayelerini kuşaktan kuşağa aktaran sanatçı ve masalcı griotlara özel. Günümüzde, Gangriot geleneğinin en önemli taşıyıcıları olarak kabul edilen beş aile var. Müzisyen, hikaye anlatıcısı ve kültürel hafızanın korunmasında rollerini üstlenen griotlar çoğunlukla erkek. Ancak bunu, yaklaşık 600 yıldır sürdüren ailelerden biri olan Jobarteh’lerin kızı olan Sona, kora çalmaya başladığından bu yana, ‘modern bir griot’ olarak hikayeleri icra ediyor. Bu onu Gambiya müziğinin dünyaya aktarılmasında, eşsiz kılıyor.

Dedesi de virtüöz

Griotluk ve kora virtüözlüğü kadim bir gelenek. Dedesi Amadu Bansang Jobarteh Gambia’nın en tanınan ve saygı duyulan virtüözlerinden. Sona doğmadan önce İngiltere’ye yerleşen babası burada da geleneği sürdürmüş. Dört yaşında kardeşinden kora eğitimi almaya başlayan Sona, eğitimine babası Sanjally Jobarteh ile devam etmiş. Genç yaşlarda değişik müzik okullarında eğitim görmüş.

 

 

Genç nesiller yetiştiriyor

Müzikal bir eğitim geleneği içinde büyüyen Sona Jobarteh, kültürel hafızayı aktarmak ve zenginleştirmek amacıyla Gambiya’da, babasıyla birlikte, dedesi Amadu Bansang Jobarteh adına bir müzik okulu açmış. 2015 yılında ise Afrika müziği ve kültürünü genç nesillere aktarmak amacıyla Gambia Akademisi’ni kurmuş. Bu akademi, çocuklara ve genç müzisyenlere eğitim olanağı sunmakla kalmayıp, aynı zamanda Gambiya’da türünün ilk örneği. Resmi müfredata bağlı bir eğitim kurumu olmasına rağmen, öğrencilerin kültürünü, geleneklerini ve tarihini günlük eğitimlerinin merkezine yerleştiriyor.

Sona’nın oğlu Sidiki de burada müzik eğitimi alan öğrencilerden biri.

Sadece bir sanatçı kimliğiyle yetinmeyen Sona Jobarteh, aynı zamanda bir akademisyen olarak akademide ders veriyor, tutkuyla sürdürdüğü müzikal, kültürel ve sosyal birikimi genç nesillere aktarıyor. Hem bir eğitmen hem de sanat rehberi olarak önemli bir rol üstleniyor.

 

* * *

Portekiz ve İngiliz sömürgesi

Ülkesi, Gambiya Nehri boyunca yaklaşık 480 kilometre uzanan ince bir kara parçası. Önce Portekizliler tarafından köle ticareti amacıyla sömürgeleştirilen Gambiya, daha sonra yaklaşık 200 yıl boyunca İngiliz egemenliğinde kalmıştır. Bu süreçte, ülkenin sınırları büyük ölçüde nehir boyunca şekillenmiş. Gambiya, 1965 yılında bağımsızlığını ilan etmiş, Afrika anakarasındaki en küçük ülke. Yaklaşık üç milyonluk nüfusu olan bu ülkenin asırlık geleneklerini, kendi halkının tarihiyle harmanlayan çağdaş müziğiyle tanınan Sona, şarkılarını Mandinka dilinde seslendiriyor.