• İklim felaketleri kapımızda: Kanada'nın 50 dereceyi bulan sıcakları gezegenin yeni normali olabilir.

PETER FRANKLİN

Çeviren: Serap Güneş

 

Kanada'nın Britanya Kolumbiyası'nı kasıp kavuran sıcaklar, önümüzdeki yıllarda dünyanın birçok yerinde görülebilir.

 

Kanada gibi bir kuzey ülkesini genellikle kavurucu sıcaklarla yan yana pek anmayız ama geçtiğimiz salı günü ülkenin Britanya Kolumbiyası bölgesindeki Lytton'da 49,6 dereceyle yeni bir hava sıcaklığı rekoru kayıtlara geçti.

 

Sıcak hava dalgaları elbette ki yeni bir şey değil ve Kanada da bundan muaf değil. Ancak yine de bu hafta olan şey sıradışı. Ülkenin sıcaklık rekoru kırılmakla kalmadı, adeta tarihe gömüldü; tamı tamına 5 derecelik bir artış söz konusu.

 

Bu rekor sıcakların nedenini kesin şekilde iklim değişikliğine bağlamak mümkün olmasa da ya da bu kadar kötü (veya daha kötü) bir şeyin yakın zamanda yeniden başımıza gelip gelmeyeceğinden emin olamasak da, gezegenin ısındığından ve bu ısınma ile açığa çıkan fazlalık enerjinin her yere eşit dağılmayacağından emin olabiliriz.

 

Jeolojik bir zaman ölçeğinde, iklime yaptığımız şey çok hızlı gerçekleşiyor. Peki ama insan zaman ölçeğine göre "Yeni normale" adapte olmak için önümüzde yıllar, hadi diyelim on yıllar var ama bunu yapıyor muyuz?

 

Doğrusu, evet, bir tür olarak adapte olma becerimiz var ama tek tek bireyler olarak, aşırı sıcakla baş edemeyeceğimiz çok kesin bir nokta var.

 

‘Yaş ampul sıcaklığı’

Bu hafta bu konudan bahsedildiğini duymuş veya okumuş olabilirsiniz; duymadıysanız, zurnanın zırt dediği yer, "yaş ampul sıcaklığı." Biraz açıklama gerektiren bir konu ama bence iyi dinleyin, çünkü adeta hayat memat meselesi.

 

Yaş ampullerle bir ilgisi yok aslında, daha ziyade, termometrenin ucuna yaş bir bez veya pamuk sarılıp, hava akımı etkisine maruz bırakıldığında ölçülen değer anlamındadır. Bunun önemi şudur: Yaş termometre sıcaklığı insan vücudunun sıcaklığına ulaşırsa yaşamımız tehlikeye girer çünkü bu koşullarda terleyerek vücut ısımızı düşüremeyiz. Yaş termometre sıcaklığı, her zaman kuru termometre sıcaklığından düşüktür. Bunun sebebi, termometreye sardığımız yaş bez ya da pamuğun üzerindeki suyun, üzerinden geçen havanın etkisiyle buharlaşmaya başlaması ve buharlaştıkça da suyun sıcaklığının ısıl denge sağlanana kadar düşmesidir. İşte bu denge sağlandığı anda okunan değer yaş termometre sıcaklığıdır ve bu değer havanın bağıl nemi ile doğrudan orantılıdır.

 

Sıcak yaz günlerinde yıkanıp ıslak halde vantilatörün önüne geçtiğinizde hissettiğiniz değer budur. Örneğin %50 bağıl nemde 33 derece kuru termometre sıcaklığında yaş termometre sıcaklığı 24,5 derece civarı olacaktır. Eğer bu sıcaklarda soğuk duş bile sizi rahatlatmıyorsa, işte sebebi yaş termometre sıcaklığının insan vücudu sıcaklığına doğru yükselmiş olmasıdır.

 

Dolayısıyla, yaş termometre sıcaklığının ölçülmesinin amacı, insan bedenlerinin serin kalmak için ne yapılması gerektiğini (örneğin terlemek) simüle etmektir. Cildimizdeki nem buharlaştığında, bunun yarattığı soğuma etkisi, ter içinde kalmazsak tolere edemeyeceğimiz yüksek sıcaklıkları tolere edebilmemizi sağlar.

 

Kanada’daki ölümlerin nedeni

Ancak, bunu yapabilmemizin, yani terlemek de dahil olmak üzere çevre sıcaklığına adapte olabilmemizin bir sınırı var. 35 derece civarı bir yaş ampul sıcaklığında, insan bedeni ne kadar terlerse terlesin, kaydettiğinden daha fazla ısı alır. İşte bu noktada insanlar ölmeye başlar. Kanada'da şimdilik 400'ü aşan ölümler de bu yüzden.

 

Dünyanın birçok kesiminde yer yer 35 dereceyi aşan sıcaklıklar gözlense de, bunlar buharlaşmanın soğutma etkisinin hesaba katılmadığı ortam sıcaklığı ya da "kuru ampul" sıcaklığıdır. Şu anda, yaş ampul sıcaklıkları (küçük bir daire ya da kapalı bir otomobilin içi hariç) çok nadiren bu tehlikeli seviyeye ulaşmakta. Ancak küresel sıcaklıkları mevcut hızda yükseltmeye devam edersek, dünyanın kimi kesimleri topluca insan yaşamı açısından tehlikeli bölgelere dönecek.

 

Suni soğutmalı yerler dışında, bu bölgeler insan yerleşimine uygun olmaktan çıkacak ki isterse arada bir yaşansın, bu çok kötü bir durum.

 

Çevre aktivistleri bu sorunu gündemleştirmeyerek hata ediyorlar. Daha yaş ampul sıcaklığına gelmeden bile küresel ısınmanın bir sürü berbat sonucu var ama insan yaşamına olan tehlikeye işaret ederek aslında çok daha ikna edici olabilir.

 

Kaynak: unherd.com

 

 

Ölü sayısı yükseliyor

Kanada’nın British Columbia eyaletini bir süreden beri etkisi altına alan aşırı sıcaklar nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısı 719’a çıktı.

Ülkede 152 orman yangını kayıtlara geçti. Yangınların 89’unun son iki gün içerisinde meydana geldi. Vancouver’in kuzeydoğusundaki Kamloops şehrinin, yangınlardan en kötü etkilenen yer olduğu belirtildi.

Kanada Kamu Güvenliği Bakanı Bill Blair, söz konusu yangınlara ilişkin “Bu orman yangınları, uzun ve zorlu geçecek bir yazın ilk aşamasında olduğumuzu gösteriyor” yorumunu yaptı.

 

 

Amazonlar'da 2 bin 300 yangın

 

Brezilya'daki Amazonlar bölgesi, son 14 yılda haziran ayında meydana gelen en şiddetli yangınlara sahne oluyor.

Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü (INPE) verilerine göre Amazon ormanlarında Haziran ayında, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,6'lık artışla 2 bin 300'den fazla yangın çıktı. Amazonlar'da haziran ayı rekoru daha önce, 3 bin 500'ün üstünde yangınla 2007 yılında kaydedilmişti.

Amazonların ekonomik kazanç için kullanılmasını savunan Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro, son dönemde çıkan yangınlar nedeniyle eleştiri oklarının hedefinde. Bolsonaro, tarım, hayvancılık ve madencilikte yeni alanlar açılması için bölgenin tahrip edilmesine göz yummakla suçlanıyor.

 

 

Jacobabad 52 dereceyi gördü

 

2021 yılının yaz ayları dünyanın bambaşka bir yerinde, Pakistan’da da benzer bir sıcak hava dalgasına sahne olmakta. Pakistan son dönemlerde sıcak hava dalgalarından en fazla etkilenen yerlerin başında geliyor. 2015 yılının Haziran ayında yaşanan sıcak dalgasında çoğunluğu Karachi kentinde olmak üzere 1300 kişi hayatını kaybederken 40 bin civarında sıcak çarpması vakası yaşanmıştı. 2018 yılında sıcak hava dalgasında yine Karachi’de 65 can kaybı yaşandı. 2019’da Kuzey Hindistan ve Pakistan 32 gün boyunca etkili olan bir sıcak hava dalgasına teslim olmuştu. 2021 yılın haziran ayının sonunda 200 bin kişinin yaşadığı Jacobabad dünya üzerindeki en sıcak yerleşim yeri olarak kayda geçti. Çünkü termometreler 52°C’yi göstermekteydi. Üstüne üstlük özellikle klima kullanımı nedeniyle artan enerji ihtiyacının karşılanmasında zorluklar yaşandı.