Kürt müziğinin 42 yıllık emektarı

• Xemgîn Bîrhat, 42 yıldır Kürt müziğinin içinde. O, yazan ve beste yapan üretken bir sanatçı. Politik Kürtçe müziğin yaratıcılarından olan Bîrhat ile müzik geçmişini, son albümünde yer verdiği şehit kardeşi Fırat Munzur'u konuştuk.

FİRAZ BARAN

 

Xemgîn Bîrhat, 2 Haziran 1961’de Dêrsim'in Mazgirt ilçesine bağlı Pêrî kasabasının Hêwedan köyünde doğdu. İlkokulu komşu köy Mastan'da, orta ve liseyi Elazığ'da okudu. Hêwedan, Şadî aşiretine mensup 20 hanelik bir köy. Sırtı meşe ormanlarıyla kaplı olan köyün önünde ise tarlalar var. Çevresinde küçük tepelerin olduğu köy, Pêrî çayına da yaya yarım saat mesafede.

Xemgîn Bîrhat, elektriği olmayan bu köyde doğup büyüyor. Hêwedan'daki ziyaretin önemine vurgu yapan Bîrhat, "Bizim köyün ziyaretinin adı Kanîya Zîyaretê. Büyük bir kayadır. İçinden su çıkar. İçme suyumuzu bu pınardan alırdık. Pınarın yanında bir ceviz ağacı da var. Köylüler için pınar ve ceviz ağacı kutsaldır. Xizir veya Gaxand günlerinde oraya gider, çıra yakar ve dua ederdik. Ayrıca Roja Bêrava dediğimiz özel bir gün olurdu. Haftada bir veya on günde bir ziyarete gider, su kaytanır ve banyo ederdik. Çamaşırlar da orada yıkanırdı” diye anlatıyor.

Hêwedan'ın çevresinde yenilen farklı doğal bitkiler var. Bunlardan biri köylülerin "Kufkerik" olarak adlandırdığı bir mantar türü. Bîrhat, "Mayıs ve Haziran aylarında yetişirdi. Köyün tepesinde olurdu. Elma kadar ve daha büyük oluyor. Et gibidir. Kızartıp, pişirip yerdik. Sonbaharda ise gijok ve şekok dediğimiz küçük armutlar yetişirdi. Özellikle çocuklar tabiatın içinde bu doğal meyveleri yerdik. Ağaçlara çıkar eğlenirdik" diyor.

 

Gramofondan yükselen Kürtçe ezgiler

Xemgîn Bîrhat'ın müzikle olan ilişkisi çocukluğunda başlıyor. Şöyle diyor: "Bizim evde sürekli bir bağlama duvarda asılıydı. Ben bağlama çalmayı 12 yaşında öğrendim. Ayrıca amcam Cemal her akşam Kürtçe müzik dinlerdi. Evimizde bir gramofon vardı. Amcam Mahmut Kızıl, Ayşe Şan, Zülfükar Yumruk ve Savurlu Ahmet Alpdoğan'ı dinlerdi. Ahmet Alpdoğan dengbêj Xalê Ehmed'tir. Xalê Ehmed sonra Almanya'ya geldi. Şemdîn arkadaşın programlarına katıldı ve Mîr Müzik'te bir CD'si de çıktı. O dönem plaklarda Türkçe ismi yazılıyordu. Örneğin, Şivan'ın söylediği Kirîvo ve Bavê Faqrî eserlerini Xalê Ehmed o plaklarda söylüyordu."

 

Sürgüne dayanamadı

1998 Xemgîn Bîrhat'ın amcası Cemal için kötü bir yıl oluyor. Devlet köye baskın düzenleyip "Çık git. Eğer köyü terk etmezsen evini yakarız" der. O da mecbur kalıp İzmir'e gidiyor. Bîrhat, amcasının öyküsünü şöyle aktarıyor: "Köye çok bağlıydı. Hep köyü hayal ediyor. Bir süre sonra kendi kendine konuşmaya başlıyor. Amcam o sürgüne ancak 3-4 dayanabildi. Kahrından öldü."

 

Darbeden 3 gün önce çıkıyor

Xemgîn Bîrhat'ın babası ise Almanya'ya işçi olarak gelen ilk kuşak Kürtlerden biri. 1980 sonbaharında köye izine gidiyor. Dönerken Xemgîn Bîrhat'a şöyle diyor: "Okumak istiyorsan gel." 9 Eylül 1980 günü arabaya binip Almanya'nın Frankfurt kentine geliyorlar. Almanya'ya yetiştikleri gün askeri darbe oluyor.

 

Bochum Üniversitesi’nde ilk gün

Bîrhat, 1981 ilkbaharında Almanca öğrenmek için Bochum Üniversitesi'nde verilen B1 kursuna başlıyor. İlk gününü şöyle anlatıyor: "İlk gün üniversite kampüsüne gittim. Kimi göreyim? Şivan Perwer, Seyîdxan ve Adnan isimli bir arkadaş oradaydı. Onlara, 'Ben de sizi arıyordum' dedim. Seyîdxan bir masa açmıştı. Masada Manifesto ve kırmızı ciltli Serxwebûn vardı. Başlığı da 'Kürdistan'da İdeoloji ve Politika' idi. Onları aldım ve okudum. Şivan o zaman altıncı kasetini hazırlıyordu."

 

Koma Niştîman

O günden sonra Xemgîn Bîrhat da kültür-sanat çalışmalarına katılıyor. O dönem Koma Niştîman ismiyle gecelere çıkıldığını anlatan Bîrhat, devamla o günleri şöyle yad ediyor: "Anlayacağın tam arkadaşların içine düştüm. Duisburg’ta dernek de açılmıştı. Dil kursundan sonra üniversiteye başladım. Ama okuldan çok arkadaşların yanında kendimi müzik çalışmalarına verdim. O zaman Ciwan Haco ile beraber önce altı ay B1 dil kursuna, sonra Münster'e gittik. Ciwan, hukuk ben de iletişim bölümüne kaydoldum. Ciwan iki sömestr okudu ve bıraktı. 'Ben sanatçı adamım. Bu bölüme zaman veremem' dedi."

 

Üniversite yerine dağı seçti

Birhat, aynı dönem Ciwan Haco'nun kardeşi Naif Haco'nun da Bochum Üniversitesi'nde makina mühendisliği okuduğunu aktarıyor: "Naif de okumak yerine özgür Kurdistan için mücadeleyi seçti. Gerillaya katıldı ve şehit oldu. Yaşamını Kurdistan için adayan iki kardeş. Biri devrimci mücadele ile, biri de müzikle halkına hizmet etti. Naif Heval’i sevgiyle anıyorum."

 

Hunerkom ve Koma Berxwedan

"Sırtımı dönüp işime bakamazdım. Yapmadım da" diyen Xemgîn Bîrhat, yaşamını akademik kariyer için değil, mücadeleye göre şekillendiriyor. O dönem halkı ulusal mücadele etrafında örgütleyen en önemli çalışma kültür-sanat çalışmalarıdır. Yapılan geceler, çıkarılan kaset, kitap ve gazetelerle insanlar örgütleniyor. Bîrhat da uzun yıllar Hunerkom ve Koma Berxwedan'ın merkezinde yer alıyor:"Her hafta bir yerdeydik. Geceler yoluyla Kurdistan'da verilen mücadeleyi halka aktarıyorduk. Gecelerde konserler veriyorduk. Tiyatro ve govend gösterisi de vardı. Yani her gece tam anlamıyla şenlik havasında geçiyordu."

Heval Fırat

Xemgîn Bîrhat, iki kız, yedi erkek dokuz kardeşli bir ailenin dördüncü üyesi. Ailenin en küçüğü Fırat Munzur. 1976 doğumlu olan Fırat Munzur, 1993 yılında PKK'ye katılır ve gerillaya gider. 15 yıl Kurdistan'da mücadele yürütür ve 8 Nisan 2008 günü şahadete ulaşır. Xemgîn Bîrhat, kardeşi şehit Fırat Munzur'u şöyle anlatıyor: "Asimile olmamış, temiz bir Kürt'tü. Köyde aldığı Kürt sosyalitesini korudu. Cıvıl cıvıl bir gençti. Neşeli, alçak gönüllü, söylediğini yapan saygılı bir gençti. Katıldığında 17 yaşındaydı. Hepimizin küçüğüydü ve hepimiz onun üstüne titrerdik."

Xemgîn Bîrhat, sanat hayatı boyunca hep mücadele ve şehitler üzerine eserler yazdı ve besteledi. Başta Kemal Pir, Mazlum Doğan, Mehmet Karasungur olmak üzere şehitleri stranlarında anlattı. Kardeşi Fırat Munzur üzerine "Firat im Firat" ve "Heval" isimli iki eser yazmış ve bestelemişti. 

Yeni albüm: Çiyayên Me

Sanatçı, Eylül ayının sonunda "Çiyayên Me" ismini verdiği son albümünü dijital olarak yayınladı. Bu albümdeki "Birayek Min Hebû" isimli eser de şehit Fırat Munzur üzerine. Xemgîn Bîrhat dijital platformlarda her hafta bir eserini paylaştı. 

Bu albümde yer verdiği eserleri şöyle: Em Diçin Kurdistanê, Birayek Min Hebû, Ax Heval, Çiyayên Me, Destê Min Ji Kar Neke, Min Nizanî, Were Ba Min, Qêrîna Şêngalê, Were Gûlnaz.

Bu eserlerden sadece Were Gûlnaz Mihemed Arif Cizrawî'ye ait. Diğer eserlerin tümünün söz ve müziği Xemgîn Bîrhat'a ait.

Albüme, sanatçının YouTube hesabı üzerinden ulaşmak mümkün:

https://www.youtube.com/channel/UCORdS2d3AS1nGjg60Otk6mA

 

Ozan Zinar'ı anlatıyor

Xemgîn Bîrhat'a Ozan Zinar'ı da soruyorum. Aksaray Kürtlerinden olan Ozan Zinar, 2011 yılında Hollanda'da yaşamını yitirmişti. Bîrhat, Ozan Zinar'ı şöyle anlatıyor: "1983'e kadar benim adım da Zinar'dı. Sonra iki Zinar olduğumuz için ben adımı Xemgîn Bîrhat yaptım. Zinar arkadaş Hollanda'da yaşıyordu. Biz de Koma Berxwedan olarak Hollanda sınırına yakın olan Duisburg kentinde çalışmalarımızı yapıyorduk. Her hafta sonu gelir çalışmalara katılırdı. Sesi güzel olan, iyi bir yurtseverdi. Sonra siyasi görevler de aldı. Uzun yıllar hem sanatsal, hem de siyasi çalışmalar yaptı. Koma Berxwedan'ın albümlerinde de okudu. Hatta bazen tek başına çıktığı geceler de oldu. O dönemin mücadelesi çok etkileyiciydi. Dönemin ruhunda özveri ve paylaşım vardı. Sırtını arkadaşına dayayacağın zamanlardı. Bağlılık vardı. Zinar arkadaş da öyleydi. Her konuda fedakar ve cesurdu. Zinar arkadaşı saygıyla anıyorum."

 

 

Doktora konusu

Xemgîn Bîrhat, 1982-1983 döneminde Almanya'nın Münster kentinde üniversiteye başladı. İletişim Bilimleri ile Alman Dili ve Edebiyatı bölümlerini okudu. 1989 yılında master yaptı. Ardından "Kürt Müziği -Sosyal, Politik ve İletişimdeki Rolü" isimli doktorasını yazdı. Bu çalışması üç yıl sürdü. 1995 yılında doktorası kabul edildi ve doktor ünvanı aldı. Xemgîn Bîrhat doktoranın içeriği konusunda şu bilgileri veriyor: "Prof. Joachim Westerbarkey bir Alman iletişim bilimcisidir. Onunla birlikte 'Müzikte İletişim' isimli bir proje çıkardık. Asıl amacımız teksi olmayan müzik için iletişim nedir? Örneğin senfoni dinliyorsun. İçinde konuşma yok. Müzik sana ne anlatıyor? Müzikle dil arasındaki ilişki nedir? Profesöre, 'Ben Kurdistan'dan geliyorum. Dilimiz ve müziğimiz yasak. Ama müzik yapıyoruz. Kürt toplumu için müzik hangi rolü üstleniyor? Kürtler için müzik bir iletişim aracı mı? Müzik sosyolojisini ele almak istiyorum. Politik eserlerin çoğaldığını, bunun etkisinin ne olduğunu araştırmak istiyorum' dedim. O da ilginç buldu. Böylece doktorayı yazmaya başladım. İşte, düğünde, ölüde müziğin Kürt toplumunda farklı roller üstlendiğini, tarihsel olayların dengbêjlik ile farklı jenerasyonlara taşındığını, politik müziğin ise Mahabad ile başladığını, Barzani hareketi ile arttığını ve Koma Berxwedan ile müziğin ajitasyon ve politik bir rol üstlendiğini anlattım. Kürt müziğinin Avrupa'da hangi rolleri üstlendiğini ele aldım. Akademik bir çalışma oldu."