Gazeteci ve 'Kürt lider' Doğan Kılıç

• Doğan Kılıç hakkında bulduğum iki yeni bilgiden bahsedeceğim. Birinde gazeteci diğerinde 'Sürgündeki Kürt lider' sıfatıyla karşımıza çıkıyor. Okuduğum Şeyh Said’in oğlu Şeyh Ali Rıza’nın hatıralarında hiç beklemediğim bir sürprizle karşılaştım.

İBRAHİM BULAK

Birkaç sene önce Doğan Kılıç üzerine yazdığım yazı beklediğimden daha fazla ilgi çekmişti. (1) Yazım aşamasında onun kuşağından Kürt aydınlarıyla birebir görüşmeler yapmış, hakkında yazılanları okumuştum. Özellikle Musa Anter ve Yaşar Kaya’nın onun hakkında yazdıklarını okuyunca ona dair 'şüpheli', 'pek güvenilir olmayan' biri olduğu intibası insanda uyanıyordu. Bunda 1963 yılındaki 23’ler Davası’na vesile olan absürtlüklerle dolu olaylar silsilesinde başrolde olmasının payı vardı. 

Yakın bir zamanda kaybettiğimiz Haydar Işık da görüştüğüm kişilerden biriydi. Ona görüşme amacımı söylediğimde önce biraz şaşırdı, konuşmaya başladıktan sonra söyleyip söylememek arasında kararsız kaldığını fark ettim. Ben Doğan Kılıç’ın malum 'şüpheli' özelliğinden haberdar olduğumu söyleyince Haydar Işık için yanlış anlaşılma kaygısı ortadan kalkmıştı. Böylece Doğan Kılıç hakkında sohbete devam ettik. Anlattığı haritalı anektodu oldukça oldukça ilgimi çekmişti: “İlk kez Kürdistan haritasını onda gördüm. İstabul’da kahvede oturduğumuz esnada masanın üzerine koydu. Hatta Dersim dağlarında gerilla savaşı başlatmaktan falan bahsediyordu”. 

Bu Kürdistan haritasını da tahminimce Mele Mustafa Barzani ile görüşmek için gittiği sırada Güney Kürdistan’dan getirmişti. Zira 60’lı yıllarda Türk basınına yansıyan Mele Mustafa Barzani ile anılan bir Kürdistan haritası krizi vardır. Doğan Kılıç’ı yakından tanıyan ve bilgi almak için görüştüğüm Memo Yetkin’in onun için söylediği “geleneksel olmayan ve aksiyon dolu bir Kürt” aslında onun sıra dışı özelliğini çok iyi özetliyordu. 

Doğan Kılıç’ın 1967’deki mülakatı

Geçenlerde okuduğum Şeyh Said’in oğlu Şeyh Ali Rıza’nın hatıralarında hiç beklemediğim bir sürprizle karşılaştım.(2) Kitabı okurken esas muradım Şeyh Said’in oğlu Şeyh Selahattin -Şeyh Ali Rıza’nın kardeşidir- ve Şimali Kürdistan Cemiyeti hakkında yeni bilgiler edinmekti. Şeyh Selahattin ve adı geçen cemiyet daha önce ilgimi çekmiş ve konu hakkında iki gün sürecek bir yazı dizisi hazırlamıştım. (3) Kitapta Şeyh Selahattin ve Şimali Kürdistan Cemiyeti’ne dair elle tutulur pek yeni bilgiye ulaşamadım. Fakat Şeyh Sait’in torunlarından olan Kürt siyasetçi Abdülmelik Fırat’la beraber Şeyh Ali Rıza ile mülakat yapan, heyecanla sorular soran gazeteci Doğan Kılıç’tı. Bu benim için oldukça güzel bir tesadüf oldu. Mülakat 1967 yılında gerçekleşmiş ve makara bantlı ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınmış. Şimali Kürdistan Cemiyeti, Şeyh Sait ailesi ve muhafazakar kişilerce hem Azadî örgütünü diriltmek hem de Xoybûn’un özellikle Ermeni örgütü Taşnaklar’la ittifak yapıp, Kuzey Kürdistan’ı kendi aralarında taksim etmesine karşı duyulan rahatsızlık sonucu ortaya çıkmıştı. Belki de Kuzey Kürdistan’ın 'gerçek sahipleri’nce bu taksim edilmeye karşı savunulması gerektiği düşüncesiyle örgütün ismi direkt Şimali Kürdistan yani Kuzey Kürdistan olarak tercih edilmişti. Kitapta ''Şeyh Ali Rıza, Hoybun Cemiyeti kurucularındandır. Daha sonra Hoybun’un aldığı bazı kararlara itiraz ederek Şimali Kurdistan Cemiyet’ini (Kuzey Kurdistan Cemiyeti) kurmuştur.'' (Sayfa 7) bilgisi kısmen bu görüşü doğruluyor. Kısacası bu adla bir cemiyet kurulmuş daha doğrusu buna niyet edilmişti. Çünkü mahkemelerde ve sonrasında da hiç kimse bu cemiyeti sahiplenmez. Ayrıca Şimali Kürdistan Cemiyeti hakkında kitapta ''Şeyh Ali Rıza’nın kardeşi Şeyh Selahattin, Ağabeyi Şeyh Ali Rıza’nın Xoybun Cemiyetine karşı Şimali Kurdistan adı altında bir cemiyet kurmasından ötürü idamla yargılanmasını engellemek için suçu üstlenmiştir ve 7 yıl hapis yatmıştır.'' dipnotu düşülmüş. (Sayfa 83)

Şeyh Ali Rıza Efendi’nin anlatımları

Şeyh Ali Rıza’nın hatıratlarında 20. yüzyılın ikinci çeyreğinde gelişen Kürt hareketlerine ilgi duyanların merakını cezbedecek dikkat çekici detaylar mevcut. Tabii Şeyh Ali Rıza Efendi’nin anlatımları kendisinin görüş ve gözlemlerini içeriyor. Sohbet havasında gerçekleştiği için bazen ufak tefek maddi hatalar olabileceğini unutmamak lazım. Mesela Şeyh Selahaddin’in tutuklandığı yılı 1931 olarak söyler oysa 1930 yılında tutuklanır. Özellikle hatıralarında İngilizler ve Kürtlerin ilişkilerine dair anlatımlarında Türk resmi ideolojisinin yargılarını önemsemeyen, rahat anlatımı okunmaya değer. Çünkü Kemalistlerin 'İngilizler Kürtleri destekledi, kışkırttı' propagandasına karşı Kürt tarafı çoğunlukla bu meselede savunma pozisyonunda, bunun böyle olmadığını kanıtlamak için uğraşır.   

'Sürgündeki Kürt lider' Doğan Kılıç

Bu kitabı okuduktan bir süre sonra adına başka bir yerde rastladım. Bu kez Doğan Kılıç 'Sürgündeki Kürt lider' sıfatıyla ABD merkezli United Press International haber ajansına konuşmuş.(4) Haberin konusu İran İslam Devrimi'nden sonra İran'ın ilk cumhurbaşkanı olan Ebu'l-Hasan Beni Sadr’ın İran’dan kaçışı ve nerde olduğu hakkında. ABD’nin birçok günlük gazetesinde yayımlanan haberde Doğan Kılıç 'Norveç’te yaşayan sürgündeki Kürt lider' sıfatıyla ''Beni Sadr şimdi İ-KDP’nim elinde. Bu bilgi Türkiye ve Avrupadaki Kürt kaynaklardan bize iletildi.'' bilgisini veriyor ve Kürdistan onu idamdan kurtaracak tek yer olduğunu söylüyor. 

 

1-Kayıp bir Kürt ve Alevi aydını: Doğan Kılıç, 26 Mart 2019, Yeni Özgür Politika

2-Dılşad Fırat-Dılhad Fırat, Babam Şeyh Said: Şeyh Said’in Oğlu Şeyh Ali Rıza’nın Hatıraları, 40 Kitap Yayınevi, Ankara, 2022

3-Akim kalmış bir Kürt örgütü: Şimali Kürdistan Cemiyeti, 09 Temmuz 2020

Şimali Kürdistan Cemiyeti Azadî’yi diriltme hareketiydi, 10 Temmuz 2020, Yeni Özgür Politika

4-Daily Press (Victorville, California), 26 Haziran 1981