Mamê Birê’nin hayatı kitap oluyor

• Doğu Kürdistan’ın Ûrmiye kenti çok sayıda dengbêj çıkarmış bir kent. Bu dengbêjlerden biri olan Mamê Birê üzerine kitap çıkarmaya hazırlanan Hemîd Ûrmiye, “1968 ve 1973 yılları arasında Ûrmiye Radyosu’nda 348 stran söylemiş ve bu stranlar kayda alınmış. Bunların çoğu kendi besteleri. Çıkacak kitabımda stranlarını ve hayatını yazacağım” dedi.

FİRAZ BARAN

Kendisi de müzisyen olan Hemîd Ûrmiye, Hewlêr Üniversitesi’nde müzik bölümünü okudu. Bir dönem Dicle Haber Ajansı’nda gazeteci olarak da çalıştı. Dört yıldır Belçika’da yaşayan Hemîd Ûrmiye bu süre zarfında üç kitap yazdı: Axîn û Nalîna Beytocan (J&J Yayınları-2021), Dengbêj Zahiro (Nûbihar Yayınları-2023), Hunera 55 Salan Dilovan (Sîtav Yayınevi-2023). Üç kitabında üç farklı sanatçıyının hayatını ve eserlerini inceleyen Hemîd Ûrmiye bu kez Ûrmiye’nin tanınmış dengbêji Mamê Birê üzerine bir kitap hazırlıyor.

2000 yılında vefat etti

Hemîd Ûrmiye, Mamê Birê hakkında şu bilgileri verdi: “Mamê Birê 1928 yılında Soma Biradosta’ya bağlı Bavan köyünde dünyaya geldi. Çok erken yaşta dengbêjliğe başladı ve sesi Kürdistan’ın her yerinde yankılandı. Zamanla bir dengbêj olarak ünü yayıldı. 1945 yılında Zahide Xanim’la evlenir. Çiftin bu evliliklerinden 5 erkek ve 3 kız çocuğu olur. Mamê Birê 60 yaşına kadar stran söylemiş. 15 Şubat 2000 tarihinde vefat etmiş. Halk arasında Xalê Birê olarak da bilinmiş. Resmi kayıtlardaki adı Ibrahîm Noruzî’dir.’’

'Zengin bir arşiv oluşmuş’

20. yüzyılda Qasri Şirin, Tahran, Ûrmiye ve Mahabad radyolarında binlerce Kürtçe şarkı söylendi ve kayda alındı. Bu konuda Hemîd Ûrmiye şu bilgileri verdi: “Mamê Birê dışında, Ûrmiye Radyosu’nda Îran Xanim, Ehmed Ehmedî, Eshed Herkî ve başka dengbêjler de stran söylemiş ve bu stranlar kayda alınmış. Bu radyoda zengin bir arşiv oluşmuş.”

Mamê Birê’nin 100 eseri

Mamê Birê bir dönem İ-KDP’nin de peşmergeliğini yapmış ve Kurdistan dağlarında savaşmış. Bir dönem İran zindanlarında da kalmış ve İstanbul’da gurbette yaşamış. Hemîd Ûrmiye kitap için onun şarkılarından 100 tane seçmiş. Bu şarkılar üzerinden Mamê Birê’nin hayatındaki çektiği zorluklara ayna tutmak istiyor.   

Şakiro’yla ortak stran

20. yüzyılda Ûrmiye’de Mamê Birê dışında tanınmış dengbêjlerden bazıları şunlar: “Îran Xanim, Qadirê Sofyanî, Kawîs Mîlanî, Alî Hawsed, Ebdila Hewsed, Hamîd Yûsivî, Alî Nazdar Shaswar, Ebdûlbaqî, Mistafa Xeylanî ve Memed Emîn Hatemî.”

Hemîd Ûrmiye, Mamê Birê’nin Şakiro, Hacî Ebdulkerîm ve Reso gibi dengbêjleri de ziyaret ettiğini belirterek şunları söyleydi: “Mamê Birê ve Şakiro arasında özel bir arkadaşlık vardı. Aynı şekilde dengbêj Zahiro ve Hecî Ebdilkerîmî Patnosî’yle de güçlük arkadaşlıklar kurmuş. Dengbêj Şakiro ile bir kasette beraber stran söylemişler.”